100 gierzwaluwsoorten

 

 

Atiu Swiftlet

Komt alleen voor op Atiu, een van de Cook eilanden.

 

Bedreigd door toerisme en klimaatcrisis.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Gierzwaluwnieuws 2023

Overige gierzwaluwpagina's - Contact

 

Biodiversiteit !

 

Wereldwijd zijn sinds het Eoceen, 50 miljoen jaar geleden (Noord- en Zuidpool waren ijsvrij en de aarde was acht graden warmer), rond de 112 soorten gierzwaluw en vier soorten boomgierzwaluw ontstaan. In de VS, Wyoming, werd de toen levende gemeenschappelijke voorouder van gierzwaluw en kolibrie ontdekt (gedoopt Eocypselus rowei), met intact verenkleed, zie de kennis van nu, 2-5-2013.

 

De gierzwaluwen zijn nu onderverdeeld in vier families (gierzwaluwen en boomgierzwaluwen) en 19 geslachten, zie Wikipedia, lijst van gierzwaluwsoorten. Het geslacht Apus telt 20 soorten waaronder "onze" gierzwaluw, Apus apus.

 

De positie van onze gierzwaluw, Apus apus in het Rijk der Dieren

Rijk   -  Animalia (Dieren)

Stam  -  Chordata (Chordadieren)

Klasse  -  Aves (Vogels)

Superorde  -  Apodimorphae (Gierzwaluwen en Kolibries)

Orde  -  Apodiformes (Gierzwaluwen en Boomgierzwaluwen)

Familie  -  Apodidae (Gierzwaluwen)

Geslacht  -  Apus (Apous is oud Grieks voor "zonder poten")

Soort  -  Apus apus (gierzwaluw, Fries: toerswel)

 

In de eerste avifauna van Nederland, Natuurlijke historie van Nederland, Schlegel 1860, werd onze gierzwaluw op p. 48 (met boeren- en huiszwaluw) nog ingedeeld in de familie Zwaluwvogels (Hirundines) en het geslacht Cypselus, maar al wel apus als soort.

 

In de tweede naamlijst van Nederlandse vogels, Aves Neerlandicae van Albarda, 1897, behoorde de gierzwaluw met de familie der nachtzwaluwachtigen tot de orde der snorvogels.

(Zie ook overzicht Avifauna's van Schlegel-1860 tot Bijlsma-2001)

 

 

J.W. Albarda, Aves Neerlandicae, 1897, p. 47

 

Gierzwaluwen broeden bijna in de hele wereld, maar verreweg de meeste  soorten  broeden op het zuidelijk halfrond, vooral in Zuid-Amerika (24) , Afrika (28) en Zuidoost Azië (40). Australië en Canada kennen maar een soort, de V.S. drie soorten en Europa zes. Alleen op Groenland, IJsland, Nova Zembla, Nieuw-Zeeland en Antarctica broedt geen enkele soort.

 

Veel soorten broeden in een zeer klein gebied of zelfs alleen op een enkel eiland.  Onze gierzwaluw broedt juist in een heel groot gebied, van Ierland tot in China (daar, oostelijk van Iran de ondersoort Apus pekinensis).

 

Diverse soorten zijn (ernstig) bedreigd. Volgens de IUCN-red lijst is de populatietrend van 8 soorten niet bekend, 6 soorten nemen toe, 48 zijn stabiel en 37 soorten nemen af. Maar liefst 14% van alle vogelsoorten worden met uitsterven bedreigd. In Europa is het gebied waar ze voorkomen sinds de jaren '80 van de vorige eeuw nauwelijks veranderd, maar een paar soorten broedt geleidelijk wat noordelijker.

 

Alle soorten staan hieronder alfabetisch op landnaam naar broedgebied en daarbinnen alfabetisch op de Engelse naam. De links gaan naar de verspreidingskaart en andere gegevens van de soort op  IUCN Red List .

