De kolonie was al lang bekend bij de groep vrijwillige
gierzwaluwspotters van Utrecht en wordt goed in de gaten gehouden. Vier van hen
hebben de bedenkingen tegen het project op een rij gezet. Op 11 december 2018 is door
gemeente Utrecht een bijkomst van betrokkenen georganiseerd om het project te
bespreken. Dat resulteerde alleen in een luifel tegen
zonbestraling boven de kasten aan de zuidoost- en noordwestzijde.
29 van de 90 kasten
met luifel op de zuidoostgevel
Tijdlijn van het project
Door de renovatie van de gevels zijn de
broedplaatsen voor broedseizoen 2018 onbereikbaar geworden. Voorjaar 2017 zijn op NO en ZO 25 tijdelijke
nestkasten met lokgeluiden opgehangen. De compensatie bestond uit totaal
303 kasten. In april 2018 kwamen op noordoost 123 kasten gereed
en op zuidwest 90.
In april 2019 werd het project voltooid met
90 kasten op de zuidoostelijke gevel.
Situatie 2019 tijdens uitgraven van de Catharijnesingel
90 kasten op zuidoost bovenin, in het ovaal.
De 50 tijdelijke kasten (25 op zuidwest en
25 op noordoost) zijn deels bezet geraakt maar na seizoen 2018 toch
verwijderd. Begin 2021 zijn de 103 kasten op de zuidwestzijde uit
gebruik genomen wegens teveel kans op hittestress.
Wat allemaal fout ging
Bijna alles wat fout kan worden gedaan is ook
fout gedaan door adviserende ecologen, uitvoerders en vergunning
verlenende en handhavende provincie.
Marjos Mourmans van Zwaluwen Adviesbureau
schreef op verzoek van de provincie een (vernietigende) beoordeling van het
project en adviseerde het gehele project wegens ongeschiktheid te
ontmantelen.
De projectkosten zijn voor de gebouweigenaar opgelopen tot omgerekend €
1.000,- per nestkast (geen typefout), exclusief het
provinciale
ambtenarenwerk.
Aantal nesten veel te hoog ingeschat
Er wordt sterk getwijfeld aan het grote aantal
van 74 aangetroffen nesten. Utrechters hielden de kolonie al enige jaren in
de gaten en denken dat het er veel minder waren. Mogelijk
zijn ook locaties van "aanhakers" als broedplaats geteld. Bureau Tauw
schatte bij een onderzoek in 2008 naar flora en fauna in het centrumgebied
de V&D-kolonie op 20-30 broedparen, zie
Tauw, 2009 p. 28
en 34.
Door de compensatiefactor van 1 : 5 uit het
kennisdocument gierzwaluw kwam men op het gigantische aantal van 303
benodigde nestkasten, welke vervolgens niet tijdig geleverd konden worden.
Verwarring door erg veel dicht opeengepakte
kasten
Erg fout zijn de lange rijen, in drie lagen opeengepakte
kasten waardoor een individuele kast nauwelijks is te herkennen. Het leidt tot fout invliegen
en 'burenruzies'. Het bleek niet mogelijk om alsnog bepaalde
herkenningspatronen (hier en daar een 'huisnummer', kleurvlakken ?) aan te
brengen.
Tijdelijke kasten, op grote afstand van
broedplaatsen
Omdat het grote aantal kasten niet tijdig
geleverd kon worden zijn vervolgens ter "overbrugging" 50 tijdelijke nestkasten
opgehangen, ver verwijderd van de verdwenen broedplaatsen.
25 tijdelijke kasten op de zuidwestzijde
Gierzwaluwen hoppen niet even over naar een tijdelijk
verblijf en weer terug maar kiezen na lang zoeken en keuren een broedplaats voor de
resterende levensduur. Ze zijn de eeuwige rotsen gewend.
Lokgeluid bij tijdelijke kasten !
Er is lokgeluid afgespeeld bij de 50 tijdelijke
kasten, terwijl definitieve kasten al beschikbaar waren. Dus bewust
twee keer laten verkassen. Een aantal raakte bezet (slapers?) en het jaar
daarop zochten ze daar vervolgens vergeefs naar de inmiddels verwijderde kasten.
Omdat de definitieve kasten elders hingen werden die niet gevonden.
