Gierzwaluwnieuws 2018

Nieuws andere jaren: 2023  2022  2021  2020  2019    2017  2016  2015  2014   2013

Tekening 1676.

"Hirundo apus"

Francis Willoughby

Overige gierzwaluwpagina's - Contact

60 nestkasten voor gierzwaluw in Gouda

26 oktober 2018

Tussen Nieuwerhaven en Turfmarkt in Gouda wordt deze winter de Turfmarktkerk gesloopt. Er zijn 12 nestelende paartjes gierzwaluw aangetroffen. Ter compensatie worden er in de buurt 60 nestkasten opgehangen, waarschijnlijk o.a. aan de gevel van de brandweer. Er worden lokgeluiden afgespeeld. Bericht hier in AD.

Jochem Kühnen maakt gierzwaluwblogs

21 juli 2018

In Beek-Ubbergen is een grote nestkastkolonie gebouwd met inmiddels vele bewoners. Voor De Gelderlander maakte Jochem een vijftal blogs over de ontwikkeling van de diverse broedsels. Met interessante filmfragmenten en een live webcam op een nest met jongen. Die zijn tussen 16 en 18 juli uitgevlogen. De webcam is nu verhuisd naar een andere kast met jongen.

Aflevering vijf: Uitgevlogen !, nr. vier: Daar gaan ze ! , nr. 3: Vliegoefeningen,  nr. twee: Ze groeien als kool  en nr. 1: Eitjes, gevechten en luisvliegen .

Lijst met 30+ andere webcams (vale en alpen-)gierzwaluw .

Bezetting nestkasten Bennekom lager

12 juli 2018

In Bennekom werd door de IVN-werkgroep op 7 juli voor de 30e keer een 24-tal nestkasten visueel geïnspecteerd (ladder erbij en kasten openen) om jongen/adults te tellen, wegen, bemeten en ringen. Mensen uit de buurt mogen meekijken en vooral kinderen worden erbij gehaald (aaien over de koppetjes, u kent dat wel). Het is echter uit onderzoek bekend (zie bij verstoring) dat dit type onderzoek het broedsucces ernstig kan verstoren. Daarom wordt aanbevolen om broedprocessen alleen via camerabewaking in nestkasten te bestuderen. Dat levert veel meer gegevens op en de resultaten worden niet door de verstoring beïnvloed. De organisatie zegt dat de jongen na terugzetting weer geaccepteerd worden door de ouders maar ze weet natuurlijk weinig of niets van wat er na de inspectie in de kast gebeurt. 

De verstoring blijkt (zeer waarschijnlijk) uit de statistieken. Nadat aanvankelijk vanaf 1988 de 24 kasten steeds meer bezet raakten (zoals gebruikelijk, 11 bezette nesten en 24 jongen in 1998) blijkt de bezetting daarna geleidelijk af te nemen. In 2013 is die ongeveer gehalveerd naar 6 nesten en 13 jongen. De laatste jaren lijkt de bezetting stabiel maar dit jaar bleek bij de inspectie op 7 juli dat er toch weer een kast minder bezet was, slechts 5 van de 24 met 11 jongen. Het is een zeer ongebruikelijke ontwikkeling. Nestkastprojecten waar geen verstoring optreedt laten nagenoeg overal een geleidelijke toename van de bezetting zien. In Bennekom hangen de kasten verspreid over zeven panden in de winkelstraat over een afstand van ca. 75 meter.

Het hele project roept veel vragen op en er wordt eigenlijk geen enkele vraag beantwoord: als er geen verstoring was waarom gaat dan de bezetting zo achteruit ? Worden de bezette nesten na de inspectie nog gemonitord op in- en uitvliegende oudervogels of uit het gat kijkende jongen?  Worden de kasten na het seizoen gecontroleerd en schoongemaakt ? (een gevonden jong bij de inspectie is nog geen uitgevlogen jong). Dat zou een betere indicatie voor broedsucces geven (poepjes tellen, dode jongen / eieren). Wordt er in andere kasten door andere vogels gebroed (spreeuw, huismus ?). Werden er lokgeluiden toegepast ? Zijn steeds dezelfde kasten wel/niet bezet?  Er zijn geen onderzoeksverslagen (meer) beschikbaar zie IVN-Ede-werkgroep-vogels  en kort verslag controle 7 juli 2018

Dat een gierzwaluw 2-3 jongen krijgt was al lang bekend en ringen is overbodig (behalve voor broedbiologisch onderzoek) omdat we alles over het trekgedrag te weten komen met geo-locators. Het enige doel schijnt te zijn "het publiek erbij betrekken", maar daar zijn betere methoden voor. Projectleider Hans Westendorp was niet bereid tot een reactie op bovenstaande.

