Toolbox voor natuurinclusief bouwen

Op 20 november 2019 werd op het Congres natuurinclusief bouwen in Olst door Vogelbescherming Nederland en de Zoogdiervereniging een toolbox voor natuurinclusief bouwen gelanceerd. Het is een online platform met praktische handvatten voor een betere leefbaarheid en meer biodiversiteit in de stad. Tips, inspiratie en informatie op maat voor architecten, gemeente, projectontwikkelaars en woningcorporaties om vogels en vleermuizen te behouden bij sloop, renovatie en nieuwbouw in de stad. Er is aandacht voor voedsel, veiligheid en voortplanting. Nieuwe kennis wordt er snel in verwerkt.

De gemeente Nijmegen heeft als eerste gemeente (naar eigen zeggen) het gebruik van de toolbox verplicht gesteld in het bouwproject De Waalsprong in Nijmegen-Noord. De verplichting met voorwaarden worden opgelegd in het kader van de gronduitgifte, zie gemeentebericht 4-2-2020 .

Een belangrijke aanpassing is binnenkort te verwachten naar aanleiding van een meetonderzoek van bureau Waardenburg naar temperaturen in kunstnesten en verblijfplaatsen. Dat verschijnt binnenkort (in tijdschrift Ibis) en zet volgens  Jip Louwe Kooijmans van VBN "heel veel vooroordelen (over te hete kasten in de zon) op de helling".

Aan de slag op Bouw Natuurinclusief.nl

Zie ook de Checklist Groen Bouwen van VBN

Gierzwaluwtillen geen succes

16 december 2019

Al in 2007 werd in Duitsland de eerste gierzwaluwtil met 40 nestkasten  gerealiseerd. In 2019 broedden daar ca. vijf paartjes. Sinds 2012 zijn in  Nederland zestien tillen / faunatorens gebouwd met totaal 521 nestkasten of neststenen. Ook hier zijn de resultaten niet geweldig: duur en de bezetting is erg laag.

De gierzwaluwtil in de dorpskern van Neede met 48 kasten had in 2018 en in 2019 een enkel  broedgeval, in 2020 drie stuks. Klik voor vergroting.  Alle details op de pagina over gierzwaluwtillen.

Vogels kleiner door klimaatcrisis

5 december 2019

In Noord-Amerika zijn 70.716 trekvogels opgemeten die sinds 1978 onder hoge gebouwen als slachtoffer van botsingen werden gevonden. Het bleek dat het lichaamsgewicht is afgenomen (het onderste pootbeen werd 2,4% korter) en de vleugellengte nam met 1,3% toe. Verondersteld wordt dat de langere vleugel dient ter compensatie van het lagere gewicht; om de trek toch te kunnen volbrengen. Een lager lichaamsgewicht is ook bij andere diersoorten als reactie op opwarming waargenomen.

- bericht bij BBC en link naar paper

Gierzwaluwforums verhuisd

24 november 2019

Yahoo faciliteert binnenkort de forums niet meer en bijlagen kunnen al niet meer verzonden worden. De beheerders van het Engelse gierzwaluwforum hebben de leden (450) overgezet naar de nieuwe locatie op GoogleGroups, zie https://groups.google.com/forum/#!forum/swallows-martins-swifts-worldwide.

Ook het Nederlandse forum "hou ze in de gaten" is van Yahoo naar Google verhuisd. Hiervoor moet je je wel opnieuw aanmelden. Er zijn inmiddels 27 van de 164 leden overgestapt, dus er worden er nog meer verwacht.

Heb je vragen of iets te melden, wordt lid op de website, zie  https://groups.google.com/forum/#!forum/gierzwaluwen . Je kunt communiceren via de website maar ook via je eigen mailbox.

Corporatie stopt met NOM in Groningen

22 november 2019, update 6-12.

De Groninger Woningbouwcorporatie Wold en Waard is na vier proefprojecten gestopt met NOM renovaties (Nul Op de Meter). Al tijdens de bouw van de vier projecten in Grootegast, Leek, Marum en Grijpskerk, met totaal 48 woningen, werd duidelijk dat de kosten te hoog werden.  Volgens Wold en Waard zal met minder ingrijpende en meer stapsgewijze renovatie het doel van CO2-neutraal in 2050 voor al haar woningen ook gehaald kunnen worden.

Naast de hoge verbouwkosten krijgt NOM ook te maken met het afbouwen (vanaf 2023) van de zogenaamde (voor de staatskas peperdure) "salderingsregeling" voor zonnestroom. Branchevereniging Brede Stroomversnelling  voert op haar kennisplatform Energielinq campagne om het salderen voor NOM te behouden, zie "salderen niet afschaffen maar aanpassen".

Gierzwaluwvoorzieningen in NOM-keur

 Bij een uitvoering volgens NOM met keurmerk moet de  "gedragscode natuurinclusief renoveren" worden toegepast. Per woning moeten o.a. drie kunstnesten voor gierzwaluwen worden aangebracht. Op de projectfoto's van de vier Groninger projecten zijn bij diverse woningen gierzwaluwnestkasten te zien (1-3 per woning).

De gedragscode voorziet ook in monitoring van de kunstnesten op grond van een steekproef, met nulmeting in het jaar voor de renovatie en controle in 1e, 3e en 5e jaar na het renovatiejaar.

