Broedplaatsen zoeken

Om broedplaatsen te kunnen beschermen moeten we weten waar ze zitten. Bewoners van gevonden broedpanden in Maarssen kregen deze folder in de bus. Tips en trucs voor nesten zoeken .

Jaap Langenbach -- jaaplangenbach@ziggo.nl

 06 - 3849 7474  --  https://twitter.com/ApusNL

is op 29-5-2020 verhuisd naar Utrecht, Wijk C, Willemstraat 38, 3511 RK en houdt nu daar de gierzwaluwen in de gaten. Zie gierzwaluwen in Utrecht.

Voorheen: Kemperstraat 8, 3601 WK Maarssen

Nestkasten in Maarssen

In het kader van dakrenovaties zijn in de Dichtersbuurt in 2019 tien tijdelijke nestkasten geplaatst. In 2021 zijn er 60 nestkasten voornamelijk onder dakgoten gehangen en 96 broedplaatsen aan kopgevels vrijgehouden bij de renovatie in 2022. In het Schilderskwartier zijn 60 kasten geplaatst (waarvan 20 bedoeld voor huismussen) en bij Karel Doormanplein e.o. 10 neststenen op twee gevels.

In 2011 werden in de Schildersbuurt 4 nestkasten opgehangen.

De kasten op J. Catsstraat 7, Klokjeslaan 16 en de neststenen bij Merenhoef zijn een initiatief van de bewoner / eigenaar. Alle andere zijn in opdracht van woningbouwcorporatie Portaal geplaatst.

Locaties en bezetting van 96 gierzwaluwnestkasten

Aanwijzingen / bewijzen voor bezetting zijn in- en uitvliegers overdag om jongen te voeren (kastbezetters zonder broedsel zijn overdag 'op stap'), jongen die uit de kastopening kijken en invliegende vogels in de laatste drie kwartier voor het donker is. Alleen jongen in de opening zijn hard bewijs voor een succesvol broedgeval. Hier info over aanwijzingen en bewijzen voor bezet nest en broedgeval.

De aantallen voor 2020 zijn onvolledig en een minimum, De aantallen voor 2021 zijn ook een minimum. Er is alleen op 17 juli een avond onderzoek gedaan, maar niet voldoende en niet bij alle kasten en alleen in het Schilderskwartier.

niets ingevuld = onbekend

- = geen enkele aanwijzing voor bezetting geconstateerd

K = nestkast (76)  S = neststeen (20)

OD = Onder Dakgoot (28)  KG = Kopgevel (68)

 *   = Dichtersbuurt (excl. 60 stuks van renovatie 2022)

 *  =  Schilderskwartier

 *  =  Schildersbuurt

 &  = Karel Doormanplein e.o.

Als een gierzwaluw in een nestkast vliegt betekent dat nog lang niet altijd (succesvol) broeden, zeker niet in het geval van recent geplaatste kasten. Het kan (vooral in het 1e of 2e jaar van nieuwe kasten) om slapers gaan (1 of 2 vogels in een kast) die het jaar erop terugkomen om te broeden. Of het zijn zoekers die kasten inspecteren maar uiteindelijk een andere kast bezetten, of er helemaal niet in slagen een kast te bezetten (en een partner te vinden). Het is ook bekend dat soms nestmateriaal uit een kast 'gestolen' wordt om elders te gebruiken.

Veel tijd is er niet voor daklozen om een nieuwe broedplaats te vinden. Uiterlijk eind mei / begin juni moeten de eieren gelegd zijn want de jongen vliegen pas twee maand later uit en uiterlijk eind juli moeten ze eigenlijk wel weg, o.a. omdat dan het insectenaanbod vermindert.

"Natuurlijke" nesten in Maarssen

8 mei 2020

In de winter/voorjaar/zomer 2018-2019 zijn op 17 adressen (in rood en paars) 28 bekende broedplaatsen (maar zeer waarschijnlijk veel meer) in onbruik geraakt door dakrenovaties in vooral de Dichtersbuurt (*), Schilderskwartier (*) en Karel Doormanplein e.o. (&).

In de Dichtersbuurt zijn van 18-20 juni minstens 9 broed- en verblijfplaatsen (*) die waren afgesloten met pur/hout weer toegankelijk gemaakt omdat de geplande renovatie door de bewoners werd afgewezen.

Er zijn nu nog 82 bekende gierzwaluwbroedplaatsen in Maarssen-dorp.

Achter het huisnummer staat tussen haakjes het totaal aantal nesten op het adres en verder een aanduiding van de exacte plek en het jaar waarin ze ontdekt werden.

* achter aantal nesten = nesten achter kantpannen.

A. v. Ostadestraat 1 (1)*, kopgevel nokpan, 2020

A. v. Ostadestraat 2 (1)*, kopgevel rechts, 3e pan van boven, 2019, 2020

* A. v. Ostadestraat 13 (1)*, kopgevel, 2019 ('al jaren')

Binnenweg 27a (1) linksboven bij dakkapel, 2018

Binnenweg 27b (1) naast dakkapel, 2018

Binnenweg 38a (1) linksboven bij rechter dakkapel, 2018

Blesenlaan 1 (1)*, Zandweg Oostwaard, kopgevel links, 2e kantpan van boven, 2016

* Brederostraat 22  (3)*, kopgevel rechts, 2016 en links 2016, 2019 onderaan bij dakgoot. Kopgevel rechts, 3e pan van boven, 2018, 2019

* Brederostraat 26  (1)*, kopgevel, bij einde dakgoot rechts, 2016, 2020

* Brederostraat 28  (1)* kopgevel bij einde dakgoot links, 2017

* Brederostraat 32  (1)*, linksonder bij dakgoot, 2016

Burg. Jhr. Strick v. Linschotenstraat 23  (1), rechtsboven  bij dakkapel, 2016

Burg. Jhr. Strick v. Linschotenstraat 46  (1), rechtsboven  bij dakkapel, 2016

Burg. Jhr. Strick v. Linschotenstraat 48  (1), linksboven  bij dakkapel, 2016

* Constantijn Huygenstraat 5 (2)*, links, 2019 (2x) en rechts onderaan bij dakgoot, 2019

* Constantijn Huygenstraat 11 (2)*, kopgevel rechts, 2016 en links onderaan bij dakgoot, 2017

* Dr. Ariënslaan 24  (1)*, kopgevel links, 2e kantpan van boven, 2016 (Eind maart 2019 na dakrenovatie nest op straat gevonden )