Te zwak lokgeluid op de verkeerde
plaatsen
Bij de definitieve kastenrijen op zuidwest en noordoost
stond 's morgens en 's avond enige uren een lokgeluideninstallatie
aan. Dit was nodig omdat de natuurlijke nesten zich op heel andere plaatsen
van het gebouw bevonden, in spleten onder ramen langs diverse lagere
verdiepingen. Speakers hingen echter te ver van de kasten verwijderd en werden niet
op zuidoost geplaatst. Het geluid stond te zacht, o.a. vanwege mogelijke
burenhinder.
Kasten deugen niet
Er moest speciaal voor deze locatie een model ontworpen worden omdat
standaard nestkasten vanwege het grote aantal niet tijdig geleverd konden
worden.
Er wordt echter sterk getwijfeld aan de kwaliteit van de kasten.
Ze zijn gemaakt van
onvoldoende ademend trespamateriaal waardoor vochtproblemen ontstaan,
en natte bodems bij inslaande regen.
Obstakels op uitvliegroute op noordoost
Op de noordoostzijde ontstaan mogelijk
problemen voor het uitvliegen van jongen door geringe hoogte boven het dak
en kans op aanvaringen met de glazen balustrade. Markeringen konden
niet aangebracht worden i.v.m. gevaar van barsten door ongelijkmatige
verhitting.
De voorwaarden
voor de verleende ontheffing Flora- en Faunawet zijn met een jaar verlengd maar de
provincie ziet nu af van aanvullende maatregelen om het project te verbeteren.
De gebouwbeheerder meldt ons dat "zij aan alle wettelijke voorschriften
van de ontheffing heeft voldaan, dat het proces
met de provincie inmiddels is afgerond en dat er dus ook geen ecoloog meer
bij betrokken is".
Kasten ook op zonbeschenen zuidwest en
zuidoost
Tegen de voorschriften in zijn ook kasten
geplaatst op de (te zonnige) zuidwest- en zuidoostgevel.
Ondanks de later
geplaatste zonneluifels boven de kasten bleek in
2019 uit metingen op zuidwest dat de temperatuur in de kasten veel te hoog kan oplopen,
tot wel 55 graden. De provincie verordonneerde daarom dat deze
90 kasten voor 1-4-2021 buiten gebruik gesteld moesten worden, zie
beschikking Wnb, 27-8-2020. Aldus geschiedde door het plaatsen van zwarte plaatjes voor de ingangen,
blijkens een mededeling d.d. 20-3-2023 van IEF Capital, de
gebouwbeheerder. Er kan alleen nog een overwinterende vlinder of ander
insect in.
Monitoring
Volgens de voorschriften in de de ontheffing Wet natuurbescherming
moeten in 2019 de kasten o.a. drie maal gedurende twee uur op avonden tot
zonsondergang worden waargenomen om succesvol broeden te registeren (door
ecoloog ECOquickscan). Zie de
Aangescherpte voorschriften
voor monitoring
16-5-'19. De gierzwaluwwerkgroep Utrecht
heeft aanvullend waarnemingen gedaan. Met de gebouwbeheerder werden afspraken
gemaakt voor waarnemingen vanaf de omloop rond de opbouw waar alle kasten
goed zijn te overzien.
De kastenrij aan de korte zuidoostzijde was
ook voor derden goed te observeren vanaf het bovenste parkeerdek N met de theepot. Maar vanwege de sluiting van Hudson's Bay,
heropening van de Stadsbuitengracht en Coronamaatregelen is deze toegang (en
de hele parkeergarage) gesloten. De kasten konden vanaf 2020 alleen vanaf
omliggende straten in de gaten worden gehouden maar de afstand is te groot
om vast te kunnen stellen in welke kasten wordt ingevlogen
(maar dat was dus niet nodig).
De tijdelijke kasten op de noordoostzijde en een deel van de 123
permanente kasten
Resultaten monitoring door de
gierzwaluwwerkgroep
Samenvatting: Uit de waarnemingen kan
opgemaakt worden dat de vogels niet (meer) weten van het bestaan van de
definitieve nestkasten; ze worden niet geïnspecteerd, laat staan bezet.
Er zijn in 2020 geen ex-broeders meer in de buurt en ook geen begeleidende
niet-broeders of daklozen die zoeken naar de verdwenen nesten of naar de
verdwenen tijdelijke kasten. Voorzover er vogels in de buurt zijn (erg
weinig, niet vaak en niet dichtbij het gebouw), is tijdens de
waarnemingstijden niet gezien dat ze reageren op lokgeluiden bij de
definitieve kasten. Bij de controle op invliegen in de schemering tot bijna
donker op 11 juni 2019 zijn geen invliegers waargenomen. Ook in 2020 t/m 2022
is geen enkele activiteit in de buurt van de kasten waargenomen. Het is uitgesloten dat er een
kast door een gierzwaluw bezet is.