 

Belangrijkste bronnen

Phil Chantler en Gerald Driessens:

Swifts, a Guide to the Swifts and Treeswifts of the world, 1995. 2e druk 2000. Gebonden, 272 p. Behandeling van 98 Gierzwaluwsoorten met verspreidingskaarten en soortentekeningen. 2e hands vanaf ca. 20 Euro via o.a. Abebooks.co.uk .

 

On-line een geweldige database in het Nederlands met alle gegevens van alle vogelsoorten in alle landen: Avibase

 

Nederland

 

In Nederland broedt alleen de gierzwaluw, Apus apus.

 

 

"Onze" gierzwaluw, Apus apus.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Regelmatige bezoekers

Vale gierzwaluw, Apus pallidus

Alpengierzwaluw, Tachymarptis melba

 

Dwaalgasten

Stekelstaartgierzwaluw, Hirundapus caudacutus (Siberië, Japan)

Eerste en enige waarneming 1996 in Nederland

Waarnemingsverslag in Dutch Birding

 

Huisgierzwaluw, Apus affinus (India, Afrika)

- Commissie dwaalgasten - huisgierzwaluw

Vier waarnemingen in Nederland

 

Horusgierzwaluw , Apus Horus (Afrika)

Eerste en enige waarneming buiten Afrika in 2019 op Schiermonnikoog

Nieuwsbericht over presentatie van de waarnemingen op Schiermonnikoog

 

Siberische gierzwaluw, Apus pacificus (Azië)

Eerste en enige waarneming in 2017, Westkapelle

 

Europa

 

Naast "onze" gierzwaluw broeden in Europa nog vijf andere soorten, allemaal in Zuid-Europa.

 

In december 2020 verscheen de tweede Europese Broedvogelatlas (EBBA2) met data van 556 soorten broedvogel. Te bestellen bij b.v. Lynxeds voor 90 Euro. Nieuwe info daaruit over de vijf Europese gierzwaluwsoorten is hieronder verwerkt.

 

Alpengierzwaluw

 

De Alpengierzwaluw (Alpine Swift, Tachymarptis melba) is, na onze Apus apus, in Europa de meest algemene gierzwaluw maar broedt vooral in Afrika en Azië. Hij is flink groter dan onze gierzwaluw en broedt in het Middellandse Zee-gebied van Spanje, Italië, Griekenland, Turkije en tot in de Himalaya. Er wordt gebroed in rotsen (vooral de Alpen) maar vooral sinds de jaren '90 steeds meer in gebouwen. In Barcelona broeden duizenden paartjes.

Het broedgebied breidt naar het noorden uit. In 1955 werd Duitsland, Freiburg voor het eerst bereikt. De meest noordelijke broedplaatsen zijn tegenwoordig in Straatsburg (Fr.) en Karlsruhe (DE).  Er worden tien ondersoorten onderscheiden, de Europese heet T. melba melba.

De populatie neemt geleidelijk toe, in Zwitserland en Italië zelfs met 50% in 20 jaar.

 

- 54 x officieel in Nederland waargenomen

- Foto's op Flickr.com

- Broed en overwinteringgebieden

- Foto's, geluiden en filmpje in vlucht

- Webcam Alpengierzwaluw, Freiburg, Duitsland

- Duits artikel over verschil in verblijfsduur alpengierzwaluw en gierzwaluw

Nog meer op: Wikipedia

 

Vale gierzwaluw

 

Het broedgebied van de Vale gierzwaluw (Pallid Swift, Apus pallidus) is in Europa nagenoeg gelijk aan dat van de Alpengierzwaluw, dus beperkt tot een vrij smalle kuststrook rond de Middellandse Zee. In het westelijk deel gaat het om ondersoort brehmorum en in het oosten om illyricus. Ze broeden in rotsen en gebouwen. Het broedgebied breidt wat uit op de Balkan, midden-Italië en naar het noorden van Spanje.