* Dr. Ariënslaan 48  (4)*, links 1e, 7e, 13e pan van boven, rechts 2e p.v.b., allen 2016

* Dr. Ariënslaan 48 (5), nestkast 1, 4, 9, 11, 12 (van totaal 12), 2019

* Dr. Ariënslaan 60  (2)*, rechts 4e pan van boven en links 6e pan van boven, 2016

* Dr. Ariënslaan 110  (1)* kopgevel links, 5e pan van boven, 2016

Emmaweg 50 (2) daklijst boven, 3e pan van links, 2018. Daklijst midden, 2019

Frans van Mierisstraat 6  (1)* Nokpan, rechts, 2016

Gaslaan 12 (2), naast dakkapel rechts, 2016. Achterste dakkapel, 2018

* Gerard Terborchstraat 7 (4)*, kopgevel rechts: 2e pan van ond., links, 1e pan van bo, 2016 Links, 2e pan van onderen, 2018. Links, bovenste kantpan, 2019

* Gerard Terborchstraat 57  (2)*, links, 5e pan van boven. Links, 4e pan van boven, 2018

* Gerard Terborchstraat 57 (1), nestkast nr. 3, 2019

Herengracht 22 (1) onder lood van rechter schoorsteen, 2018. In 2017 jong op zolder

* Jacob Catsstraat 1  (2)*, kopgevel links, 6e pan van onderen, 2016. Achter bij uitlaat, 2019

* Jacob Catsstraat 5  (2)*, kopgevel links, onderaan bij dakgoot, 2016, 2019 en 6e pan van boven, 2016

* Jacob Catstraat 7 *, (2) kopgevel links (2018 en 2020) en rechts (2018) onderaan bij dakgoot

* Jacob Catsstraat 9 (1) nestkast achterkant. In 2018 slapers maar nog geen broeders.

* Jacob Catsstraat 17 (2)*, kopgevel links- (2016,2019,2020) en rechtsonder (2016 en 2019) bij dakgoot

* Jan Steenstraat 14 (2) Nokpan *, 2016, 2017, 2019, rechter nestkast, 2019

Julianaweg 18 (2), daklijst plat dak, zijkant rechts, 2016. Dakkapel straatkant, li-bo, 2018, 2020

Julianaweg 22  (1), dakrand straatkant tussen dakkapel en toren rechts, 2020

Julianaweg 26  (1), rechts naast dakkapel achter huis, 2016

Kennedylaan 4 (1)* nok 21-4, 1e invlieger van 2018

Kennedylaan 7 (1)* kantpan bij nok links, 2017

Kennedylaan 9 (1)* nok links, 2017, 1e invlieger van 2019 op 7-5.

Kerkweg 36 (2) *, kopgevel  rechts, 2e pan van boven 6e van onderen, 2019

& Klokjeslaan 42, (1)* kantpan, 2018, onderzoek Movares

Kortelaan 34, (1), kopgevel rechts onderaan bij dakgoot, 2019

Kuyperstraat 11  (1)*, kopgevel rechter deel, 2e kantpan van boven, 2016

Kuyperstraat 21  (1)*, kopgevel nokpan, 2019

Kuyperstraat 29 (2)*, kopgevel links, 7e pan van onderen, 2016 t/m 2020. Nokpan, 2018.

Langegracht 27  (1), rechts-boven bij dakraam op linker dakvlak, 2016

Langegracht 30  (1), linksboven bij dakkapel, 2016, 2018, 2019

Maarsseveensevaart 32  (1), linksonder dakraam linker dakvlak, 2016 en 2017

Maarsseveensevaart 38 (1) windveer bij nok vooraan, rechts, 2017. Dakrenovatie mei 2019

& M.H. Trompstraat 1 (1)*, kopgevel links, 5e kantpan van boven, 2018 ('al jaren')

Nassaustraat 70a (1), onder loodslab rechtsonder schoorsteen, 2016

Nassaustraat 105a, (1)*, kopgevel links, 2e pan van boven, 2019

Nassaustraat 151 (3), links '16, '19 en rechts '16 van schoorsteen, schuur 2e pvb/12e pvl '18

* P.C. Hooftstraat 15  (1), kopgevel, links onderaan bij dakgoot, 2019

* P.C. Hooftstraat 17  (2), onder dakpan boven klein raampje, '19, kopgevel einde dakgoot rechts, '19

* P.C. Hooftstraat 18  (1), rechtsonder bij einde dakgoot, 2016

* P.C. Hooftstraat 18  (1), links onder bij einde dakgoot, 24-6-2019 (3 dg. na ontpurren !)

* P.C. Hoofdstraat 34  (1) *, kopgevel links, onderaan bij dakgoot, 2016

Raadhuisstraat 11c  (1), bovenaan dakkapel, links, 2016

* Rembrandtsingel 6  (1)*, links 2e p.v.o., (nest is al minimaal 22 jaar bezet), 2016

* Rembrandtsingel 8 (2)*, kopgevel links, 3e pan v.ond, '16, 5e pan v.boven, '18. Nieuw pannendak '19

* Rembrandtsingel 45 (1)*, Nokpan aanbouw rechts, 2018

* Roemer Visscherstraat 2 (1), rechtsonder schoorsteenlood, 2016

* Roemer Visscherstraat 12 (1)*, kopgevel rechtsonder bij dakgoot, 2016, 2019

* Roemer Visscherstraat 14 (3), kopgevel, links en rechts onderaan bij dakgoot, 2019; achterkant onder uitlaat bij schoorsteen, 2018, 2019

* Roemer Visscherstraat 16 (1)  achter bij zwarte uitlaat, 2017

* Roemer Visscherstraat 17  (2)*, kopgevel links- en rechtsonderaan bij dakgoot, 2016

Schippersgracht 23 (1) onder daklijst, 2017

Schokkingstraat 15 (4)*, kopgevel links, 1e, 4e, 8e en 10e pan van boven, 2019.

Vechtensteinlaan 24 (1)* links, achter kantpan kopgevel, 2018

Vechtensteinlaan 26 (1)* kopgevel rechts, 3e pan van boven, 2018

Verdilaan 3 (1)* , nokpan rechts, 2016

* Willem v.d. Veldestraat 1 (1)* nokpan, 2018, 2019

* Willem v.d. Veldestraat  13 (1)*  kopgevel rechts, 2018

Kaart nestadressen Maarssen-dorp , inzoombaar

Gierzwaluwwaarnemingen Maarssen-dorp in 2020

(Klik op blauwe rondje aan begin van de waarnemingsregel voor alle details; een donker rondje heeft meer toelichtende tekst)

Een gierzwaluwnest is in principe elk jaar opnieuw bezet, tenzij het verwijderd werd of ontoegankelijk geraakt. Mocht een van de twee partners niet terugkeren na het winterverblijf in Afrika dan vindt de overblijver snel een nieuwe. Mochten beide niet terugkeren dan wordt het nest bezet door niet-broeders van de kolonie, zoals 1e en 2e jaars vogels of dakloos geraakte broeders. Die kennen alle nestplekken van "de buurt" en nemen niet bezette nesten snel in gebruik.