Hier en daar een nestkast niet zo slim

11 juli 2018

In de Utrechtse wijk Voordorp zijn in 2006-2010 ca. 65 nestkasten model Voordorp opgehangen bij buurtbewoners. Ze hangen verspreid over een 35-tal adressen in groepjes van twee tot maximaal vier bij elkaar. Er is vrij intensieve begeleiding van het project geweest, door de gemeente en Zwaluwen Adviesbureau (Marjos Mourmans) die ook het model ontwierp. De kasten zijn gekocht door geïnteresseerde bewoners en hangen op geschikte plekken op oost of noordoost, veelal ook onder een dakgoot of dakoverstek. Op een paar locaties zijn lokgeluiden afgespeeld. De kasten worden  jaarlijks intensief gemonitord en Tieneke de Groot maakt er elk jaar een verslag van.

Andere vogels profiteren beter dan de gierzwaluw, vooral de spreeuw.

Vaak wordt gezegd dat spreeuwen de weg wijzen voor de gierzwaluw. De bezetting bleef lange tijd erg laag en neemt slechts heel langzaam nog wat toe. Een aantal kasten is inmiddels onbruikbaar geworden door bomengroei.

Verslag 2008 in buurtkrant

Jaarverslag 2011

Jaarverslag 2016

Jaarverslag 2017

Iets dergelijks is ook in de Utrechtse De Lessepsbuurt gedaan, na een renovatie. Verspreid door de buurt hangen sinds 2012 bijna 50 nestkasten in groepjes van 2-4 per woning. In 2017 en vanaf 2019 ben ik er jaarlijks enige avonden wezen controleren maar er werd t/m 2022 geen enkele aanwijzing voor bezetting gezien, ook geen gierzwaluwen boven de buurt. Diverse buurtbewoners denken niet dat ze gebruikt worden door gierzwaluwen, wel hier en daar door een huismus of spreeuw. "Ze zijn gewoon verdwenen na de renovatie", zij iemand. Krantenbericht 2012 .

Ook in de Utrechtse wijk Lauwerecht e.o. was het uitgangspunt voor de locaties de wens van bewoners om kasten aan hun pand te hebben. Bij zeven adressen werden voorjaar 2019 totaal 15 kasten opgehangen, een aantal op niet zo geschikte locaties. In 2022 was er nog niets bezet.

Zie voor actuele info en bezetting de projectenlijst kunstnesten Utrecht-stad.

Ook in Papendrecht

In Papendrecht, wijken Molenwijk en Westeind, is in 2020 een vergelijkbaar project gestart. Aan 56 gezinnen werd gevraagd om een plek voor 1 of 2 kasten. Op 7 maart zijn er bij 20 gezinnen in totaal 46 nestkasten model Voordorp opgehangen (dus 1-3 per gevel?). Zie bericht op Papendrecht.net van 11 maart. Een ecoloog gaat de bezetting monitoren. Een voordeel is dat in de buurt nog op 'natuurlijke' plaatsen wordt gebroed, dus er zijn gierzwaluwen in de buurt.

Maar het kan wel

Na een fout renovatieproject in Sprundel kwamen buurtbewoners in actie om op veel verschillende adressen nestkasten op te hangen. Een groot aantal raakte vrij snel bezet. Belangrijke verklaring daarvan is de assistentie van iemand met verstand van gierzwaluwen en dat er erg veel 'natuurlijke' nesten door de renovatie verloren waren gegaan. De daklozen bleven zoeken in de buurt waar het juiste kastmodel op de goede locaties hing, in de buurt van de verdwenen nesten. Meer over dit project op Sprundel - 2020.

