Gierzwaluwnieuws 2024

Foto uit: Brehm Tierleben, 1882.

Gierzwaluw (voor) en alpengierzwaluw

Geschiedenis documenten en tekeningen van de gierzwaluw.

Gierzwaluwpagina's

100 soorten

Bescherming

Aankomst- en vertrek '15-'23

Broedvogelbestand

Camera in nestkast

Fenologie van 1e aankomst

GBN   Kunstnesten

294 Nederlandse kunstnestprojecten

 Leefwijze  Lokgeluiden

Maarssen, broedbestand

Nachtvliegen   Nesten zoeken 

Opvang  Tillen  Trekroutes 

Utrecht, nestkastbezetting '18 - '23

Utrecht, Rivierenwijk, 50 van 95 stenen bezet

Utrecht, Leidsche Rijn, kunstnesten

Utrecht, gierzwaluwen, overig

Webcams  Weblinks  Wet- en regelgeving

Woudsend, broedbestand, nestkasten

Contact: jaaplangenbach@ziggo.nl   06 -3849 7474.

Willemstraat 38, 3511 RK, Utrecht. 

BlueSky: https://bsky.app/profile/kortemozart.bsky.social

Toch wat minder gierzwaluwen

20 december 2024

In de gisteren verschenen Vogelbalans 2024 meldt Sovon over de gierzwaluw dat "we via MUS voor het eerst een betrouwbare trend hebben kunnen berekenen, welke licht afnemend is". Ik zet er eigenlijk nog steeds een vraagteken bij want de gierzwaluw is vliegend, laat staan broedend, een notoir lastig te tellen vogel. De trend, ook die in andere landen, is uitsluitend gebaseerd op tellingen van rondvliegende vogels. Vaak zijn dat tuinvogeltellingen zoals die ook in Nederland gedaan worden. In Nederland is de trend gebaseerd op de stadsvogelindicator MUS, die sinds 2007 wordt uitgevoerd op 12 telpunten in totaal ruim 800 gebiedstellingen. In 2024 was de score nogal laag. Mogelijk had dat te maken met o.a. het extreem natte voorjaar waar ook andere insecteneters last van hadden.

De trend is ook in veel andere landen licht dalend en daar moeten we het dan maar op houden. Ga in de eigen stad of dorp maar tellen hoe het daar zit want er zijn beslist dorpen en wijken waar het beter gaat.

Gierzwaluwtrends in een aantal landen, 2007 = 100%

Veel meer over tellen en broedbestanden op broedbestanden gierzwaluw.

Verplichte nestkasten in nieuwbouw en bij renovatie geschrapt, of toch niet?

28-11-2024, update 17-12-'24

Minister Mona Keijser van Volkshuisvesting maakte op 28 november 2024 in een brief aan de Tweede Kamer bekend dat de voorgenomen regelgeving voor het verplicht aanbrengen van (nest)kasten voor gierzwaluw, huismus en vleermuizen (die kant en klaar was voorgekookt door haar voorganger minister de Jonge) per 1-1-2025 toch niet wordt opgenomen in de Omgevingswet. Het besluit is gebaseerd op het regeerprogramma waarin staat dat in de bouwregelgeving voor woningen geen nieuwe duurzaamheidseisen worden opgenomen. Ook zou het passen bij het programma STOER van het ministerie (Schrappen van Tegenstrijdige of Overbodige Eisen en Regelgeving).

Bouwend Nederland deed op 15 november nog een dringend beroep op de minister om de regeling wel in te voeren. Zij vindt vooral de bijbehorende standaardisatie van de uitvoering van de voorzieningen belangrijk. Daarbij worden nog veel fouten gemaakt en moet nu voor elk project apart worden voorgeschreven.

Teruggefloten

Er kwam flink protest tegen het voornemen en op 17 december nam de Tweede kamer een motie aan (71 tegen 70) waarin gevraagd wordt de verplichting toch in te voeren. Onduidelijk is nog of de motie wordt uitgevoerd. Zie bericht NOS: toch verplichting ?