Naar schatting gaat het in Maarssen bij meer dan 95% van de invliegopeningen om broedplaatsen, o.a. omdat ze vaak al meerdere jaren werden gevonden.

Jongen in nestkasten Schilderskwartier

30 juli 2019, update 10 mei 2020

In het Schilderskwartier zijn op zeven locaties totaal 60 nestkasten opgehangen voor gierzwaluw (40) en huismus (20) (allen zelfde type). Dat was nodig omdat bij dakrenovaties o.a. minstens 14 broedplaatsen gierzwaluw verloren gingen. Op de kopgevel van Dr. Ariënslaan 48 zijn 12 nestkasten opgehangen. Tegenover deze gevel staan nog twee kopgevels (op het zuiden gericht) met broedplaatsen gierzwaluw en spreeuw maar daar konden dus vanwege zonbelasting geen kasten opgehangen worden.  Veel concurrentie dus om deze twaalf kasten op nummer 48, maar de gierzwaluwen hebben gewonnen.

Na een week of twee met wanhopige pogingen om weer bij de verdwenen nesten achter de kantpannen te komen (waar ook de spreeuwen broedplaatsen hadden) kregen de gierzwaluwen de kasten in de gaten (o.a. omdat er inmiddels spreeuwen naar binnen gingen). Alle 12 kasten zijn door gierzwaluwen meerdere malen  bezocht/geïnspecteerd.

Aan het eind van het seizoen was er in minstens vijf kasten een succesvol broedgeval. Zondag 21 juli werden daarvan de eerste bewijzen gezien: in de nestkastopening van nrs. 9 en 11 (nummering van links naar rechts) zaten jongen door de opening naar buiten te gluren. Op 22 juli zagen we een jong in kast 4 en even later twee jongen in kast 12. Op 23 juli twee jongen in de opening van kast 1. Totaal dus 5 broedgevallen gierzwaluw op deze gevel. In kast 7 werd twee maal een broedsel spreeuw groot gebracht. Aan de schone invliegopeningen is te zien dat in de overige kasten geen spreeuwen zaten.

Het rechter deel van de gevel was voor gierzwaluwen nauwelijks bereikbaar vanwege een boom. Het meest rechtse nest op de tekening kon in 2018 nauwelijks nog ingevlogen worden. De boom is in het voorjaar op ons verzoek verwijderd zodat ook de locaties daar benut konden worden.

In 2020 mogelijk meer kasten door gierzwaluwen bezet: alleen kast 7 was opnieuw  bezet door een spreeuw met jongen en medio mei zag ik invliegende gierzwaluwen in kasten 1, 2, 3, 4, 7 (nadat de spreeuwen waren uitgevlogen), 9, 11 en 12. Niet zeker natuurlijk of dat allemaal succesvolle broedsels zijn geworden.

Op 30 april en nog steeds op 5 mei 2023 was kast twee (nummering vanaf links) bezet met een spreeuwenbroedsel (jongen voeren).

Jong in kast 4 op 22 juli 2019 Dr. Ariënslaan 48.

Tijdens de opname vloog ie uit !

Spreeuwen winnen

Op twee andere kopgevels (G. Terborschstraat 57 en Dr. Ariënslaan 110) met totaal 22 kasten is er in 2019 en 2020 hevig met spreeuwen om de kasten gevochten. Daar hebben , althans voorlopig, de spreeuwen gewonnen.

In een stuk of tien kasten van nr. 57 zijn in 2019 spreeuwen uitgevlogen, sommigen zelfs met twee broedsels. Er zijn maar een paar kasten waar in het begin mogelijk een gierzwaluwpaartje zat maar alleen in kast 3 van nr. 57 heeft dat uiteindelijk geresulteerd in een succesvol broedgeval: op 25 juli zat in de ochtendhitte om 12.15 een jong in de kastopening te hijgen.

In 2020 waren er in de eerste week van mei op nr. 57 vijf kasten met jonge spreeuwen. Gierzwaluwen deden heftige pogingen (groepen van 6 - 10 vogels) een kast te bemachtigen maar als ze te dicht bij kwamen werden ze fanatiek achtervolgd door de waakzame spreeuwen die op de schoorsteen of in de kastopening op de uitkijk zitten. Op Dr. Arienslaan 110 waren toen drie kasten door spreeuwen met jongen bezet.

Op de vier andere gevels met totaal 24 kasten waren in 2019 slechts twee of drie broedgevallen spreeuw en niet van andere soorten. In 2020 hetzelfde beeld: drie spreeuwennesten met jongen op drie van de vier locaties en nog steeds geen enkele belangstelling van gierzwaluwen te bespeuren.

Een aantal kasten zit tot de nok toe vol met nestmateriaal van spreeuwenbroedsels. Een paar kasten zijn fout opgehangen boven een raam zodat bewoners last hebben van spreeuwenpoep. Geen enkele kast wordt door huismussen benut terwijl 20 stuks daar wel voor bedoeld waren. In het geweld van spreeuwen en gierzwaluwen hebben ze geen kans.

Hitteslachtoffers ?

De kasten hangen op schaduwrijke noordoostgevels, de zon schijnt er na 12.00 niet meer op en een dagje hitte kunnen ze wel hebben. Toch is het erg opvallend dat na 25 juli met de recordhitte van 40,7 graden in Gilze Rijen, in geen van de zes kasten met jongen daarna nog jongen in de opening zijn gezien. Ze zullen toch niet voortijdig zijn uitgevlogen of gestorven van de  hitte?  Op 26 juli zagen we de allerlaatste vijf gierzwaluwen boven de kolonie en boven het dorp. Weer  een erg vroeg en ook abrupt einde van het seizoen, net als in 2018. (meer over late aankomst en vroeg vertrek 2019.)

Meer over project Schilderskwartier.