 

 

Vale gierzwaluw

Foto Michel Veldt, Enkhuizen 2013

 

De vogel lijkt erg veel op onze gierzwaluw, maar is wat lichter waardoor het lastig is de soort vast te stellen. Verondersteld wordt dat de soorten apus en pallidus zich 2 miljoen jaar geleden, na het laatste glaciaal, hebben afgesplitst.

 

 

Hybride van apus en pallidus

Recentelijk zijn in een dna-onderzoek hybrides tussen vale gierzwaluw en de 'onze' ontdekt. In Bastia op Corsica, waar beide soorten bij elkaar broeden, bleken 5 van de 108 gierzwaluwen die op het uiterlijk als vale gierzwaluw werden gedetermineerd, dna van apus apus te hebben. Dat werd ook gevonden bij een vale uit een kolonie waar geen apus apus broedt. Bij geen van 308 apus apus werd dna van de vale gevonden.

Er werd genenuitwisseling (gemengde afkomst, "introgression") op uitgebreide schaal gevonden, zowel heel oude varianten als eerste generatie. Zelfs in Zwitserland, waar de dichtstbijzijnde vale op meer dan 100 km broedt, werden bij 6% van 'onze' gierzwaluw vale genen aangetroffen. In de gemengde kolonie van Bastia was dat 14%. En bij de vale in de kolonie op Corsica waar geen apus apus broedt, was dat zelfs 30%. De gemengde afkomsten ontstaan in gemengde kolonies en verspreiden zich vervolgens naar elders.

De analyses bevestigden overigens dat het wel degelijk om twee aparte soorten gaat. Verondersteld wordt dat o.a. verschillend geluid (ook voor mensen te onderscheiden) de soorten gescheiden houdt, maar wellicht ook andere aspecten.

Zie artikel in Birdguides 22-6-2022.

 

Wordt maar weinig in Nederland waargenomen, voor het eerst in 2006 op Vlieland en bijna alleen in oktober en november zoals op 9-13 november 2018 op Texel en bij Oostkapelle (Zld). Ook werden er toen een aantal in België gespot. Opmerkelijk veel werden er in oktober 2020 gemeld. In 2021 werd er voor het eerst eentje in januari gezien, 3 januari bij Terneuzen. In 2022 was er ook een grote intocht, zie nieuwsbericht oktober 2022.

 

- Comissie dwaalgasten - data vale gierzwaluw

- Alle NL-waarnemingen op waarneming.nl

- waarnemingsstatistieken vale gierzwaluw

- Foto's op Flickr

- Broed- en overwinteringsgebied

- Webcam bij nesten Vale gierzwaluw, Jerez, Spanje

- Filmpje van kolonie in Spanje, Costa del Sol

- Spaanse broedvogel met geo-locator overwinterde in Benin (Spaanse tekst)

 

Pijlstaartgierzwaluw (voorheen kaffergierzwaluw)

 

De Pijlstaartgierzwaluw (White-rumped Swift, Apus caffer) broedt in Afrika maar breidt zich vooral sinds de jaren '70 langzaam naar het noorden uit. Broedde in 1966 voor het eerst in Zuid-Spanje en inmiddels ook nabij Madrid en tot in het noorden van Portugal. Ze nestelen bijna uitsluitend in oude nesten van roodstuitzwaluwen. Die zitten buiten steden en dorpen in bunkers, dammen, bruggen, tunnels en grotten.

In juni 2011 voor 't eerst gezien in Frankrijk, in 2020 regelmatig. Zie observation.org . Niet in Nederland gezien.

 

- Broed- en overwinteringsgebied

- In Zweden in 2015 hernoemd tot "vitgumpseglare" (witstuitgierzwaluw)

 

 

Huisgierzwaluw

 

De eigenlijk Afrikaanse en Indiase Huisgierzwaluw (Little Swift, Apus affinis) broedt sinds 2000 in Europa in o.a. zuid-spaanse Chipiona (sinds 2006, zie ook waarneming 28 nesten, juni 2017) en Cadiz (nu 60-70 paar). Maar ook in Madrid zijn al broedparen gelokaliseerd. In Europa betreft het de ondersoort galilejensis.