2018
Sinds eind april 2018 vlogen er wekenlang soms
grote groepen broedvogels, later begeleid door 1e en 2e jaars
nestzoekers en andere daklozen, paniekerig langs de gevels op zoek naar de
onbereikbaar geworden nesten.
De aantallen werden in de loop van juni en juli minder.
Bij de reeds geplaatste 210 definitieve kasten
(geen lokgeluiden) werd geen activiteit
(inspecties of invliegers) opgemerkt.
Eind mei ontstond wel activiteit (langsvliegen,
aanhaken, giervluchten) rond de 50 tijdelijke nestkasten
(voorzien van lokgeluiden). Bij een stuk of vijf tijdelijke kasten zijn
invliegende gierzwaluwen gezien. Bij inspectie van de kasten na het seizoen door de
ecologisch adviseur werden alleen wat veertjes in de kasten gevonden, geen
poepjes. Dat wijst op bezetting en overnachting door een enkele vogel of een
paartje en geen (succesvolle) broedgevallen want dan zouden er poepjes achter moeten
blijven.
Zie ook
Monitoring 2018- EcoQuickscan
2019
2 mei: ' s avonds van 20.30-21.15 nog
geen vogels aanwezig. Geen lokgeluid hoorbaar.
14 mei: tussen 20.40 en 21:50 zo
nu en dan een paar vogels, max 5, hoog boven gebouw. Geen belangstelling
voor gebouw of nestkasten. Lokgeluid niet hoorbaar. (De aankomst van de
hoofdmoot uit het winterverblijf is dit jaar rond de twee weken vertraagd,
zie
aankomstverloop 2019).
17 mei: tussen 20.45 en 21.40 zo nu en
dan een paar gierzwaluwen, maximaal 12 tegelijk, hoog boven binnenstad. Geen
belangstelling voor gebouw of nestkasten maar om 21.35 vliegt een vogel een
keer of 6-7 vlak langs de bovenste verdieping van de zuidwestgevel.
Duidelijk op zoek naar een verdwenen nest. Lokgeluid niet
hoorbaar.
24 mei: tussen 20.40 en 22.10 zo nu en
dan een paar, maximaal 8 vogels hoog boven binnenstad en het gebouw. Om
21.55 vliegen vier vogels wat dichter langs de bovenbouw aan de ZW-zijde en
vliegt dezelfde vogel twee maal tot vlakbij de plaats van de inmiddels
verwijderde tijdelijke kasten van vorig jaar, zwenkend tussen de twee grijze
kokers en eenmaal 'biddend' voor de bovenrand. Een paar tijdelijke kasten,
waar lokgeluid bij draaide (maar niet bij de definitieve kasten op NW en NO)
zijn in 2018 door slapers gebruikt maar er is waarschijnlijk niet gebroed
(alleen wat veertjes gevonden). Tragische waarneming!
26 mei: tussen 20.15 en 21.00 max. 5
vogels boven en bij het gebouw. Lokgeluid gehoord vanaf het parkeerdek. 2-3
keer een vlucht van 1-3 vogels vrij dicht langs de kasten op NO en op groter
afstand op ZO.
27 mei: 's Morgens rond 6 u. geen
vogels aanwezig. Tussen 18.00 en 21.45 max. 10 gierzwaluwen tegelijk boven
gebouw. Geen lokgeluid gehoord vanaf parkeerdek. Geen belangstelling voor
verdwenen nesten of nestkasten.
31 mei: tussen 20.30 en 21.50 u. zo nu
en dan een paar vogels, 3 -14 en max. eenmalig 20 vogels hoog boven
gebouw/binnenstad. Geen binding met gebouw. Om 20.50 eenmaal 7 vogels in
giervluchtachtige vlucht langs ZW-zijde bovenbouw ter hoogte van kokers (op
zoek naar verdwenen tijdelijke nestkasten?). Geen lokgeluid gehoord op ZW en
NO.
3 juni: tussen 20.30 en 21.00 u. Met
zuidenwind zijn ''bangers' aangekomen maar niet in Utrecht ?. Zeer weinig
vogels boven gebouw en binnenstad; eenmaal maximaal acht hoog boven Domtoren
en eenmaal zes stuks in los verband vanuit binnenstad langs zuidwestzijde
opbouw Hudson's en weer terug. Het leek alsof ze dachten: "Verrek, da' s
waar ook, we hebben V&D ook nog, laten we nog even kijken. Maar oh ja, we
hadden al gezien dat het niks meer was, gauw wegwezen".