Gierzwaluwexcursie vrijdag 7 juni in Maarssen

Ter viering van de eerste Wereld Gierzwaluwendag werd op 7 juni 2019 een excursie in Maarssen-dorp gehouden. Het weer was niet geweldig, want er was net een regenfront gepasseerd. De daklozen en nestzoekers waren een paar dagen weg dus helaas weinig vogels, slechts enkele giervluchten maar geen spektakel. We liepen door de Dichtersbuurt en Schilderskwartier, bespraken de problemen voor de gierzwaluwkolonie door de renovaties en de eerste resultaten met de gerealiseerde nestkasten. Na afloop was iedereen weer zwaar onder de indruk van de spectaculaire levenswijze van deze lange afstandstrekker en ging met een brochure van GBN  goed geïnformeerd huiswaarts. Website World Swifts Day, met activiteitenkaart.

Tien neststenen voor zorgcentrum Merenhoef

19 maart 2019

Het kan snel gaan als alles meezit. Elf dagen nadat we de bouwers van zorgcentrum Merenhoef bij de Plesmanlaan vroegen (Koolstof Vastgoed en Leger des Heils Midden Nederland) of zij konden instemmen met het inmetselen van wat neststenen voor de gierzwaluw zaten ze er al in.

Onzichtbaar ingebouwde neststeen voor gierzwaluw (andere locatie)

Het moest ook wel snel want het metselwerk was op 8 maart, toen ik de locatie ontdekte, al halverwege de gevel van drie verdiepingen. En het was nog lastig om zo snel neststenen te pakken te krijgen. Dat lukte via Marjos Mourmans van Zwaluwen adviesbureau en haar contacten bij nestkasten leverancier Vivara. Ze werden gisteren bezorgd, vandaag kwam het metselwerk op hoogte en konden ze worden ingemetseld. Ik was daarvoor net te laat maar kon naast het al ingebrachte nestmateriaal nog wat veertjes toevoegen omdat ik een uurtje eerder een dode eend langs de weg vond (verkeersslachtoffer). Bedje volledig gespreid ! Voor de gierzwaluw is dit belangrijk omdat ze nooit op de grond komen en alle nestmateriaal al vliegend in de lucht moeten opvissen.

 Drie van de tien neststeeningangen.

 Klik voor vergroting.

De locatie lijkt vrij kansrijk om bezet te worden omdat er binnen honderd meter aan de Maarseveensevaart een aantal natuurlijke nesten aanwezig is, waarvan er bovendien eentje in mei door dakrenovatie verloren ging. 's Avonds vliegen er 6 - 10 gierzwaluwen boven de buurt. Misschien dat er eerst een spreeuw gaat nestelen en als de gierzwaluwen dat zien nemen ze de nesten over en zullen geleidelijk ook de andere stenen bezet kunnen raken. Voor de bewoners is er dan leuk vertier te beleven aan de vliegcapriolen van de gierzwaluwen. Dit jaar is er echter nog geen belangstelling geconstateerd, ook niet door spreeuwen, want die zouden wel poepstreepjes onder de nestingang hebben achtergelaten.

We bedanken namens de gierzwaluwen (of andere vogels die de nesten gaan gebruiken, zoals spreeuwen, huismussen of een zwarte roodstaart) de opdrachtgevers voor de financiering en voorts alle uitvoerders, met name Bebouw- Midreth - nieuwbouw Merenhoef gestart voor hun medewerking. Soepel geregeld !

Kantpannesten populair in Maarssen

Zo'n 65% van de nesten in Maarssen-dorp zit achter kantpannen langs kopgevels. Voordat kantpannen vervangen en/of recht gelegd worden, moet dus goed nagegaan worden of er geen nesten achter zitten want die zijn jaarrond beschermd omdat de broedvogels elk jaar terugkomen naar hetzelfde nest.

Spreeuwen weten deze nestruimtes ook te benutten. Omdat ze eerder aankomen pikken ze soms de nesten van de gierzwaluwen in en ontstaan er vaak gevechten met de gierzwaluwen die later voor een "gekraakt" huis komen. De gierzwaluw wint vaak of broedt in hetzelfde nest nadat de spreeuwen zijn uitgevlogen. Soms ook wijzen de spreeuwen de weg voor de gierzwaluw die een paar pannen hoger of lager gaan nestelen.

Kantpannen met invliegopening

Het is vrij eenvoudig om de ingang voor een kantpannest te behouden of te maken, of als de ruimte tussen pan en muur te klein is voor invliegen. Zaag  er een hoekje uit. Niet doen bij geïsoleerde daken, daar wordt het te heet achter de pannen.

Chaotische taferelen door renovaties

Schilderskwartier, Dichtersbuurt, Karel Doormanplein e.o.

29 mei 2019

Op weg naar een klimaatneutraal 2050 en "van gas los" zal nagenoeg de hele bebouwde omgeving van Nederland in de komende 30 jaar grondig op de schop gaan (zie nieuwsbericht 2019).

In seizoen 2019 doemen in Maarssen-dorp flinke problemen op omdat tegelijkertijd in drie aangrenzende wijken omvangrijke renovatieprojecten zijn gepland / uitgevoerd. In twee wijken (Dichtersbuurt en Schilderskwartier) huist verreweg de grootste kolonie van het dorp. In de Dichtersbuurt (geel en rood op het kaartje) gaat het om de realisatie van 48 NOM-keur woningen (Nul op de Meter). Er zijn 29 nesten bekend. 24 woningen (geel) zijn in januari dichtgepurd en de start van de verbouw was gepland voor augustus 2019, dus broedseizoen 2019 zou verloren gaan. Maar de bewoners hebben het plan inmiddels op 29 mei weggestemd, slechts 47 % was voor, 70% is vereist. De afdichtingen zijn rond 20 juni weer verwijderd, uiteraard te laat voor dit broedseizoen. Veel paartjes zijn al aan het verkassen.

Meer over deze wijk bij Dichtersbuurt.

In het Schilderskwartier (donkerrood op het kaartje) gingen door dakrenovatie minstens 14 nesten verloren. In maart / april 2019 zijn 60 vervangende nestkasten voor gierzwaluw (40) en huismus (20) opgehangen. Een extra probleem is dat gierzwaluw, spreeuw als huismus moeten concurreren om dezelfde plekken achter kantpannen aan de kopgevels en nu dus om de nestkasten. Broedplaatsen achter dakgoten van de lange huizenblokken zijn vroeger al door planken afgesloten. Meer bij Schilderskwartier.