De belangrijkste voorschriften waren:

Elk gebouw moet voor elke 110 vierkante meter gevel + dak tenminste een verblijfsvoorziening voor de gierzwaluw en een voor de huismus krijgen, met een minimum van 1 voorziening per soort als het oppervlak kleiner is. Oppervlakten boven 25 meter hoogte tellen niet mee.  Voorzieningen voor meerdere woningen/gebouwen mogen geclusterd worden als het geheel als bouwwerk wordt aangemerkt.

De onderlinge afstand tussen gierzwaluwvoorzieningen bedraagt minimaal 1 meter en de afstand tot opengaande ramen e.d. is minimaal 50 cm.

Er is jaren voor de regeling gelobbyd en aan gesleuteld; meer info op  Bescherming - verplichte kasten in nieuwbouw

Bezetting van ruim 2.000 nestkasten gierzwaluw in Utrecht

Kamerbrief 28-11-24 over niet opnemen verplichte nestkasten in Bbl van Omgevingswet.

Bericht bij Vogelbescherming.

Brandbrief van Bouwend Nederland aan de minister, 15-11-2024

Reactie en oproep van Zoogdiervereniging, 4-12-2024

Cursus gierzwaluw, huismus en ruimtelijke ontwikkeling

16 december 2024

Ook dit jaar verzorgen Sovon en Vogelbescherming weer een eendagscursus voor professionals over de bescherming van huismus en gierzwaluw.  Hoe werkt de Omgevingswet bij sloop en renovatie van panden met nesten ? En veel meer. De dag is op 13 februari 2025 bij Vogelbescherming in Zeist en kost € 450,-  excl btw.

Info: Cursus gierzwaluw en Huismus

In 2023 werden in Hattem 160 nesten gevonden, en 198 in 2024.

26 september 2023, update 17 september 2024

Maar dat betekent niet dat het beter gaat. Hattem heeft een flinke kolonie gierzwaluwen maar hoeveel precies was nog niet bekend. Al een paar jaar was Henk Schreuder (gek van gierzwaluwen maar ook fanatiek (nacht)vlinderaar) al onregelmatig op zoek geweest. En hij wist wel dat er veel meer moesten zijn. In 2007 wordt er in Gierzwaluwenbulletin 2007-2 p. 14 door een inwoner van de wijk Van Heeckerenkamp opgemerkt dat het daar "miegelt van de gierzwaluwen, nog nooit zoveel bij elkaar gezien". Maar dat was wel zowat alles wat er uit het verleden bekend was.

In 2023 en nogmaals in 2024 deed Henk er een flink aantal schepjes bovenop en ging ook systematisch zoeken volgens het BMP-protocol van Sovon. Op een totaal van ca. 50 zoekdagen werden 160 nesten gevonden in 2023.

Van de 24 nestkasten waren er 15 bezet. Vijf broedplaatsen uit 2022 waren verdwenen (ontoegankelijk geworden) en 31 nesten uit 2022 konden in 2023 niet meer bevestigd worden.

In 2024 werd de hele oefening herhaald en werden 198 nesten gevonden. Behalve in de binnenstad werd in alle wijken een groter aantal nesten gevonden, waarschijnlijk door meer ervaring, opgedane kennis en meer zoektijd. Na correcties resulteert van de bruto toename van 38 een netto toename van 11 bezette nesten.

Er waren t.o.v. 2023 zeven nestplaatsen zichtbaar verdwenen door verbouwingen e.d.. 18 bezette nestplaatsen in 2023 werden in 2024 niet opnieuw bezet gevonden.

In 2024 waren van 35 beschikbare nestkasten er 14 bezet.

Nog intensiever zoeken levert misschien nog meer nesten op en er wordt nu geschat dat het totale aantal tussen de 200 en 250 zou kunnen liggen.

De 198 nesten in Hattem 2024.

Rond half zeven al, voor zijn werk in Zwolle, ging hij vaak al vele dagen op pad, o.a. met de lokgeluidjes op zijn telefoon. Maar natuurlijk ook 's avonds want het kost erg veel tijd om een bezet nest te vinden.