- Eerste evaluatie gedragscode natuurinclusief renoveren, bericht 12-1-2020

- Projectinfo over de vier Groninger locaties

- Bericht RTL-nieuws over NOM-stop, v.a. min. 5.30

- Gedragscode-NOM-keur-natuurinclusief-renoveren-V8.pdf

10 jaar ontheffing Wnb voor stad Groningen

16 oktober 2019

De Wet natuurbescherming (Wnb) verbiedt jaarrond het verwijderen of verstoren van gierzwaluwnesten en de functionele omgeving daarvan. Bij de ophanden zijnde opschaling van het renovatietempo naar 200.000 woningen per jaar en 10.000 te slopen woningen per jaar (van het gas af, klimaatneutraal) betekent dit een gigantische klus voor het inventariseren van aanwezige broedplaatsen en de zorg voor vervanging. Ook huismussen en vleermuizen moeten "bediend" worden. Men hoopt de bouwstroom te stroomlijnen door generieke procedures voor een langere duur en voor een groter gebied vast te leggen, zodat niet voor elk pand of woonblok een ontheffing van de verbodsbepalingen hoeft te worden geregeld. De basis voor een dergelijke generieke ontheffing wordt gevormd door een soortenmanagementplan (SMP). Daarin worden de procedures en voorwaarden voor de ontheffing vastgelegd, o.a. in een "maatregelencatalogus" en "ecologisch werkprotocollen".

Een generieke ontheffing is in juli dit jaar verleend voor Groningen stad en Hoogkerk en is geldig tot 31 mei 2029. Ze geldt voor alle bouwwerkzaamheden zoals sloop, renovatie, schilderwerk etc. van vijf woningbouwcoöperaties en van de gemeente (de ontheffinghouders). Het is een "dynamisch document"; op grond van ervaringen en monitoring zijn wijzigingen mogelijk.

Voor het onderzoek en andere aspecten van het SMP / de ontheffingen m.b.t. gebouwbewonende vogels is samengewerkt met Avifauna Groningen (diverse jaren van broedplaatsinventarisaties) en Vogelbescherming Nederland. Bureau Altenburg en Wybenga deed / organiseerde de inventarisatie in 2018. De populatie wordt in het SMP-gebied geschat op 795 - 1.058 broedparen. Dat werd berekend op basis van het gemiddeld aantal laag vliegende vogels over drie avondtellingen (1.587). (Hoge verzamelvluchten werden niet in aanmerking genomen). Het aantal broedparen werd gesteld op aantal gedeeld door 2 (795) tot aantal gedeeld door 1,5 (1.058).

Voor de gierzwaluw gelden o.a. de volgende voorschriften:

- Nestvoorzieningen dienen tenminste één broedseizoen voorafgaand aan de werkzaamheden te zijn gerealiseerd. (weinig zinvol, zolang er niet verbouwd is en de oude nesten beschikbaar zijn zullen ze niet naar kunstnesten verhuizen, maar het kan geen kwaad, JL)

- In het monitoringsplan (op te stellen voor 1-3-2020, steekproefsgewijs, in jaar 1, 3 en 5) moet zowel voorzien worden in onderzoek naar de ontwikkeling van de populatie als naar het functioneren van de getroffen voorzieningen (nestkasten, neststenen)

-Bij afwijken van de verwachte monitoringsresultaten dienen aanvullende maatregelen getroffen te worden die ter goedkeuring voorgelegd moeten worden aan het bevoegd gezag (de provincie).

- Voor werkzaamheden in categorie 3 locaties (gebouwen met veel nesten) moet een apart werkplan op maat worden ingediend en goedgekeurd.

- Voor de gierzwaluw wordt voornamelijk ingezet op behouden van wat er is. (bestaande kolonies behouden en versterken, nieuwe broedgebieden op termijn bevolken)

Uit het SMP: "Op de lange termijn komen meer nestplaatsen ter beschikking, zowel op bestaande locaties (behouden én uitbreiden wat je hebt) als op nieuwe locaties die in de loop van jaren pas ontdekt worden. Een negatief effect op de staat van instandhouding van gierzwaluw is hiermee uit te sluiten. Een positief effect wordt op de langere termijn verwacht door een toename van nestplaatsen in combinatie met behoud van bestaande locaties.".

Hardnekkige dakpanhuifjes en nestbakjes

In de "maatregelencatalogus" met gedetailleerde beschrijvingen / vereisten voor kunstnesten (SMP-bijlage 5 p. 8-12) worden (helaas) ook dakpanhuifjes ("gierzwaluwdakpannen") als optie genoemd. Weliswaar op voorwaarde dat "het dakvlak niet volledig met isolatie is gevuld", maar dat is een wel erg onduidelijke formulering met risico's op foute toepassingen en kans op oververhitting.

Illustratie uit het SMP met dakpanhuifjes en "nestbakjes". Een gierzwaluw zit nooit op een huifje zoals op de animatie linksboven. Hij/zij vliegt direct en razendsnel naar binnen. Het huifje links onder zit veel te hoog op de pan; de vogel kan er wel in maar er niet meer uit.

Ernstiger is dat ook zogenaamde "nestbakjes" onder het dakpanhuifje worden aanbevolen voor daken met "gladde folie". Deze  voorkomen ventilatie zodat er dan ook op ongeïsoleerde daken veel kans op oververhitting is. Zie  problemen met dakpanhuifjesbakjes van Monier en Nedsale.

- Dagblad van het Noorden, 15 oktober 2019

- Ontheffing Wnb 9-7-'19 Stichting Nijestee in SMP-Groningen-Hoogkerk

  (inclusief SMP en bijlagen)

- Ecologisch werkprotocol gierzwaluw-SMP-Groningen-Hoogkerk.pdf

- Duurzaam bedrijfsleven: SMP vervangt ontheffingen per pand/project

Ook ontheffing voor versterkingsoperatie

In september 2018 werd voor 10 jaar een generieke ontheffing verleend voor de versterkingsoperatie in het Groninger aardbevingsgebied.