In de aangrenzende wijk rond Karel Doormanplein (op kaartje oranje begrensd) zijn eind 2018 73 eengezinswoningen afgesloten met pur en gaas om de vestiging van gierzwaluwen, mussen en vleermuizen te voorkomen. De renovatie liep van eind 2018 tot zomer 2019. Er is een gierzwaluwnest gevonden op Klokjeslaan 42. Daar zijn ter compensatie vijf neststenen in de kopgevel (op zuidwest !) ingemetseld. Meer foutjes bij dit project: Karel Doormanplein e.o.

De Wet natuurbescherming bepaalt dat nestplaatsen die verloren gaan gecompenseerd moeten worden maar dat is een gecompliceerd proces waarbij vaak wat (goed) mis gaat. We houden het dorp in de gaten en horen het graag als er bij u in de buurt wat gaat gebeuren. We nemen dan contact op met de betrokken partijen en proberen bij te sturen als er iets niet goed genoeg dreigt te gaan.

Renovatie Schilderskwartier

Nesten weg door dakisolatie

De huizenblokken van woningbouwcorporatie Portaal aan de Dr. Ariënslaan / G. Terborchstraat e.o. werden o.a. voorzien van dakisolatie. Ecoloog Eric Janssen van http://ekoza.nl/  heeft de nesten van de gierzwaluw in kaart gebracht (waarbij de resultaten van mijn zoektochten in 2016-2018 goed van pas kwamen) en ter goedkeuring door de provincie een voorstel gemaakt voor compensatie van de broedplaatsen die verloren gaan achter de kantpannen langs de kopgevels. Er zijn 14-16 gierzwaluwnesten gevonden, verdeeld over vijf kopgevels.Verdeeld over zeven locaties (drie op kopgevels, vier onder dakgoten) zijn 40 gierzwaluwkasten type 'Maastricht' gehangen (en 20 van het zelfde type bedoeld voor de huismus).

De kantpannen worden ook door mussen en spreeuwen gebruikt omdat bij de tussenwoningen de nestelmogelijkheden achter dakgoten door gevelplanken bij de bouw van de woningen ontoegankelijk werden gemaakt.

De twintig mussenkasten waren ook op de kopgevels gepland maar we hebben voorgesteld, wegens te verwachten conflicten met de gierzwaluwen en spreeuwen, om die onder dakgoten van tussenwoningen aan de Meindert Hobbemastraat en G. Terborchstraat te plaatsen. In de buurt van hoge dennenbomen waar de gierzwaluwen lastig kunnen invliegen. Aan de Hobbemastraat is dat gelukt met acht kasten (omdat de steigers er nog stonden) maar aan de G. Terborchstraat was woningbouwcorporatie Portaal daartoe niet bereid wegens te hoge kosten voor het opnieuw moeten opbouwen van een steiger.

Op 27 april werden de eerste gierzwaluwen gezien die vergeefs probeerden weggerenoveerde nesten te bereiken. Op 29 april stootte eentje 38 maal achtereen zijn hoofd en moest om 21.25 in de wolken gaan slapen. Onder de kantpannen is een spiegelgladde metalen strip geplaatst. Dat maakt het aanhaken en achter een pan kruipen (als daar al ruimte voor is) onmogelijk maar een enkele mus is het nog gelukt.

Rond 10 mei werden de eerste nestkasten ontdekt mede omdat ze zo dicht bij de verdwenen nestingangen hangen en waarschijnlijk omdat ze spreeuwen naar binnen zagen gaan. De invliegpogingen naar verdwenen nesten hielden nog ruim vier weken aan maar namen wel geleidelijk af in aantal.

Plaatstrouw

Gierzwaluwen zijn lastig in een ander type nest te krijgen. Als ze kantpannen gewend waren blijven ze naar ruimtes onder kantpannen zoeken en ze herkenen een nestkast niet als broedplaats. De kans daarop wordt groter als die vlakbij de oude nestplek hangt en liefst ook dezelfde invliegrichting hebben (hier van onderen).  Een oplossing voor (snellere) bezetting van vervangende nestkasten of ingemetselde neststenen is het afspelen van lokgeluiden van soortgenoten. Alles over kunstnesten en lokgeluiden op de kunstnestenpagina .

Rond de derde week van mei 2019 zijn in 10-12 van de 60 kasten in Schilderskwartier jonge spreeuwen uitgevlogen. Diverse kasten werden bezet gehouden voor een tweede leg die eind juni uitvloog.

Op G. Terborchstraat 57 raakte tussen de spreeuwendrukte (vijf broedsels met jongen) alleen kast 3 al vrij vroeg bezet door een gierzwaluw. Na vertrek van de spreeuwen gingen de gierzwaluwen ook bij deze gevel op kastonderzoek uit. Alleen in kast 3 werd bewijs gezien van een succesvol broedgeval: op 25 juli werd een jong in de kastopening gezien.

G. Terborchstraat 57.

Twee dagen na de plaatsing, op 29 maart 2019, waren de eerste nestkasten al bezet door spreeuwen.  In een aantal daarvan is ook een tweede leg uitgevlogen. Alleen in kast 3 is een broedsel gierzwaluw groot gebracht.

Dr. Arienslaan 48. Op deze gevel waren begin juli waarschijnlijk 5 of 6 kasten bezet met jongen. Op 21 juli kwam daarvan het ultieme bewijs voor kast 9 en 11 (nummering van links naar rechts) waar jongen uit de kastopening naar buiten loerden en op 22 juli zagen we ' s morgens twee jongen in kast 12.  En 's avonds de unieke belevenis van het meemaken van een uitvliegend jong in kast 4.  Op 23 juli bleek kast 1 ook bezet met minstens 2 jongen. In kast 7 is twee maal een broedsel spreeuw uitgevlogen.

De twaalf kasten op Dr. Ariënslaan 48.

Op 10 mei werd hier voor het eerst een invliegend paartje in kast 12 gezien. Er is vervolgens in vijf kasten een broedsel gierzwaluw groot gebracht (jongen in de kastopening gezien)..

Op Dr. Ariënslaan 110 hebben de spreeuwen gewonnen (zes kasten met jongen) maar toen die eind juni klaar waren begon de kastverkenning door gierzwaluwen. Op 29 juni werden de eerste invliegers gezien in kast 4, 5 en 10 maar na de eerste week in juli nauwelijks enige activiteit. Op deze gevel is niet gebroed en zijn geen kasten bezet door alleen slapende gierzwaluwen.

Al snel bleek inderdaad dat de mussen het verloren. Die broeden nog her en der op traditionele plekken achter dakpannen. Op drie gevels waar het isolatiewerk al klaar is, kon de plaatsing van 18 gierzwaluwkasten met een hoogwerker tot net voor de aankomst van de gierzwaluwen (eind april) uitgesteld worden, zodat de spreeuwen hier de kasten niet voortijdig kunnen bezetten.