Lokgeluid bleek een zeer efficiënte methode om vooral bekende nesten opnieuw bevestigd te krijgen. In plaats van soms uren posten om een invlieger te treffen, krijg je direct reactie uit een bezet nest. De methode werkt vooral goed in het begin van het seizoen tot half juni. Daarna wordt er vaak niet meer gereageerd op het geluid (inmiddels gewend aan de 'bangers" en minder bang geworden voor indringers?). Dat is ook mijn ervaring. Bij zijn eigen nestkasten aan huis zijn geen verstorende effecten van het lokgeluid opgemerkt.

Bekijk de details en interessante bevindingen in het fraaie onderzoeksverslag. Broedbestand Hattem 2023 (.pdf)  en hier Broedbestand Hattem 2024 (.pdf) .

Al zijn nestvondsten 2023 (163 met code 'bezet nest', gevonden op ca. 45 zoekdagen) staan hier op waarneming.nl .

Henk is op dat platvorm met totaal 3.763 gierzwaluwwaarnemingen in 2024 opgeklommen naar de tweede plaats, achter de niet te kloppen Aart Vink met 6.655. Zie waarneming.nl-gierzwaluw algemeen. Zie verder een gesprek met Henk op de Sovon-site.

Weer redelijk jaar in Oxford

December 2024

De gierzwaluwkolonie in de toren van het natuurhistorisch museum van Oxford wordt al sinds 1947 gemonitord. David Lack koekeloerde daar vele jaren achter glaasjes naar de nestelende vogels en schreef er zijn klassieke monografie over: Swifts in a Tower. Na zijn overlijden in 1973 werd het werk voortgezet, maar volgens sommigen niet altijd op de juiste manier. Er werden jongen geringd, sinds 2005 ook oudervogels, en er werd ook ander verstorend onderzoek gedaan.

Sinds het dieptepunt in 2012 is er verbetering in het broedsucces, afgezien van een nieuwe dip in 2020 en 2021.

Waarschijnlijk wordt er door toegenomen kennis en ervaring inmiddels zorgvuldiger met de broedsels omgegaan.

77 uitgevlogen in 2024

In 2024 was het broedsucces met 77 uitgevlogen jongen uit 42 broedsels, dus 1,8 uitvliegers per nest, wat lager dan vorig jaar (2,0).  De laatste vloog uit tussen 27 augustus en 2 september.

De nestcontroleurs berichten met geen woord over de mogelijke broedverstoring door het onderzoek maar wijden afnemend/slecht broedsucces meestal aan slecht weer (met name 2009, 2012 en 2020) of een sperwer (2010-2011). En in een jaar met veel nesten met slechts een enkel uitgevlogen jong wordt dit in een jaar met nat en koud weer gewijd aan het slechte weer en in een mooi jaar aan "onervaren vogels", te weinig voedsel of te weinig teruggekomen broedvogels. Hoe dat onderzocht is wordt niet duidelijk. Ook Andrew Lack (in een extra updatehoofdstuk van de heruitgave van Swifts in a Tower in 2018)  wijdt de achteruitgang in 2010-2012 aan (erg) slechte zomers, verbouwingsverstoring en een sperwer in 2010 en aanbrengen van taggs in 2011, maar geeft geen verklaring voor de lage aantallen voor 2013-2020, anders dan "het  vergt tijd voor herstel".

Het weer wisselt jaarlijks sterk en een aaneengesloten periode van bijna 10 jaar met geleidelijk afnemend (6 jaar) en blijvend laag (4 jaar) broedresultaat is daarmee moeilijk verklaarbaar.

Tot de uitbreiding van 40 naar 147 kasten in 1966 waren nagenoeg alle 40 kasten bezet. Pas in 1980 nam het aantal bezette kasten plotseling vrij snel toe naar rond de 110 in 1985 en bleef op dat niveau tot ca. 2008, met jaarlijkse variaties van 80-130. Na 2008 daalde de bezetting erg rap naar een dieptepunt in 2012 met slechts 21 bezette kasten. In 2006 vllog het hoogte aantal jongen uit, 136.