- Nieuwsbericht 9 april 2019 over ontheffing Groninger aardbevingsgebied

Doorstart van GBN mislukt

14 september 2019

Op de reguliere Algemene ledenvergadering van Gierzwaluwbescherming Nederland van 15 juni jongsleden ontstond een flinke bestuurscrises door het onverwacht aftreden van voorzitter Hans Willemsen. Ook moesten de penningmeester en secretaris opnieuw bemensd worden maar daar  meldden zich geen kandidaten voor. Er werd een tijdelijk bestuur gevormd onder leiding van waarnemend voorzitter Astrid van den Broek. Dat kreeg de opdracht om een extra ALV te beleggen voor de vorming van een nieuw bestuur en te beraadslagen over de structuur en doelen van de vereniging. Men vond dat een (tot nu toe) vooral uitvoerend bestuur en een achterban die met name lokaal actief is, onvoldoende mens- en bestuurskracht genereert voor een landelijke vereniging die met succes voor de bescherming van de soort kan opkomen. Maar we weten ook dat de gierzwaluw vele duizenden liefhebbers heeft die elk jaar eind april weer uitkijken naar de terugkomst. En we weten ook dat de vogel bedreigd wordt door ingrijpende transformatie van de gebouwde omgeving vanwege het gas in Groningen  en de klimaatcrisis.

Vandaag kwam een 'harde kern' van de vereniging bijeen op een extra ALV die niet werkeloos wil toezien. Algemeen werd de behoefte gevoeld om de potentiële kracht van de achterban te mobiliseren in werkgroepen en commissies onder leiding van een vooral faciliterend en coördinerend bestuur.

Het werd nog even kritiek om de minimaal vereiste drie bestuursleden in functie ter plekke te vinden want er waren nog steeds geen kandidaten. Maar het bleek een vindingrijke groep. Onder de uitstekende leiding van Astrid van den Broek en na een inspirerende discussie over het potentieel van een werkgroepenstructuur werd uiteindelijk een flink bestuur van zeven leden met  voorzitter Rick Wortelboer geformeerd. Zie ook de website van Gierzwaluwbescherming Nederland.

P.S. 28 december 2022. Dit bestuur heeft niet lang gefunctioneerd. Vijf leden traden vrij snel voortijdig af en de vereniging is al geruime tijd in winterslaap. Er zijn geen actieve werkgroepen gevormd, van het bestuur is alleen de voorzitter nog over,de website wordt al twee jaar niet meer bijgewerkt. Het Bulletin verscheen eind 2019 voor het laatst.

Al 30 jaar aan het werk voor de gierzwaluw

"Er vallen gaten in het netwerk aarde"

- BN De Stem had een gesprek met Marjos Mourmans

Groot nestkastproject Utrecht mislukt

14 augustus 2019

In het pand van voormalig V&D op Hoog Catharijne in Utrecht naast de 'theepotgarage' (nu Primark) zijn in 2018 303 nestkasten voor gierzwaluwen ingebouwd omdat er nesten bij de renovatie van het gebouw verloren gingen. Ze zijn t/m 2021 ongebruikt gebleven. Het is zeer de vraag of dat nog gaat gebeuren, want het is een slecht project waarbij alles fout werd gedaan wat maar kon. Hier alles over het project: 303 gierzwaluwnestkasten voor Hudson's Bay / Primark.

- Artikel in DUIC, 13-8-2019

In Jeruzalem zijn ze de hele nacht actief

31 juli 2019

Broedende gierzwaluwen komen in de schemering naar het nest om de nacht door te brengen. Maar als het lichter is door kunstlicht blijven ze langer actief.  In Israël is onderzoek gedaan naar gedragsverschillen bij vier kolonies met meer of minder kunstlicht. Bij de fel verlichte kolonie in de Klaagmuur in Jeruzalem blijkt dat de gierzwaluwen daar de hele nacht actief blijven met sociaal gedrag en voedselvangst. Zie paper in Nature van 30 juli 2019.

Broedseizoen 2019 sneller voltooid ?

2 augustus 2019, update 15 mei 2022

Dit jaar zijn vrij veel paartjes nogal laat aangekomen uit het winterverblijf in zuidelijk Afrika. Dat kan zeer waarschijnlijk opgemaakt worden uit het aantal waarnemingen op waarnemingen.nl , zie: gierzwaluwfenologie 2019. Het fenomeen werd ook door velen op sociale media gemeld, diversen hadden het over 2-3 weken te laat. Erg koud weer in Spanje-Frankrijk in mei kan een oorzaak zijn geweest. Ook de zoekvogels en pubers die een maand later komen dan de broedvogels, waren later dan normaal.

Maar eind juli werd door velen ook een opvallend plotseling en vroeg vertrek gemeld. Beide verschijnselen, late aankomst, vroeg vertrek, werden ook in 2018 gemeld.

In Mijdrecht kwamen zestien oudervogels in een nestkastenkolonie gemiddeld een week later aan dan normaal (10 mei t.o. normaal 3 mei) en in Beek-Ubbergen waren dertien vogels gemiddeld vier dagen later. Het vertrek is nogal vroeg en vrij snel gegaan.

Is het broedseizoen veel sneller dan normaal verlopen en kan dat wel ?

Sovon belde wat rond naar liefhebbers met nestkastkolonies en kwam tot dezelfde conclusie over de late aankomst. Maar er was waarschijnlijk wel relatief erg veel sterfte van jongen onder hete dakpannen (zie ook bericht hieronder), maar ook bijvoorbeeld in de nestkasten van de kerk in Oisterwijk (13 dode jongen rond 25 juni tijdens de eerste hete periode).