Twee van de acht mussenkasten onder de dakgoot aan de achterkant van tussenwoningen aan de Meindert Hobbemastraat. Twee werden in 2019 benut door een spreeuw maar huismussen hebben we er niet aangetroffen.

Op 30 april 2023 waren minstens vier kasten bezet door spreeuwen.

Nestkast van Eternit (vezelbeton),

model Maastricht. Details op: Maastricht.pdf

Bij de 26 kasten op de overige vier locaties in Schilderskwartier is geen enkele activiteit van gierzwaluwen waargenomen.

Ontheffing Wet natuurbescherming: Pieter de Hooghstraat-e.o.13-11-2018. (Kies: externe bijlage)

Projectpagina van Portaal: Renovatie Schilderskwartier Maarssen .

Verhuisstress

Verhuizing naar nestkasten gaat met veel verstoring en uit- of afgesteld broeden gepaard. De paartjes zullen vanaf aankomst begin mei wekenlang proberen om de verdwenen nesten te bereiken. Misschien dat er (toevallig) eentje in een nestkast terecht komt. Maar dan moet de partner daar ook nog in gelokt worden. Waarschijnlijker is dat er een nieuwe partner gevonden zal worden die dus ook naar de nieuwe broedplaats gelokt moet worden. Pas zeer geleidelijk zullen in de loop van een jaar of twee, drie meer kasten bezet raken. Ook in het tweede jaar gaan de vogels die geen alternatieve plek hebben betrokken opnieuw op zoek naar de verdwenen nesten.

NOM-project Dichtersbuurt verworpen,

nieuw project ook drama voor gierzwaluwen ?

Er WAS in 2018 een plan om de 48 woningen van de Dichtersbuurt te renoveren naar NOM (Nul op de Meter) met o.a. een nieuw dak met zonnepanelen, een warmtepomp in de tuin en het plaatsen van een "isolatieschil" rond de woning, alles onder NOM-keur. Maar op 29 mei 2019 maakte Woningcorporatie Portaal bekend dat slechts 47% van de bewoners voor het plan waren, terwijl 70% vereist is. Er is geen alternatief plan voor renovatie. Dit betekent "dat er voorlopig geen andere renovatiewerkzaamheden worden uitgevoerd", aldus Portaal in de brief aan de bewoners. De aanvraag omgevingsvergunning bij de gemeente is ingetrokken.

De aanpak zou veel lijken op wat in Woerden is gerealiseerd: 39 NOM-keur woningen in Woerden van BAM.

Tuinbord van een ja-stemmer in de Dichtersbuurt

En een nee-stemmer vreest het geluid van de warmtepomp.

Voor de bescherming van huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen was voor dit type renovatie een speciale gedragscode "natuurinclusief renoveren" van toepassing, zie Stroomversnelling: Gedragscode-NOM-keur-natuurinclusief-renoveren-V8.pdf  De code is een alternatief voor het doorlopen van een ontheffingsprocedure in de Wet Natuurbescherming, is minder gedetailleerd en houdt meer rekening met vereisten voor de planning van de bouw. Bij deze gedragscode komen er standaard in iedere woning drie gierzwaluwnestkasten in het brede overstek van het nieuwe dak beschikbaar.

Maar deze speciale regeling voor bescherming van gierzwaluwen in NOM-projecten is inmiddels door de hoogste rechter ongeldig verklaard en mag niet meer gehanteerd worden.

Specialisatie en "na-apen"

In deze wijk hebben de gierzwaluwen zich gespecialiseerd. Verreweg de meeste bekende nesten (70%) hebben de ingang bij de onderste pan van de kopgevel, bij het einde van de dakgoot. Ze nestelen daar waarschijnlijk op de buitenmuur of op het dakbeschot. De overigen zitten achter kant- of nokpannen op de kopgevel, onder schoorsteenlood en onder het lood bij uitlaten. Zie lijst nestadressen.

Kantpaningang bij dakgoot,

Jacob Catsstraat 17

De nestzoekers kijken waar de broedvogels naar binnen gaan en komen zo ook zelf aan een dergelijk type broedplaats, hoewel er zeer waarschijnlijk ook ruimte is bij andere kantpannen en met name de nokpan. Er zijn in het wijkje totaal 12 woonblokken met 24 kopgevels en dus 48 nagenoeg identieke nestmogelijkheden onderaan bij de dakgoot. Vier zijn moeilijk bereikbaar door bomen. Nog 31 stuks vrij zou je zeggen. Geen tekort aan huisvestingsmogelijkheden, maar tekort aan gierzwaluwen. Of zouden die andere plekken toch net niet geschikt genoeg zijn? Of is er niet genoeg voedsel voor uitbreiding van het broedbestand ?

Om de start van de renovatie in augustus mogelijk te maken zijn eind januari 2019 alle mogelijke ingangen van broed- en verblijfplaatsen (gierzwaluw, huismus, vleermuizen) van de 24 woningen (noordoostelijke helft van de te renoveren buurt)  dichtgepurd of afgesloten met gaaswerk en stukken hout. ( Klik voor vergroting).

Minimaal elf paartjes gierzwaluw moesten verkassen en/of een broedseizoen overslaan.

De voorziene timing was niet optimaal. Broedseizoen 2019 zou voor de hele wijk verloren gaan. Na overleg met bouwer BAM, woningbouwcorporatie Portaal en de ecoloog van Aveco de Bondt is besloten om eerst alleen bij de woningen in de noordwestelijke helft de nest- en verblijfsingangen van mussen, gierzwaluwen en vleermuizen af te sluiten. In de zuidoostelijke helft (met de meeste gierzwaluwnesten, minimaal 14), waar in oktober met de verbouw zou worden begonnen, zijn dan geen afsluitingen nodig. Daar kan dus in 2019 nog normaal gebroed worden (afgezien van de extra druk van dakloos geworden broedvogels uit de andere helft).

De afdichtingen van broed en verblijfplaatsen (pur, hout, vides) werden 18-20 juni weer weggehaald, nadat eind mei het renovatieplan door de bewoners werd weggestemd.