Het uitgangspunt voor de bepaling van nestkastlocaties moeten de behoeftes en eigenaardigheden van de gierzwaluw zijn en niet de wensen van bewoners. Het is verder beter om kasten in grotere concentraties bij elkaar te hangen (het is een koloniebroeder). Uit erg veel projecten is gebleken dat een geleidelijke en vaak vrij snelle toename van de bezetting dan de regel is en je hebt er misschien maar een enkel seizoen een lokgeluidenset voor nodig.

Nesten zoeken in Kollum

25 juni 2018

Jarenlang werden in Kollum al rondvliegende gierzwaluwen geteld op een achttal vaste punten in het dorp. Maar dan weet je nog niet waar ze broeden en hoeveel en dan valt er dus nog weinig te beschermen. De vogelwacht haalde ervaringsdeskundige Gert de Jong erbij (hij bracht de gierzwaluwnesten van Amsterdam in kaart, zie Gierzwaluw Amsterdam 2013-2017 ) en nu wordt er gericht gezocht naar de plekjes waar die dekselse luchtduivels stiekem hun nestplaats inschieten. Ook de hulp van bewoners wordt ingeroepen. Goed artikel in De Feanster van 24 juni j.l. De onderzoekers schreven een mooi artikel over de eerste resultaten in het Gierzwaluwenbulletin van GBN, 2019-1.  Daarin komt o.a. aan de orde een vergelijking tussen aantallen getelde rondvliegende vogels tijdens een 5-minuten telling en het aantal gevonden broedplaatsen rond de telpost.

Gouden Zwaluw voor Jochem Kühnen

8 juni 2018

Ieder jaar reikt Vereniging Nederland Cultuurlandschap (VNC) de Gouden Zwaluw uit aan een verdienstelijk persoon voor natuur in straat en stad. Dit jaar waren dat er vier en voorzitter Jaap Dirkmaat reikte ze weer uit. Voor de gierzwaluwliefhebber was er een bekende bij: Jochem Kühnen uit Beek-Ubbergen bij Nijmegen, o.a bestuurslid van Gierzwaluwbescherming Nederland, GBN en al 15 jaar succesvol actief met het bestuderen, beschermen en promoten van de gierzwaluw. Nu vooral in Nijmegen en ver daarbuiten. Gefeliciteerd Jochem ! Zie het bericht van VNC.

Zijn eigen website: Gierzwaluwen Jochem Kühnen.

In 2013 was de prijs voor Hannie Nilsen van de gierzwaluwwerkgroep Oisterwijk, samen met Gerard van der Kaa van het IVN aldaar zie Gouden Zwaluw 2013.

Gierzwaluwtil in IJlst bezet

3 juni 2018

Vorig jaar werd de tiende gierzwaluwtil van Nederland met 36 nestkasten in IJlst in gebruik genomen. De verwachtingen waren goed omdat er veel natuurlijke nesten en ook bezette nestkasten in de buurt zijn. Er werden lokgeluiden afgespeeld. Dit jaar is er al succes. Wel wat later dan normaal door de late aankomst maar nu is er dan toch een eerste broedgeval met twee eitjes op 3 juni. Loon naar goed werk ! Hier actueel nieuws over deze en andere tillen.

303 nestkasten voor Hoog Catharijne

3 juni 2018, laatste update 20 april 2019

(meer info op de pagina Utrecht-stad met o.a. resultaat monitoring 2019-2022)

Het gebouw van voormalig V&D aan de Rijnkade 5 in Utrecht, nu Hudson's Bay, Jumbo en Primark, t.o. Catharijnesingel nr. 49, is van binnen en van buiten gestript en o.a. voorzien van nieuwe gevelbekleding. Onder de vensterbanken op diverse verdiepingen broedden aan de zuidwest- en noordoostzijde vele paartjes gierzwaluw. Volgens de verleende ontheffing Flora en Fauna zouden er in totaal 73 broedplaatsen zijn geweest. Na broedseizoen 2017 zijn de nestplekken onbereikbaar geworden. Sinds eind april 2018 vlogen er wekenlang soms grote groepen broedvogels, later begeleid door 1e en 2e jaars nestzoekers en andere daklozen, paniekerig langs de gevels op zoek naar de onbereikbaar geworden nesten.