Het lijkt gemiddeld voor gierzwaluwen misschien een gunstig seizoen geweest te zijn met de warmste juni en juli ooit. Maar of die hitte (en droogte) ook goed is voor de insecten die gierzwaluwen eten is niet bekend. Het is wel bekend dat het volgroeien van de jongen bij te weinig voedsel (slecht weer, koud, regen) vertraagd wordt en het lijkt aannemelijk dat het bij veel voedselaanbod wat sneller kan gaan dan de normale / gemiddelde 64 dagen (22 dagen broeden, 42 dagen voeren).

- Sovon Nieuws okt. 2019 p.10 "Minder gierzwaluwen in 2019?"

- Ontwikkeling datum eerste eileg volgens Sovon en GBN

- Bericht in Nature Today door Sovon 2 aug. 2019

- De overdenkingen van Koos Dijksterhuis in Trouw, 6-8-2019

- Broedbiologie cameraproject GBN in Gierzwaluwenbull. 2013 nr. 1. p. 4-6

Enorme drukte in de opvang

Update augustus 2020

Tijdens de hittegolf eind juli 2019 met in Nederland nooit eerder vertoonde temperaturen van boven de 40 graden, zijn er weer erg veel gierzwaluwen met hittestress bij de diverse opvangcentra en dierenambulances terecht gekomen. Bij de vogelopvang in Soest was het aantal op 30 juli opgelopen tot maar liefst 74 stuks. De dierenambulance van Midden Limburg kreeg er een stuk of vijftien. Een op straat gevonden bijna volgroeid jong blijkt een pittig exemplaar dat het wel gaat redden. Zie bericht en filmpje op Limburg.nl .

Een deel van de jongen bij Elles op foto van 9 juli. Ze zijn bijna allemaal 2-3 weken oud.

Tijdens de tropische dagen rond 24-25 juni kwamen er ook al veel meer dan normaal binnen als gevolg van hitte onder de pannen en in fout (in de zon) opgehangen nestkasten. In een nestkastenkolonie van de kerk in Oisterwijk werden 16 dode jongen (van de 53) in zestien met camera bewaakte nestkasten ontdekt, allemaal op 24 juni. Met name kale jongen zonder een begin van veren lieten het leven.

Elles kreeg er in de regio Soest van 25 juni (6) tot 12 juli (1) totaal 39 binnen. Vooral in het begin waren het erg kleine vogels zonder veren en nog gesloten ogen. Acht van de negenendertig waren te zwak en stierven binnen 1-2 dagen.

Tientallen mensen zijn 's zomers dagelijks bezig om uit het nest geraakte of door de hitte gevluchte jonge gierzwaluwen groot te brengen. Elles in Soest doet het al 13 jaar. In 2019 kwam eind augustus de laatste binnen die het jaartotaal op 102 bracht (waarvan 64 jongen)! In 2020 kwamen er 80 binnen, waaronder 49 jongen. Op 19 augustus had ze er nog acht in huis waaronder een heel kleintje.

Opgevangen jonge gierzwaluwen in Soest, 2016-2020

(bron: Onderzoek temperatuurmetingen in neststenen-Hoekstra-vdLelie-2020.pdf .)

Jong met de bek wijd open in kast op gunstige noordoostgevel. De zon schijnt tot ca. 11.30 op het dak. Dr. Arienslaan 48 te Maarssen, 24-7-2019, 11 u. 15. Meer over dit project op Maarssen-Schilderskwartier.

Veel van de uit het nest geraakte vogels (ook door ongelukjes, bijvoorbeeld bij het over de rand naar buiten poepen) zullen de opvang overigens nooit bereiken omdat ze worden opgepikt door kauwen, gaaien, eksters, ratten, marters, stadsvossen, meeuwen, katten (die ermee willen spelen) en mensen (die ze in de gft-bak doen). Anderen verschuilen zich in een donker hoekje en worden nooit gevonden. Ook in de opvang overleeft naar schatting maar nauwelijks meer dan de helft omdat ze te verzwakt of gewond zijn maar ook omdat het grootbrengen niet makkelijk is. "Het is erg tijdrovend, want ze doen hun snavel niet open", zegt een medewerkster van de opvang in Someren. Ze worden elke 2-3 uur gevoerd, vaak wekenlang want een gierzwaluw moet 40 dagen groeien om uit te kunnen vliegen.

Marjos Mourmans van Zwaluwen Adviesbureau in Roosendaal vangt al 30 jaar gierzwaluwen op en schreef o.a. een verhelderend artikeltje over haar ervaringen met hitteslachtoffers en ontdekte wanneer we iets van de slachtoffers merken (meestal niet) en hoe dat komt. Zie: Nesthitte.pdf .

Tijdens een hittegolf in juli 2015 werden bij zeven opvangcentra in een paar dagen ruim 300 hitteslachtoffers bezorgd. Voor heel Nederland ging het misschien wel om meer dan duizend. Er komen meer, hetere en vaker hittegolven en er zal dus nog meer aandacht moeten komen voor de kwaliteit van gierzwaluw broedplaatsen.

Ook in Spanje wordt het heter en nemen de zorgen over hitteslachtoffers toe. De Spaanse vogelbescherming, SEO-Birdlife, heeft een speciale instructiepagina / folder gemaakt voor de opvang van hitte-slachtoffers, zie bericht in Spanje-nieuws  en  Info en tips SEO-birdlife-Spanje (met google-vertaal kom je een heel eind).