Renovatie afgeblazen, nesten weer "ontpurd"

We hebben via de dienstdoende ecoloog bij BAM erop aangedrongen dat de oorspronkelijke nesten weer beschikbaar moeten komen, zoals de gedragscode vereist bij annuleren van een project. Ik kon mee in het bakje om te adviseren / informeren bij het herstel van de nestingang bij een bekend nest  Dat ging goed. Vervolgens is nogmaals bij de huizen langs gegaan die eerder minder goed werden opgeschoond. Het ziet er nu voor het oog weer redelijk uit en de meeste nestplaatsen lijken weer bereikbaar, in ieder geval de 11 bekende nestplekken die allemaal bij het einde van de dakgoot zaten, Daar zijn de holtes nu goed leeg gemaakt.

Kolonieherstel van start

Er was vrijwel direct effect van de "heropening": op P.C. Hooftstraat 18 zagen we al op 24 juni een invlieger naar binnen gaan.  Deze broedplaats was nog niet bekend maar waarschijnlijk al jaren in gebruik (ook einde dakgoot, met als alle andere 11). Bangers waren bezig ook andere weer beschikbaar gekomen nestplaatsen te controleren en mogelijk te bezetten. Voor broeden is het dit jaar te laat maar volgend jaar komen de daklozen en 1e /2e jaars pubers terug om oude plekken opnieuw te bezetten.

Diverse paartjes zijn al verhuisd naar de andere, niet dicht gepurde helft van de wijk of verder weg. Er zijn al een stuk of vijf (zeer waarschijnlijk) nieuwe invliegopeningen gevonden, o.a. aan de overkant van de buurt op PC.Hooftstraat 15 en 17. Maar we weten ook dat veel broeders (en begeleidende 1e en 2e jaars zoekvogels) volgend jaar opnieuw zullen zoeken naar de oude broedruimtes. Het zijn taaie beestje, maar dat dit seizoen door klimaatneutraal een stressseizoen met slachtoffers was, moge duidelijk zijn.

Op 16 april werden tien tijdelijke nestkasten aan de kopgevels van J. Catsstraat 5 en 17 en R. Visscherstraat 7 opgehangen. Daarvan zijn er uiteindelijk wel een paar van bezet geraakt. Deze kasten zijn bij de tweede renovatie in 2022 verwijderd.

Twee tijdelijke kasten aan J. Catsstraat 5. De ingang zit aan de onderkant. Dat past bij de invliegrichting van de gierzwaluwen naar nesten achter de kantpannen. Maar ze zijn ongeschikt voor gierzwaluwen. Er zit geen opstaande rand rond het invlieggat . Daardoor kunnen eieren al bij een paar vleugelslagen naar buiten rollen en zeker bij regelmatig voorkomende gevechten met indringers.

Schilderswijk / Dichtersbuurt is eigenlijk de enig overgebleven kolonie van enig formaat in het dorp. Op mooie zomeravonden vliegen er wel 150 gierzwaluwen in  een verzamelgroep boven de wijk. Elders in Maarssen wordt alleen nog zeer verspreid genesteld met meestal maar een enkel en soms een paar nesten per gebouw (zie inzoombaar kaartje met nestadressen). Deze broedplaatsen zijn kwetsbaar. Als beide partners niet terugkomen na het winterverblijf in Afrika zijn er geen of te weinig kolonievogels die de plek kennen en het nest overnemen. (Als er maar 1 partner terugkomt vindt die snel een nieuwe).

Particuliere nestkast snel bezet

Op 6 april 2018 werd ik gebeld door Yvonne Boshuis op Jacob Catsstraat 9 met de vraag of er een nestkast opgehangen kan worden. Ze had geluk, want ik had er nog eentje op voorraad.

Nestkast J. Catsstraat 9 (achterkant), model Voordorp. In 2018 bezet door een slapend, niet broedend paartje en in 2019 minstens een eitje, maar dat viel uit de kast, wellicht door een gevecht met een (dakloos geworden ?) indringer.

Gelijk maar op bezoek geweest en in de namiddag was de kast al opgehangen. Ze woont middenin de grote kolonie van de Dichtersbuurt wat de kans op bezetting groot maakt. En inderdaad, begin juli werden al de eerste invliegers genoteerd en eind mei 2019 bleek dat er een paartje was teruggekomen om te broeden. Helaas werd op 18 juni onder de kast een kapot eitje gevonden. En op 18 juli lagen er twee eitjes onder de kast. Er is veel onrust in de kolonie met dakloze broeders en jonge vogels die op zoek zijn naar een nieuwe plek. Waarschijnlijk is er een gevecht in de kast geweest waarbij een eitje per ongeluk (1e keer) of expres door een indringer (2e keer) uit de kast is gewerkt.

Kolonie Dichtersbuurt voor 2e maal overhoop

30 april 2023, update 12 mei. (sorry, ik had weer geen tijd om het kort te houden).

In 2019 was er een plan van woningcorporatie Portaal voor de renovatie van 48 woningen in de Dichtersbuurt in Maarssen naar een NOM-project (Nul op de Meter). Er zit een grote kolonie van 30+ gierzwaluwpaartjes.

Om nestelen te voorkomen waren de nestingangen al dichtgemaakt in de ene helft van de wijk (de andere helft zou een jaar later aan de beurt komen). Maar de bewoners verwierpen het plan en half juni 2019 werden de dichtgepurde openingen weer opengekrabd. Hier meer over de 1e renovatiepoging.

Portaal heeft een nieuw ontwerp gemaakt (zonder in de tuin geplaatste warmtepompen) dat wel werd geaccepteerd. Voor de tweede keer moesten er compenserende broedplaatsen gerealiseerd worden. In het faunaonderzoek werden 30 gierzwaluwbroedplaatsen gevonden. (In mei 2020 had ik er 33 in mijn overzicht staan, zie lijst broedplaatsen in Maarssen.) Het nieuwe compensatieplan

In februari 2022 werden 60 nestkasten als "gewenningsperiode" onder dakgoten opgehangen maar die zijn natuurlijk niet of nauwelijks in dat jaar benut omdat de oude, vertrouwde nesten nog beschikbaar waren. Hoogstens zal er een nestzoekende puber in terecht zijn gekomen. Maar ook die kans is niet groot want ze zoeken bijna uitsluitend nabij bezette nesten naar een plek en die zaten op de kopgevels. De renovatie startte in januari 2022, de dakrenovatie met de gierzwaluwnesten na het broedseizoen. Er zijn 60 nestkasten opgehangen, in de 24 kopgevels zijn openingen vrijgehouden voor broeden op de spouwmuur, er is een optie voor nestelen op het dakbeschot boven de dakgoten en ook nog onder de kantpannen. Geen van de vier opties deugt.

Geen  neststenen mogelijk ?