Eind mei ontstond activiteit (invliegers) rond 50 tijdelijke nestkasten (voorzien van lokgeluiden) maar bij de reeds geplaatste 210 definitieve kasten (geen lokgeluiden) werd geen activiteit (inspecties of invliegers) opgemerkt.

De 25 tijdelijke en een deel van de rij definitieve kasten op de noordoostgevel

De tijdelijke kasten hingen aan de zuidwest- en noordoostzijde, 25 per zijde, in vijf stapels van vijf (merk Schwegler). Voor eind april 2018 moesten op de bovenste opbouw 300 definitieve nestkasten opgehangen worden (ongetwijfeld een nationaal record voor een enkel gebouw), verdeeld over de zuidwest-, noordoost- en zuidoostzijde.  In 2019 moeten er volgens de ontheffingsvoorwaarden lokgeluiden afgespeeld worden bij de definitieve kasten. De tijdelijke kasten zijn na seizoen 2018 in november verwijderd.

Op de foto hieronder de zuidwestzijde van het pand in mei 2018 met de locaties van een aantal voormalige invliegopeningen die door Utrechtse nestzoekers zijn gevonden (blauwe en rode rondjes). Tussen de twee grijze luchtkokers tegen de bovenrand van de witte opbouw zijn de 25 nestkasten te zien.

Situatie zomer 2018 .

Zie ook animatie van de toekomstige situatie: Rijnkade 5, Catharijnesingel

Vanaf 25 mei (maar mogelijk ook al eerder), toen er nog geen lokgeluiden werden afgespeeld, werden de tijdelijke kasten al door nestzoekers geïnspecteerd. Tot en met 15 juni zijn bij vijf  kasten op zuidwest en drie kasten op noordoost invliegers gezien. Dat kan op vier typen bezetting duiden: een incidentele verkenning, een solitaire vogel die de kast bezet houdt en een partner zoekt, een paartje dat de kast bezet houdt zonder te broeden dat volgend jaar terugkomt om te broeden, of een paartje dat dit jaar al broedt.

Een bezette gierzwaluwkast is in principe voor altijd bezet. Een verongelukte partner of een paartje dat niet terugkeert uit Afrika wordt snel vervangen door nestzoekers die altijd in de buurt zijn.

Zowel de tijdelijke als de definitieve kasten aan de zuidwestzijde zijn onvoldoende tegen de zon beschermd. Dat geldt ook voor de definitieve kasten op de zuidoostzijde. Dat zal in erg warme perioden (een paar dagen boven 30 graden kan al funest zijn bij sommige situaties/ kastuitvoeringen) leiden tot dode eieren / jongen en/of te vroeg uitvliegen wat ook de dood betekent. Vooral op zuidwest is er bovendien teveel kans op inslaande regen. Denk aan die stortbui met onweer (en hagel) na een paar dagen heet weer met horizontaal inspuitende regen. Als de jongen nog niet dood waren door de hitte worden ze lekker afgekoeld maar verdrinken vervolgens in het regenwater. De poepjes met nestmateriaal wordt een vette blubber die in de veren komt.

Nestkasten en -stenen voor gierzwaluwen moeten bij voorkeur op noord of noordoost geplaatst worden. Andere oriëntaties worden afgeraden tenzij voorzien van afdoende bescherming tegen zon en regen (dakoverstek, dakgoot of een dubbeldaks nestkast e.d.). Inmiddels is op aandringen van de gierzwaluwwerkgroep een luifel boven de kasten op zuidwest en zuidoost geplaatst.

De plaatsing van de definitieve kasten is vertraagd door leverproblemen en daardoor ontstond de noodzaak om een nieuw ontwerp te maken.

De kasten (zuidwestzijde , 90 stuks, deels zichtbaar vanuit de Westerstraat naast Catharijnesingel 49; de noordoostzijde, 120 stuks, deels zichtbaar vanuit de Korte Elizabethstraat en de zuidoostzijde, ook 90 stuks, goed te zien vanaf het bovenste parkeerdek met de theepot) hangen in lange rijen strak op elkaar in lagen van drie kasten hoog. Individuele kasten zijn daardoor zeer lastig te onderscheiden waardoor foute invliegacties en "burenruzies" zullen ontstaan. In de praktijk blijkt heel vaak dat lange rijen kasten (ook enkele rijen) alleen aan de uiteinden bezet raken, maar meer naar binnen toe niet of zeer geleidelijk. Het bleek helaas niet mogelijk om alsnog enige herkenningstekenen aan te brengen.