- Opvangtips voor gevonden (jonge) gierzwaluwen 

- Hitteslachtoffers huiszwaluw 2019, Nature Today 26-7-2019

- Hitte en kou 2013 in Zwitserland veroorzaakt "rampjaar".

- Onderzoek naar temperaturen in neststenen gierzwaluw-2020

Jongen nestkasten Maarssen uitgevlogen

25 juli 2019

In het Schilderskwartier in Maarssen zijn dit voorjaar 60 nestkasten voor gierzwaluwen en mussen (zelfde type) opgehangen ter compensatie van minimaal veertien weggesaneerde gierzwaluwnesten door dakrenovatie. De mussen hebben de strijd verloren bij de concurrentie tussen spreeuwen en gierzwaluwen. Uiteindelijk raakten 11 kasten bezet door een spreeuw (sommigen brachten twee broedsels groot) en in 6 kasten werd succesvol door de gierzwaluw gebroed. In zes kasten werd het bewijs daarvan gezien: er koekeloerden jongen uit de nestkastopening en eentje zagen we uitvliegen. Meer over dit nestkastenproject op de Maarssen-pagina.

Eerste gierzwaluwen uitgevlogen

19 juli 2019

Ad van Ugchelen in Mijdrecht laat met 21 jonge gierzwaluwen in 8 nestkasten mooi zien hoe het uitvliegen dit jaar verloopt, nl nagenoeg gelijk aan het landelijk gemiddelde patroon over 10 jaar. Op 15 juli vertrok de eerste en op 18 juli waren er 6 uitgevlogen. Nog 15 te gaan.  Zie zijn logboek Mijdrecht.

De gemiddelde aankomstdatum van de 16 vogels in Mijdrecht (10 mei) was bijna een week later dan volgens het 10-jarig cameraonderzoek aan bijna 400 legsels van GBN (3 mei). De gemiddelde uitvliegdatum (mediaan) volgens dat onderzoek is 22 juli, zie onderzoeksverslag in Gierzwaluwbulletin, 2013 nr. 1. p. 4-6.

Gemeentebreed SMP in Etten-leur

29 juni 2016

Ten behoeve van renovatieprojecten van woningcorporatie Alwel wordt er voor de gehele gemeente een Soortenmanagementplan gemaakt. Het doel is volgens Alwel "dat we in Etten-Leur sneller en beter onze woningen kunnen verduurzamen én de populatie van deze dieren in stand houden of zelfs vergroten." Bureau Ecodat voert de inventarisaties van gierzwaluwen, vleermuizen en huismussen uit en ecoloog Regelink maakt het SMP.

Bericht bij Omroep Brabant (met interview gierzwaluwnestenzoeker)

Eerste resultaten bij Ecoloog Regelink

Jaarlijkse kijkavond in Bennekom

18 juni 2019

Het is mijn geboortedorp dus alleen al daarom even aandacht voor deze 'excursie' die om 21.00 u. begint met een verhaal van IVN-er Hans Westendorp en vervolgt met het bekijken van de vliegkunsten van bangers, broedvogels en ander gespuis langs de nestkasten in de Dorpsstraat. Zie de uitgebreide aankondiging in het Bennekoms Nieuwsblad. Het kan echt spectaculair worden want er lijken erg veel bangers te zijn aangekomen, tenminste hier in Maarssen. Ze stuiteren overal op nestkasten, dakpannen en raken tijdens doldrieste capriolen zelfs binnenshuis door openstaande ramen, zo werd in Leuven gisteren gezien.

Zeer fraaie foto van een jonge vogel die binnenshuis raakte. Foto Louis-Philippe Arnhem, Leuven. Klik voor vergroting en daarna nog een keer op + !

Het jaarlijks inspecteren van de inhoud van de kasten(en bijbehorende verstoring) in Bennekom lijkt niet meer te gebeuren. Meer over deze nestkastkolonie met ca. 6 van de 25 bezette kasten op Nestkastkolonie Bennekom-Dorpsstraat.

Gierzwaluwbulletin 2019-1 van GBN is uit

17 juni 2019

Hij staat nu al on-line, bulletin 2019-1 van Gierzwaluwbescherming Nederland. Ziet er weer prachtig uit. Vooral een artikel over een nieuw type telling in Kollum vind ik van niet gering belang. Voor zover ik weet is voor het eerst (in NL) een relatie vastgesteld tussen het aantal rondvliegende vogels boven een buurt / wijk en het aantal nestplaatsen. Dat is van belang omdat we nog steeds in het duister tasten over de ontwikkeling van de broedvogelstand. Zie o.a. goed artikel in De Feanster van 24 juni j.l.

Volgens de landelijke tellingen van vliegende vogels (MUS, zie : ontwikkeling broedbestand ) gaat het sinds 2013 crescendo met de aantallen (van 80% in 2013 naar 110 % in 2018 t.ov. 2007) maar gesaneerde kolonies door renovaties, slechte bezetting van veel nestkastprojecten en waarnemingen van liefhebbers doen anders vermoeden.

Lees hier Gierzwaluwenbulletin 2019-1 .

NOM-project Maarssen weggestemd

30 mei 2019

Er WAS een plan om de 48 woningen van de Dichtersbuurt te renoveren naar NOM (Nul op de Meter) met o.a. een nieuw dak vol zonnepanelen en het plaatsen van een "schil" voor de buitenmuur, warmtepompen en alles onder NOM-keur. De helft van de wijk was in het voorjaar al dichtgepurd om broeden van gierzwaluwen (minimaal 11 broedplaatsen va gierzwaluw bekend) en huismussen te voorkomen. Op 29 mei maakte woningbouwcorporatie Portaal echter bekend dat slechts 47% van de bewoners voor het plan hebben gestemd, terwijl 70% vereist is. Er is geen alternatief plan voor renovatie. Dit betekent "dat er voorlopig geen andere renovatiewerkzaamheden worden uitgevoerd", aldus woningcorporatie Portaal.