In de jaren '60-'75 werden rond de 40 jongen geringd (variërend van 20-60). Dat liep op naar rond de 100 in 1985, daarna vrij constant met een maximum van 115 geringde jongen van de 134 uitgevlogen jongen in 2006. In 2022 waren het er 80 van de 83. Niet alle cijfers worden overzichtelijk en in elk jaar gepresenteerd. In de heruitgave van Swifts in a Tower in 2018 schreef zoon Andrew een update-hoofdstuk voorzien van een grafiek met aantallen geringde jongen( 1959-2018), bezette nesten (1990-2018) en uitgevlogen jongen (2000-2018).

Het ringen leverde op dat slechts 1,3 % van de jongen (4.064 geringd!) ooit werd teruggevonden in de kolonie en dat 43% van de 674 geringde ouders werd teruggevonden. (Uit de update door zoon Andrew Lack ). Beide percentages zijn in vergelijking met veel ander onderzoek erg laag. Opmerkelijk is verder dat 25% van de gelegde eieren wordt uitgeworpen (onderzoeksverslag 2007). Dat is uitzonderlijk veel en duidt op veel verstoring.

Bij een nest is een webcam geplaatst waar een broedsel gevolgd kan worden: webcam Oxford. Als ze uitgevlogen zijn wordt de camera naar een jonger nest verplaatst.

- Dagboek 2024 en eerdere statistieken

Veel leegstand in Utrechtse nestkasten

2 augustus 2024

In 2023 zijn voor het zesde jaar de kunstnesten voor gierzwaluwen in de gemeente Utrecht op bezetting gecontroleerd. Van 2.051 gecontroleerde nestkasten en neststenen waren er 156 bezet (7,6%).

De teller staat nu op ruim 230 projecten met 2.830 beschikbare kunstnesten voor 2025.

De 21 kasten aan het stadhuis (zes op de foto) zijn na vier jaar nog niet gevonden.

Dit jaar raakten vier projecten voor het eerst bezet; twee met 1 kast, eentje met 2 en eentje met 3 kasten.

Maar veel bleef bij het (onbezette) oude. In Leidsche Rijn was nog steeds geen gierzwaluw te vinden in een van de 347 kunstnesten. De eersten dateren van 2018. En ook niet in de 90 neststenen sinds 2016/2019 op het voormalige Veemarktterrein.

Kunstnestprojecten top-10 van Utrecht, 2023

Met een * gemerkte projecten zijn gerealiseerd in kader van wetgeving FF/Wnb (dus mitigatie/compensatie voor gesloopte nesten). Van acht andere mitigatieprojecten met 732 kasten is 1 kast bezet.

Hier alles over de succesvolle kolonie Rivierenwijk.

De kolonie in de Lutherse kerk uit 1412 aan de Hamburgerstraat is  mogelijk de oudste bewoonde kunstnestkolonie van Europa .

Zestien jaar na de plaatsing van de eersten in de wijk Voordorp waren in 2023 in de hele gemeente nog maar 26 van de 237 kasten aan particuliere woningen bezet.

Op de pagina Kunstnestbezetting Utrecht staan alle details, o.a. in een tabel met alle 198 projecten met de bezettingsgeschiedenis 2018-2023. Alle projectlocaties staan met wat basisgegevens ook op Google Maps.

Filmpjes om de winter door te komen

Over de visarend, koekoek en gierzwaluw

A silent spring. (16 min.). Engeland, met o.a. Erich Kaiser (D) en Edward Mayer (UK). (Het boek "Silent Spring", over de bedreiging door insecticiden van Rachel Carson, dateert van 1962).

Terug in het wild

De NPO maakte met Menno Bentveld van o.a. Vroege Vogels de film "Terug in het wild", waarin een aantal diersoorten wordt behandeld dat met succes aan een nieuw voortbestaan wordt geholpen. Vanaf minuut 13.30 is de gierzwaluw aan de beurt met een verhaal over de succesvolle nestkasten in de Amsterdamse Oranjekerk. Thea Dammen van de Amsterdamse gierzwaluwwerkgroep en gierzwaluwonderzoeker Gert de Jong vertellen, begeleid door schitterende beelden, over de vogel en de dramatische achteruitgang in de stad. "Terug in het wild 2" op NPO start.