De permanente kasten hangen vrij laag, ca. 3 meter boven het dak onder de opbouw terwijl er rondom de verdieping op ca. 12 meter van de kasten een glazen balustrade van ca. 1,5 meter hoog staat. Dit geeft mogelijk problemen voor het uitvliegen van jongen. Tijdens de monitoring wordt hier op gelet. Waarschuwingstekens konden niet alsnog aangebracht worden wegens gevaar voor glasknap door temperatuurverschillen.

Tot ca. 10 juni 2018 waren verdiepingen aan de zuidwestzijde nog deels open waardoor een gierzwaluw achter het glas was geraakt. Die kon bevrijd worden door de aannemer na alarmering door Jessica van Essen van Utrecht Natuurlijk. Aan de linkerkant zijn daarna netten voor de open verdiepingen (rond de balkons) geplaatst, rechts niet.

De broedvogels vlogen in mei en juni elke dag langs de gevels en onder de balkons door op zoek naar de verdwenen nestingangen. Het aantal zoekers werd in de loop van juni en juli minder. We weten dat de meeste volgend jaar terug zullen komen en opnieuw zullen gaan zoeken.

In oktober zijn de tijdelijke kasten verwijderd, de glazen balustrade was klaar en in november zijn de laatste 90 kasten (3 rijen van 30 boven elkaar) aan de korte zuidoostzijde opgehangen (op foto in de ovaal). Er zijn bij diverse tijdelijke kasten regelmatig invliegers gezien maar uit de inhoud kon geen broedsels worden vastgesteld. Er werden alleen hier en daar wat veertjes gevonden, geen poepjes die op jongen wijzen.

Zuidoostzijde, november 2018, met ovaal rond de kastenrij.

De kolonie was al lang bekend bij de groep vrijwillige gierzwaluwspotters van Utrecht en wordt goed in de gaten gehouden. Vier van hen hebben de bedenkingen tegen het project op een rij gezet en op 5 juli 2018 verstuurd aan alle betrokken partijen met het verzoek te doen wat mogelijk is om het project te verbeteren. Op 3 december werd de inhoudelijke reactie van ecologisch adviseur Ecoquickscan ontvangen. Belangrijkste stelling was dat het project volgens de ontheffingsvoorschriften is uitgevoerd en dat klopt wel. Op 11 december 2018 is door gemeente Utrecht een bijkomst van betrokkenen georganiseerd om het project te bespreken. Dat heeft geresulteerd in het voornemen om een luifel tegen zonbestraling boven de kasten aan de zuidoost- en noordwestzijde te monteren. Deze zijn inmiddels geplaatst.

Het bleek niet mogelijk om signaleringen op de glazen balustrade rond de verdieping aan te brengen om aanvaringen te voorkomen (zou kans op glasbreuk geven), de kasten van bepaalde tekens voor betere herkenning, "huisnummers", te voorzien (beeldaantasting niet toegestaan door architect) of de kasten van beter materiaal te maken (voor- en achterkant zijn van niet vocht regulerend trespa, maar ze waren al ingebouwd). Aan een uiteinde van de rijen op zuidoost en noordoost zullen lokgeluiden worden afgespeeld, mar niet op zuidwest.

Meer info en laatste stand van zaken op de pagina Utrecht-stad

Na ernstige vertraging alle giertjes weer thuis

27 mei 2018, update 1 juni.

Het ziet er naar uit dat na veel vertraging verreweg de meeste broedvogels nu toch eindelijk weer terug zijn op de broedplaatsen. Er zijn (nog?) geen feiten beschikbaar die geruchten over massale sterfte onderweg bevestigen. Wel zijn er gegevens over slecht weer in de Sahara (noordenwind en stormen) die de verlate aankomst verklaren. Dit heeft men geconstateerd aan gezenderde grauwe kiekendieven die half april diverse terugkeerpogingen boven de Sahara afbraken en terugvlogen naar hun overwinteringsgebied. Slechts vier van de tien kwamen uiteindelijk (verlaat) terug in het broedgebied. Zie: Saharastormen breken kieken op.