 

 

Huisgierzwaluw

Foto Toy Jansen, Westkapelle, mei 2021

 

Het broedgebied breidt verder noordwaarts uit. Er zijn vermoedens van broedgevallen in Seville en Marbella. Verder komt hij alleen voor in zuidoost Turkije, waar 99% van de Europese populatie (900-2.500 paar) leeft.

In toenemende mate dwaalgast in UK en Zweden.

 

Ze nestelen in gebouwen maar gebruiken ook vaak nesten van huiszwaluwen, waar ze ook erg op lijken.

 

Werd slechts vier keer in Nederland waargenomen: in  '01 en '06 op Terschelling en bij IJmuiden, op 27-10-2020 op Vlieland en op  18 mei 2021 bij Westkapelle . In België was de eerste en enige waarneming op 26-10-2020 bij Blankenberge  (zelfde vogel als op Vlieland?).

 

- Commissie dwaalgasten - huisgierzwaluw

- Broed- en overwinteringsgebied

 

 

Madeiragierzwaluw

 

Deze gierzwaluw lijkt net als de vale ook veel op de onze maar is wat kleiner, egaal grijzer en lichter van boven. Vooral de grillige, wendbare vlucht met snellere vleugelslagen valt op.

De Madeiragierzwaluw (Plain Swift, Apus unicolor) broedt nagenoeg uitsluitend op Madeira (Portugal,ca. 1.500 broedparen) en de Canarische eilanden (Spanje). Ze overwinteren deels op de broedlocaties maar trekken ook weg naar de westkust van Afrika. Met geo-locators werden twee vogels gevolgd in het overwinteringsgebied, vnl. Liberia.

In 2021 werd voor het eerst een kleine broedkolonie op het vasteland van Portugal, in Porto, ontdekt. Waarschijnlijk wordt daar al langer gebroed. Niet in Nederland gezien.

 

- Verspreiding, foto's en geluiden

- Overwinteringsroutes (samenvatting) en volledige paper

- Ontdekkingsverslag Porto

- Broed- en overwinteringsgebied

- Fraaie foto

 

 

Afrika

 

African Palm Swift, Cypsiurus parvus

African Swift, Apus barbatus

(Ook wel Madagascar swift, Apus Balstoni)

Bates's Swift, Apus batesi

(Liberia, Ivoorkust, Kameroen, Gabon)

Black Spinetail, Telacanthura melanopygia

Bohm's Spinetail, Neafrapus boehmi

Bradfield's Swift, Apus Bradfieldi

(Angola, Namibië, Zuid-Afrika )

Cassin's Spinetail, Neafrapus cassini

Horus Swift, Apus horus , Horusgierzwaluw

(1e en enige waarneming in NL: september 2019)

Mottled Spinetail, Telacanthura ussheri

Mottled Swift, Tachymarptis aequatorialis

Nyanza Swift, Apus niansae

(Ethiopië, Somalië, Tanzania, Kenia, Oeganda)

Sabines's Spinetail, Rhaphidura sabini

Scarce Swift, Schoutedenapus myoptilus

(Kenia, Kameroen, Congo, Zimbabwe, Zambia)

 

Congo

Schouteden's Swift, Schoutedenapus schoutedeni

 

Sao Tome en Principe (bij Gabon)

Sao Tome Spinetail, Zoonavena thomensis

(alleen op eilanden Sao Tome en Principe)

 

Kaap Verdische eilanden

Cape Verde Swift or Alexander's Swift, Apus alexandri

(Alleen op een paar Kaap Verdishe eilanden)

 

Madagaskar

Madagascar Spinetail, Zoonavena grandidieri

 

Mauritius en Réunion

Mascarene Swiftlet, Collocalia francica

 

Somalië, Jemen, Oman

Forbes-watson's Swift, Apus berliozi

 

Amerika

 

Amerika, Noord

Chimney Swift, Chaetura pelagica

- Video met invliegers

- Fraai filmpje over restauratie en herbezettting van oude "schoorsteen"

- Schoorsteengierzwaluwhappen(ing), kraaien pikken uitvliegende schoorsteengierzwaluwen op.