Na een week of drie gaven de gierzwaluwen het op om hun nesten te bereiken

en zoeken nu naar nieuwe broedplaatsen in de andere, nog niet dichtgepurde helft van de buurt (start van de verbouw was hier voor oktober gepland) maar waarschijnlijk ook in de nieuwe nestkasten in de nabijgelegen Schilderswijk.

Tuinbord van een ja-stemmer in de Dichtersbuurt

En een nee-stemmer vreest het geluid van de warmtepomp.

Voor de bescherming van huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen is voor dit type renovatie (NOM-keur) een speciale gedragscode "natuurinclusief renoveren" van toepassing, zie Stroomversnelling: Gedragscode-NOM-keur-natuurinclusief-renoveren-V8.pdf  De code is een alternatief voor het doorlopen van een ontheffingsprocedure in de Wet Natuurbescherming, is minder gedetailleerd en houdt meer rekening met vereisten voor de planning van de bouw. Maar die is hier dus goed mislukt. Er zijn 22 gierzwaluwnesten bekend in de buurt maar er zijn er zeker flink meer; zie lijst nestadressen Maarssen.

Details over dit project bij NOM-project Dichtersbuurt-Maarssen.

Paulien Cornelisse vindt gierzwaluw geweldig

28 mei 2019

Column in de De Volkskrant van 27 mei 2019

Wereld Gierzwaluwendag op 7 juni

24 mei 2019

Bijna honderd soorten gierzwaluw bevolken de hele aarde. Van de endemische Atui gierzwaluw op een enkel Cook eiland tot de ondersoort pekinensis van 'onze' gierzwaluw die in China broedt en overwintert in zuidelijk Afrika, Ook onze gierzwaluw gebruikt de halve aarde van Siberië tot in zuidelijk Afrika. Hoog tijd om de bescherming ook wereldwijd ter hand te nemen. Er is daarom een wereld gierzwaluwendag in het leven geroepen. Op 7 juni wordt de eerste op een groot aantal plaatsen met ruim 130 evenementen gevierd. Zie de activiteitenkaart op World Swift Day - Events . In 2020 is WSD ook weer op 7 juni.

10e jaarverslag NESTKAST van Sovon

24-5-2019

Sovon publiceerde alweer het 10e jaarverslag met 48 pagina's over de monitoring van nestkastbroeders. Het is een indrukwekkende reeks met al 24.000 onderzochte legsels en 890.000 getelde eitjes van 24 soorten. Naast bespreking van het weer en klimaatinvloeden worden er tien soorten uitgebreid behandeld. Helaas geen resultaten voor de gierzwaluw. Sovon kreeg in 2018 van 72 nesten het broedresultaat binnen. Het is niet bekend welk deel bestond uit met camera bewaakte nesten, die laten waarschijnlijk een ander beeld zien dan visueel gecontroleerde kasten, zie: Sovon nestkaart-gierzwaluw. (visuele controle is sterk af te raden wegens te grote kans op verstoring, zie gierzwaluw - verstoring).

Bespreking van Nestkast 2018 bij Nature Today 23-5-2019

Aankondiging en rapport bij Sovon

Gebieds-SMP vervangt ontheffingen per pand

23 mei 2019

In verband met klimaatneutraal en "van gas los" gaat de komende 30 jaar de hele bebouwde omgeving op de schop. Huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen zullen hun broed- en verblijfplaatsen verliezen. De Wet natuurbescherming schrijft compensatie voor en vooral woningbouwverenigingen worstelen met tijdrovende ontheffingsprocedures. Een Soorten Management Plan (SMP) moet die vervangen voor een groter gebied. Een keer goed onderzoek doen en dan voortvarend aan de slag met alle panden. Er zijn al diverse SMP's. Arcadis maakt ze o.a. en Alliantie past ze al toe (Zwolle, Amersfoort etc.). Er zijn er nog veel meer in de maak, ook een voor woningbouwkoepel Aedes.

Bij de gierzwaluw doen zich bij de toepassing van het kennisdocument in ontheffingen en SMP's nog veel problemen voor. Voorlopig kunnen we alleen maar hopen dat het met SMP's beter gaat, want aantonen dat het allemaal helpt is erg moeilijk. Van groot belang is b.v. of er voldoende tijd en geld is ingebouwd om nesten te zoeken en garanties dat dat ook goed gebeurt. Onbekend maakt onbeschermd. Van monitoringsresultaten van gerealiseerde projecten is nog steeds niets bekend !

De provinciale koepel BIJ12 werkt momenteel aan herziening van het kennisdocument huismus; herziening van gierzwaluw is nog niet gepland maar suggesties kunnen altijd worden ingebracht op info@bij12.nl .

- Zie artikel Duurzaam Bedrijfsleven: Energietransitie en biodiversiteit

- Kennisdocument Gierzwaluw (voorheen "Soortenstandaard")

- GBN verbeterpunten voor Kennisdocument Gierzwaluw

- Overzicht gedragscodes Wnb

Nestkasten voor gemeentekantoor Zwolle

15 mei 2019

Een gevel van het nieuwe stadskantoor van de gemeente Zwolle  is uitgerust met 74 nestkasten voor de gierzwaluw. Ze vormen samen het patroon van een gierzwaluwsilhouet. Het project is een idee van Jan van Dijk, de vorig jaar overleden voorzitter van Stichting Avifauna Zwolle. Veel kasten hangen dicht opeengepakt. Dat maakt herkenning voor de vogels moeilijk (burenruzies). Vaak worden dan alleen de buitenste kasten bezet.