5 juni: van 19.15-19.45 geen
gierzwaluwen, geen lokgeluid. Van 21.00 - 22.05 alleen vogels hoog boven
binnenstad/gebouw, maximaal 15 in verzamelvlucht. Een enkele giervlucht
door de Lange Elizabethstraat (1 nest). Geen lokgeluid.
11 juni: 21.15- 22.10. Afwisselend
bij een/twee van de drie zijden gekeken met vier personen. Weinig vogels
boven de stad, maximaal 20 boven binnenstad. Niets nabij gebouw, geen
langsvliegers of giervluchten, wel weer twaalf door de Lange Elizabetstraat.
22.10-22.45: simultaan aan alle drie zijden
gekeken door vier waarnemers. Zo nu en dan een groepje van 8 - 15
hoog boven binnenstad, maximaal twee maal verzamelvlucht van 20 stuks ten
noordwesten van gebouw; om 22.15 wegtrekkend richting zonsondergang. Geen
vogels nabij het gebouw, geen reacties op lokgeluid.
Het lokgeluid is 11 juni harder gezet en was nu
hoorbaar vanaf het parkeerdek. Er blijkt een speaker met lokgeluiden nabij de
linkerkant van de kasten op zuidoost gemonteerd (geluid naar boven gericht
en achter een drempel en was wellicht daardoor op het parkeerdek niet hoorbaar). Een tweede speaker hing op een volstrekt zinloze locatie op ca. 30 m.,
rechts van de dichtstbijzijnde kast op zuidwest. Geen speaker op
noordoost. Speakers zijn inmiddels verplaatst naar een kast in de rij op
noordoost en op zuidwest. Geen lokgeluid meer op zuidoost.
19 juli: van 20.50 - 21.50
afwisselend gekeken op de drie gevels. Geen gierzwaluwen in de nabijheid
van het gebouw. Lokgeluid (alleen op noordoost en zuidwest) is nog steeds erg zwak en
waarschijnlijk niet effectief. De dichtstbijzijnde gierzwaluwen waren een
groep van ca. 25 boven en bij de kolonie in de Lutherse kerk aan de
Hamburgerstraat. Zie ook:
verslag
monitoring
2019 door EcoQuickscan.
2020-2023
De parkeergarage is in 2020 wegens Corona gesloten zodat de kasten niet
van dichtbij te zien zijn en de gebouweigenaar was niet langer bereid om
ons toe te laten op de bovenste omloop. Vanaf de straat is op diverse
avonden in 2020, o.a. op 19 en 28 juni en 5, 9 en 16 juli geen enkele
activiteit van gierzwaluwen bij de kasten of boven het gebouw gezien. Ook
in 2021 t/m 2023 is nabij het gebouw geen gierzwaluwactiviteit waargenomen.
-
Projectadvies Mourmans-12-3-2020
-
Verbetervoorstellen
door gierzwaluwwerkgroep voor ex-V&D-Utrecht
-
Reactie
van Ecoquickscan op notitie gierzwaluwwerkgroep
- Onderzoek kastentemperatuur
2019
-
Monitoring bezetting 2018 -
2019 en bouwtekening kasten- EcoQuickscan
-
Aangescherpte provincievoorschriften
voor monitoring
-
Luifeltekening-Zuidwestzijde
- Artikel
over de problemen in DUIC, 13-8-2019
- Bericht AD, 15-8-2019
-
EditieNL van RTL maakte er ook
een item over,
14-8-2019
- Bericht NU.nl 10-1-2020: provincie
bezint zich op aanvullende maatregelen
- Ministeriële beschikking met voorwaarden 25-08-2017 voor
ontheffing Flora en Fauna :
Ontheffing voor "IEF Berlage
Utrecht".
- Beschikking provincie Utrecht 3-4-2018 over uitstel,
afwijkende plaatsing en andere kasten:
Beschikking 3-4-2018 prov Utrecht
Rijndijk 5 (inclusief de ontheffing van
25-8-2017 en bijlagen 1 en 2 daarvan)
- Gierzwaluwwaarnemingen en pandfoto's op
waarneming.nl - Utrecht
binnenstad.
(klik op blauwe rondje aan het begin van de waarnemingsregel voor
alle details)
Jaap Langenbach, Willemstraat 38
3511 RK Utrecht
06-3849 7474
jaaplangenbach@ziggo.nl