- Paper (E): over variaties in jongengewicht

 

Amerika, Noord en Midden

Black Swift, Cypseloides niger

- Kaartjes met trekroutes

- Presentatie door Kim Potter, 53 m. 2012

- DNA onderzoek 2022 wijst uit dat ze niet monogaam zijn, zoals verondersteld werd.

Vaux's Swift, Chaetura vauxi

- Filmpje: 30.000 vogels overnachten in de schoorsteen van een school

 

Amerika, Midden en Zuid

(soortinfo over Midden- en Zuid-Amerika op Neotropical birds)

 

Band-rumped Swift, Chaetura spinicaudus

(Brazilië, Columbia, Equador, Panama, Venezuela)

Chestnut-collared Swift, Streptoprocne rutila

(Mexico, Panama, Venuzuela, Colombia, Equador, Bolivia)

Great Swallow-tailed Swift, Panyptila sanctihieronymi

Lesser Swallow-tailed Swift, Panyptila cayennensis

Spot-fronted Swift, Cypseloides cherriei

(Costa-Rica, Venezulela, Colombia, Equador)

White-chinned Swift, Cypseloides cryptus

White-collared Swift, Streptoprocne zonaris

(Paper over broedbiologie in Brazilië)

White-throated swift, Aeronautes saxatalis

 

Amerika, Zuid

Andean Swift, Aeronautes andecolus

(Argentinië, Chili, Bolivia, Peru)

Chapman's Swift, Chaetura chapmani

Fork-tailed Palm swift, Tachornis squamata

Grey-rumped Swift, Chaetura cinereiventris

Pale-rumped Swift, Chaetura egregia

(Brazilië, Columbia, Equador, Peru)

Rothschild's Swift, Cypseloides rothschildi

(Kleine strook in Argentinië, Bolivia)

Short-tailed Swift, Chaetura brachyura

Sooty Swift, Cypseloides fumigatus

(Mitochondrial Genome van Sooty Swift.

Paper about population and climate change in Brasil ).

Southern swift, Chaetura meridionalis

(Ook wel Sick's swift genoemd)

Tepui Swift, Streptoprocne phelpsi

synoniem: Cypseloides phelpsi

Venezuela (paper about first nest, with pictures, on Mount Roraima at 2.630 m.),

Guyana, NE Brazil Unique Pictures !)

White-chested Swift, Cypseloides lemosi

(Twee heel kleine gebiedjes in Columbia en Equador)

White-tipped Swift, Aeronautes montivagus

(Guyana's, Suriname, Venezuela - Bolivia)

 

Antillen

Antillian Palm Swift, Tachornis phoenicobia

(Cuba, Dominicaanse Republiek, Haïti, Jamaica)

Lesser Antillian Swift, Chaetura martinica

(Guadeloupe, Barbados, St. Vincent, Tobago, Dominica)

 

Brazilië

Biscutate Swift, Streptoprocne biscutata

(Paper (E) over de broedbiologie)

Great Dusky Swift, Cypseloides senex

(Onderzoek naar broedplaatsen achter watervallen)

 

Mexico

White-fronted Swift, Cypseloides storeri

(klein gebiedje zuidwest van Mexico-stad)

White-naped Swift, Streptoprocne semicollaris

 

Venezula

Ashy-tailed Swift, Chaetura andrei

(Met Sick's swift ondersoort van Vaux's Swift / Chimney swift)

Pygmy Swift, Tachornus furcata

 

Australië

 

Australian Swiftlet, Aerodramus terraereginae

Chantler/Driessens:  Collocalia terraereginae

Alleen in noordoosten aan de kust (Queensland)

 

Azië

 

Azië, zuidoost

Asian Palm Swift, Cypsiurus balasiensis

Black-nest Swiftlet, Collocalia maxima

Brown-backed Needletail, Hirundapus giganteus

(O'Hanlon. p. 131)