Weblogzwolle 14-5-2019 en bericht met foto bij RTV Oost.

Avifauna Zwolle doet veel aan gierzwaluwonderzoek en -bescherming. Sinds 2014 worden er broedplaatsen gezocht, vorig jaar met 40 deelnemers, Jochem Kühnen van GBN hield op 12 mei een lezing en de stichting was betrokken bij diverse nestkastprojecten: neststenen in de parkeergarage aan het Katwolderplein, 10 kasten aan de moskee in de Coetstraat, 15 kasten aan een flat op Veemarkt 21 en een aantal ingebouwde neststenen bij theater De Spiegel en aan de Noordzeelaan. Corporatie Nijesteeg plaatste in 2013 al 134 neststenen in appartementencomplex De Groenling aan het Wielewaalplein. De Noordzeelaan wordt nu gemonitord. In de wijk Assendorp zijn vele jaren aantallen vliegende vogels geteld en broedplaatsen gezocht (92 -130 in 2014-2016 en mogelijk al 30 jaar stabiel !), zie verslag: Zwolle-Assendorp.pdf . Deze week zijn er diverse stadsexcursies.

Renovatie kerk St. Maartensbrug vertraagd

14 mei 2019

Een gebouweigenaar die alvorens te gaan renoveren 'vergeet' ecologisch onderzoek te (laten) doen kan goed in de problemen komen en het gebeurt nog steeds. In Sint Maartensbrug broeden gierzwaluwen in het kerkje. De steigers waren al opgebouwd maar moeten weer afgebroken. De gierzwaluwen mogen uiteraard niet verstoord worden en de nesten zijn jaarrond beschermd. Die mogen alleen verwijderd worden als er een goedgekeurd compensatieplan is. In september kan het werk worden hervat. Zie: Noord Holland Nieuws 13-5-2019 .

Laatste ontwikkelingen van dit project op de pagina gierzwaluwen Utrecht - stad

Gierzwaluwen verkassen in versterkt Groningen

7 april 2019

Drie ecologen gaan elk jaar van april t/m juli en in augustus langs te versterken/slopen woningen en gebouwen in het Groninger aardbevingsgebied om broed- en verblijfplaatsen van gierzwaluwen, huismussen en vleermuizen te lokaliseren. In 2020 is b.v. de gemeente Oldambt aan de beurt. De gebouwen worden in winter of vroege voorjaar dichtgepurd of met netten ontoegankelijk gemaakt voor vleermuizen, gierzwaluwen en huismussen zodat de werkzaamheden niet worden gehinderd. In de versterkte panden en in de nieuwbouw na sloop worden vervangende broed- en verblijfplaatsen aangelegd: 3 per woning, 1 per flatwoning.  Mocht blijken dat de getroffen voorzieningen niet of onvoldoende benut worden dan worden aanvullende maatregelen getroffen. De locaties worden tien jaar gemonitord. Zie verder de 25 voorschriften in de provinciale ontheffing Wnb welke geldig is t/m 21 december 2027 voor 23.000 woningen en gebouwen.

De ontheffing werd georganiseerd door het Centrum Veilig Wonen (de uitvoerder van de versterkingsoperatie). Voor elk individueel gebouw een ontheffing regelen zou ondoenlijk zijn, daarom is er een generieke ontheffing ontworpen volgens het model van het soortmanagementplan (SMP) in de WnB. Voor "gebouwen met belangrijke kolonies gierzwaluw" moet afzonderlijk en aanvullend goedkeuring worden verkregen. Er is een uitgebreide catalogus gemaakt (Arcadis) voor de uitvoering van de maatregelen voor de diverse soorten.

Er is helaas ook sprake van het plaatsen van gierzwaluwdakpannen. Hopelijk weet men inmiddels dat dat een slechte voorziening is, zie: dakpanhuifjes.

- Bericht bij Nat. Coördinator Groningen 9-4-2019

- Dagblad van het Noorden, 9-4-2019

- Ontheffing met voorwaarden Prov. Groningen-26-9-2017

- Vastgestelde wijzigingen op de ontheffing, 4 juli 2019

- Soortenmanagementplan Bouwkundig Versterken (Arcadis, 19-9-2017)

- Mitigatiecatalogus gebouwbewonende soorten, Arcadis febr. 2019, 211 p.

- Nestkasten en een faunatoren voor Overschild

Gierzwaluw vertraagt sloop in Gorinchem

18 maart 2019

Woningcorporatie Poort6 in Gorinchem ondervindt flinke vertraging bij de sloop en nieuwbouw van 89 woningen aan de van Zomerenlaan en D.F. Pauwstraat. Bij de quickscan najaar 2017 bleek de aanwezigheid van mussen, gierzwaluwen en vleermuizen en in 2018 werd nader onderzoek gedaan. Er zijn toen negen gierzwaluwnesten gevonden, twee huismusnesten en een aantal verblijfplaatsen van vleermuizen. In januari dit jaar zijn er tijdelijke voorzieningen getroffen in de vorm van vier huismuskasten, 45 gierzwaluwkasten en 28 vleermuiskasten. Deze aantallen worden ook in de nieuwbouw gerealiseerd. Sinds december 2017 staan de woningen leeg, zie bericht bij Poort6.nl.

Het wachten is nu op de provinciale beschikking op de ontheffingsaanvraag. De sloop en nieuwbouw kan op z'n vroegst voorjaar 2020 van start. Zie bericht AD 16-2-'19  en De stad Gorinchem.nl - 11-1-2020

Drie van de tijdelijke nestkasten voor de gierzwaluw (type Zeist). Klik voor vergroting.