De verlate aankomst blijkt o.a. uit de situatie in door camera bewaakte nestkasten (zie : webcams gierzwaluw , in Haarlem en Tilburg b.v. zijn alle 16 kasten van vorig jaar weer bezet) en ook uit meldingen van waarnemers op het gierzwaluwforum "Hou ze in de gaten". De beroemde Duitse nestkastenkolonie van Erich Kaiser die rond 15 mei alarm sloeg omdat nog maar 50% bezet was, meldt dat de kasten rond 20 mei alsnog bezet raakten. Op een schitterende Poolse webcam (ga kijken: https://jerzyki-webcam.pl/ ) kwam de 2e oudervogel pas drie weken na de eerste.

Ook de niet-broeders zijn nu aan het binnenkomen, gezien de toenemende activiteiten ("banging", giervluchten) rond de broedplaatsen. Maar er worden ook nogal wat vechtpartijen gemeld tussen laatkomers en een nieuwe partner die de eerst aankomende inmiddels had gevonden. Ook dat wijst op sterk verlate aankomst van veel broeders.

Verder blijkt het volgens mijn analyses (aantal waarnemingen gecorrigeerd voor mooi weer en vrije dagen) ook uit het aantal waarnemingen op waarneming.nl . Het cumulatieve aantal ligt door de versnelde intocht rond het Pinksterweekend en eind mei nu al flink boven het topjaar 2016. (bedenk dat het aantal waarnemers nog steeds toeneemt)

Ook uit de waarnemingen op trektelposten blijkt dat er eind mei alsnog veel vogels zijn doorgetrokken, zie bij bericht hieronder 10 mei.

De zeer vertraagde aankomst werd ook goed gedocumenteerd met de 16 bewaakte camerakasten in de Joanneskerk in Oisterwijk.Veel gevechten, erg veel uit het nest gewerkte eieren, late aankomst 2e ouder en late broedsels. Maar uiteindelijk wel weer 15 van de 16 kasten met een paartje bezet.

Zie uitgebreid verslag: Oisterwijk-Joanneskerk 2018.

Ook in de UK word de bijzondere vertraging gesignaleerd, maar op veel plaatsen worden ook daar nu de laatste binnenkomende broeders gemeld. Zie: Bird Track UK (Kies bij settings voor "species" en  "swift") .

Gierzwaluw Amsterdam 2013-2017

18 mei 2018

In Amsterdam is een uniek en zeer intensief onderzoek gedaan naar de kenmerken en aantallen broedplaatsen in de jaren 2013 - 2017. Het verslag van 76 pagina's bevat een schat aan belangrijke gegevens en achtergrondinformatie over de gierzwaluw.

In stadsdeel Centrum vond onderzoeker Gert de Jong in 2013 301 nesten en bij controle in 2017 werden dat er door betere methodiek en opgedane ervaring 450. Van de 294 centrumnesten in 2013 waren er in 2017 186 bezet. Het broedbestand is in het centrum in 2017 ongeveer gestabiliseerd na sterke afname sinds de jaren '70. Maar dat zegt waarschijnlijk niets over de ontwikkeling in de andere stadsdelen.

Er werden 2.031 broedplaatsen gevonden en het totaal aantal wordt geschat op 2.600. In 1973 werd door anderen een aantal van "heel erg ongeveer" 4.500 geschat. De onderzoekers schatten / berekenen dat de totale populatie sinds de jaren '70 ongeveer gehalveerd is bij een sterke afname in vooroorlogse buurten van lokaal wel 75% en een lichte toename in ring '20-'40 en naoorlogse wijken. Er wordt nu ook gebroed in de Bijlmer en in neststenen op IJburg.

Ruim de helft van de nesten zit onder of nabij dakpannen en 19% achter kantpannen waar ze vaak concurreren met huismus en spreeuw. 8% broedt in kunstnesten (kast of steen). Ze zijn allemaal te vinden op de  Actuele Amsterdamse gierzwaluwatlas.

 - Gierzwaluwnesten Amsterdam, Amstelveen en Diemen,  2013-2018,

-  Onderzoeker Gert de Jong bij Vroege Vogels 15-7-2018 (minuut 59 tot 1 u. 9 min.)