Crested Treeswift, Hemiprocne coronata

Edible-nest Swiftlet, Aerodramus fuciphagus

(Indonesië, Cambodja, Maleisië. BBC over "nestboerderijen")

Glossy Swiftlet, Collocalia esculenta

- Ook: White-bellied Swiftlet

- paper over fossielenonderzoek in de Niah grotkolonie op Borneo van 48.000 jaar

Grey-rumped Treeswift, Hemiprocne longipennis

(Indonesië, Maleisië)

Himalayan Swiftlet, Collocalia brevirostris

House Swift, Apus nipalensis

- De enige waarneming in Canada !

Pasific Swift, Apus pasificus

(Oostelijk Siberië, Japan, China)

(Enige waarneming in NL, Westkapelle, 12-6-2017

Idem met foto's op https://waarneming.nl/waarneming/view/139900480 .

Waarneming UK, 10-8-2019

Foto's Denemarken 13-5-2013)

Silver-backed Needletail, Hirundapus cochinchinensis

(klein gebiedje Nepal, China)

Uniform Swiftlet, Aerodramus vanikorensis

(Indonesië, Nieuw Guinea, Filippijnen)

Waterfall Swift, Hydrochous gigas

(Sumatra, Maleisië , Brunei. Ook: Giant Swiftlet, Collocalia gigas.

Artikel over het nest)

Whiskered Treeswift, Hemiprocne comata

(Indonesië, Maleisië, Filippijnen)

White-throated needletail, Hirundapus Caudacutus

Stekelstaartgierzwaluw

- 1e en enige waarneming 1996 in Nederland

Purple Needletail, Hirundapus celebsis

(Philippijnen, Celebes)

 

Buthan, Myanmar

Dark-rumped Swift, Apus acuticauda

 

India

Indian Swiftlet, Collocalia unicolor

(ZW India, Sri Lanka)

White-rumped Spinetail, Zoonavena sylvatica

(India, Nepal)

 

Indonesië

Cave Swiftlet, Collocalia linchi

Moluccan Swiftlet, Aerodramus infuscatus

(Celebes, Ambon)

Mossy-nest Swiftlet, Collocalia salangana

Silver-rumped Spinetail, Rhaphidura leucopygialis

(Indonesië, Maleisië)

 

Nieuw Guinea e.o.

Bare-legged Swiftlet, Collocalia nuditarsus

Mountain Swiftlet, Collocalia hirundinacea

Moustached Treeswfit, Hemiprocne mystacea

Papuan Spinetail, Mearnsia novaeguineae

Papuan Swiftlet, Collocalia papuensis

 

Philippijnen

Philippine Spinetail, Mearnsia picina

Philippine Swiftlet, Aerodramus mearnsi

Pygmy Swiftlet, Collocalia troglodytes

Whitehead's Swiftlet, Aerodramus whiteheadi

 

Polynesië

Atiu Swiftlet, Aerodramus sawtelli

(400 vogels, alleen op Atiu; een van de Cook eilanden, status kwetsbaar, bedreigd door toerisme en klimaatcrisis)

Caroline Swiftlet, Aerodramus inquieta

(Was Guam swiftlet, alleen op Guam en de Mariana eilanden, VS)

Palau Swiftlet, Collocalia pelewensis

Alleen op de Palau eilanden

Polynesian swiftlet, Aerodramus leucophaeus

Mogelijk uitgestorven, alleen op Tahiti (Fr.)

 

Seychellen

Seychelles Swiftlet, Aerodramus elaphrus

 

Solomon islands

Mayr's Swiftlet, Collocalia orientalis

White-rumped Swiftlet, Aerodramus spodiopygius

 

++++++++++++++++++++++

 

Jaap Langenbach

Willemstraat 38, 3611 RK Utrecht

06- 3849 7474

Jaaplangenbach@ziggo.nl

  Begin pagina