Voor de gierzwaluw betekent het allemaal veel stress en het is waarschijnlijk dat diverse paartjes een paar seizoenen, of zelfs wel helemaal niet meer tot broeden zullen kunnen komen. Het kost veel tijd om twee keer een nieuwe broedplaats van onbekend type op een heel andere plaats te vinden en weer met succes te broeden.

Huifjesellende

In 2014 zijn twee gierzwaluwdakpannen geplaatst op twee nieuwbouwwoningen in de Keizerstraat in Gorinchem, zie wethouder plaatst huifjespannen. Toen was daar kennelijk nog niet bekend dat dit geen goede voorziening is voor gierzwaluwen. Het betreft ongetwijfeld een goed geïsoleerd dak en dan wordt de broedruimte veel te heet. Gezien de schaduwen op de foto's zijn ze ook nog op een te zonnige kant van het dak geplaatst ! Alleen op een steil ongeïsoleerd dak op het noorden is er soms geen gevaar voor oververhitting, zie dakpanhuifjes deugen niet.

Klimaatneutraal verdrijft de gierzwaluw

14 februari 2019, update grafiek oktober 2021

De komende 30 jaar zullen de meeste gebouwen en woningen ingrijpend gerenoveerd worden op weg naar een klimaatneutraal Nederland, zonder gebruik van aardgas in 2050.  Het renovatietempo wordt opgevoerd naar 200.000 woningen per jaar en er worden jaarlijks 10.000 woningen gesloopt.

In 2030 moet volgens de klimaatwet de uitstoot van broeikasgassen 49% lager zijn dan in 1990. In 2020 was de uitstoot 167 megaton, 25% minder dan in 1990.  Zie: broeikasgasemissies.

Flora en fauna in de gebouwde omgeving zullen het zwaar te verduren krijgen. Vooral huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen zullen hun broed- en verblijfplaatsen kwijt raken. Er is heel veel wet- en regelgeving (Wet natuurbescherming,  soortenmanagementplannen,  gedragscodes en kennisdocumenten) die voor bescherming moet zorgen maar dat hele bouwwerk kan niet voorkomen dat een en ander in ieder geval voor de gierzwaluw met veel stress, minder broedsels en broedplaatsverlies gepaard zal gaan.

De plaatstrouwe gierzwaluwen zullen veel te lijden krijgen van de noodzakelijke verhuizing naar kunstmatige broedplaatsen (nestkasten, neststenen). Het succes van de verhuizingen hangt in hoge mate af van details in de uitvoering (locaties, materiaal, timing, monitoring, bewoners, lokgeluiden) die niet of onvoldoende in de regelgeving zijn vastgelegd en wordt voor een groot deel dus lokaal bepaald door (kennis en ervaring van) uitvoerende / opdrachtgevende bedrijven / personen en bemoeienissen van plaatselijke 'gierzwaluwwatchers'. Voor lokale vogelaars is er veel werk aan de winkel, ook bij de monitoring van gerealiseerde projecten want we moeten nog te weten komen of de protocollen ook werkelijk werken.

Het Nul Op de Meter concept (NOM) is een vergaande vorm van renovatie (of nieuwbouw) van huurwoningen waarbij evenveel energie wordt opgewekt als verbruikt. Bijna 1.700 renovaties waren eind 2019 als NOM-keur uitgevoerd, waarbij de gedragscode natuurinclusief renoveren toegepast moet worden, zie NOM-Monitor 2020.

P.S. De gedragscode werd in qpril 2021 door de Raad van State nietig verklaard; de minister had deze nooit mogen goedkeuren. Zie bericht op nieuwspagina 2021.

Plaatstrouw is nu de handicap

Heel vroeger broedden gierzwaluwen uitsluitend in rotsen die nooit werden gerenoveerd. Plaatstrouw was een prima eigenschap die nu echter voor de soort in onze streken een ernstige handicap is geworden en voorkomt dat ze andersoortige, kunstmatige nestplekken weten te vinden. Maar we weten ook dat met lokgeluiden de nieuwe kunstnesten onder de aandacht gebracht kunnen worden. Als er maar genoeg kunstnesten worden gerealiseerd, zullen ze die uiteindelijk als geschikte plek weten te benutten, net zoals ze nu ('automatisch', zonder lokgeluid) de plekken in kieren en onder dakpannen weten te vinden. Een belangrijke noodzakelijke aanvulling op de wet- en regelgeving is (in veel situaties) een verplichting voor de installatie van lokgeluiden bij kunstnesten.

Drama's in Maarssen-dorp

In Maarssen doen zich in 2019 extra problemen voor omdat daar drie wijken nagenoeg tegelijkertijd werden aangepakt: "vluchten kan niet meer". Er ontstonden chaotische taferelen bij 24+ preventief dichtgepurde nesten (waarna de buurt het hele NOM renovatieplan wegstemde !) en andere  weggerenoveerde broedplaatsen, zie Gierzwaluw in Maarsen-Dorp in het nauw

Klimaat en Energie Verkenning 2019 (KEV2019); PBL november 2019

Kennisdocument gierzwaluw van BIJ12-juli-2017.pdf

Zoogdiervereniging in 2016 akkoord met experimenteerregeling NOM gedragscode

Gedragscode-NOM-keur-natuurinclusief-renoveren-V8.pdf

Meer over wet- en regelgeving en andere beschermingsaspecten

Engelse petitie vraagt om neststenen in elk nieuwbouwhuis

Jaap Langenbach