Bijna alle nesten zitten aan de kopse kanten van de woonblokken, en dan vooral bij het einde van de dakgoot, hier en daar ook langs de kantpannen en verder een paar onder lood naast uitlaten en dakkapellen. De beste oplossing is dus neststenen inmetselen op de geschikte kopgevels, in ieder geval nabij de nesten bij de dakgootuiteinden. Maar omdat de spouw smal is konden (volgens de ontheffing) geen neststenen worden ingemetseld. Het is nu 41 jaar geleden dat de eerste neststeen voor gierzwaluwen beschikbaar kwam. Het is toch wel erg treurig dat er kennelijk nog steeds niet een iets minder diep model beschikbaar is voor de oudere, wat smallere spouwmuur.

Vier neststenen M.H. Trompstraat 20. Ingemetseld bij renovatie 2019.

Soms gaat het net maar dan steken ze aan de voorkant wat uit, zie foto.  Deze neststeen b.v. is maar 16,5 cm diep en zou hier maar krap 2 cm uitsteken, zie tekening verderop. Het zal toch niet zo zijn dat  de  bepaling in het Kennisdocument (minimaal 15 cm binnenmaatdiepte) hier een fantastische oplossing om zeep heeft geholpen? In het binnenkort ? te publiceren nieuwe Kennisdocument wordt dit overigens minimaal 13 cm. binnenmaat. Niet dat het ideaal is voor het opgroeien van jongen, maar gierzwaluwen broeden maar al te vaak in nog veel nauwere ruimtes. Portaal wilde geen uitleg geven en zegt het ecologisch advies te hebben gevolgd.

Broeden op de spouw ?

Er is een alternatief bedacht met een ruimte van 30 mm achter de afdekplank onder de kantpannen, waarachter de vogels via gaten in de bevestigingslat de bovenkant van de buitenmuur zouden kunnen bereiken om een nest op te bouwen.

Uit de ontheffing Wnb, p.15.: spouw met gaten in lat achter afdekplank. Klik voor vergroting.

De constructie is mij nog niet helemaal duidelijk maar uit onderstaande moge duidelijk worden dat ze zeker niet behoort tot de groep "bewezen effectief" in de in ontwerp zijnde 'maatregelencatalogus'. 

De constructie geeft op 24 kopgevels volgens de ontheffing Wnb vier ruimtes per kopgevel en totaal 96 potentiële  broedplaatsen.

P.C. Hoofstraat 34. Verdwenen ? nestingang zat in ronde cirkel achter onderste kantpan. Nieuwe ingangen via latgaten achter de plank bij de pijlen.

In de lat achter de plank is per kopgevel op minstens vier, maar ook wel op zes plaatsen een gat gemaakt waardoor ze achter de plank kunnen komen. (Bij zes gevels is dat bij de kop mogelijk gemaakt voor de laatvlieger, een vleermuissoort). Ze moeten dan omhoog kruipen om op de spouwmuur te kunnen komen. Voor een vleermuis misschien te doen maar voor een gierzwaluw erg lastig en 30 mm is krap. Per gevel zijn vier 'plateaus' op de spouw gemaakt. Het is niet duidelijk of die keurig ter hoogte van de invlieggaten zitten en zijn het er zes bij zes gaten?

Het is zeer de vraag of er na de isolatie / renovatie op de spouw  voldoende ventilatie voor afkoeling zal zijn. Zes kopgevels zijn zelfs op het zuidwesten georiënteerd. Maar ook bij vier gevels op het noordwesten kan dat een probleem zijn en zelfs bij vier gevels op het zuidoosten tijdens een aantal hete dagen.

Een probleem is waarschijnlijk ook dat er in het echt geen pijlen bij de openingen staan. De invliegopeningen, zwarte lat, donker gat, zijn ook van dichtbij nauwelijks te zien. Zullen ze in staat zijn zoveel ervaring op te bouwen met het invliegen dat ze de juiste locatie nauwkeurig genoeg weten in te schatten? Ze vliegen altijd het liefst met grote snelheid in een keer de invliegopening in.

Als kleine jongen uit het nest raken en op de 'gatenlat' belanden kunnen ze niet meer terug en sterven want jongen worden buiten het nest niet gevoerd. Ook voor grotere jongen, die kort voor het uitvliegen "aan de wandel" gaan, lijkt de weg terug lastig.

Bij de invliegopeningen voor de laatvlieger is de spouw aan de bovenkant open gehouden. Daar zullen dan eieren in vallen.

En hoe zal het gaan met het uitvliegen van de jongen? Ze kunnen niet naar buiten koekeloeren om de route te verkennen.

Op de foto is ook te zien dat de nestkast nogal in de weg zit om achter de plank te kunnen kruipen. De ingang naar het verdwenen nest zat in de zwarte cirkel. Daar zullen ze naar de verdwenen broedplaats zoeken. Kunnen ze daar niet meer naar binnen en (bij toeval) de nestkast vinden? Er hangen maar vijf kasten op de kopgevels bij het einde van de dakgoot, dus deze variant biedt ook weinig soelaas.

Als het werkt op de spouw zouden er nog vele jaren veel te weinig vogels zijn om alle broedruimtes te benutten en zijn de 60 nestkasten overbodig. Maar huismussen en spreeuwen weten daar wel raad mee. Er zijn al heel wat mussenpaartjes aan het nestelen, ook in de voor gierzwaluw bedoelde kasten. Die lopen dus groot gevaar als de gierzwaluwen ze in de gaten krijgen. Vorig jaar zijn al mussennesten leggeghaald doro de later aankomende gierzwaluwen. Onder de dakgoten hadden uitsluitend mussenkasten gehangen moeten worden met kleine ronde openingen. (De spreeuwen zitten vooral in de gierzwaluwkasten in het al eerder gerenoveerde en naburige Schilderskwartier, zie Maarssen, project Schilderskwartier. Daar zijn ze op 4 van de 5 gevels de baas).

Maar de achtergrond van deze zeer twijfelachtige voorziening achter de kopgevelplank is om het gewenste totaal van 30 (verdwenen nesten) x 5 (opschaalfactor) = 150 voorzieningen te kunnen halen. Want 60 tijdelijke kasten hingen er al sinds februari '22. Zie hieronder. Maar 1 : 5 is een overdreven verhouding die nergens wordt voorgeschreven en komt voort uit de veel voorkomende, onjuiste aanname, ook in deze ontheffing, dat "hoe meer alternatieven worden aangeboden, hoe groter de kans op succes". Wie heeft het onderzoek dat dit aantoont? Als gierzwaluwen geen trek hebben in vijf foute / onbekende kasten hebben ze ook geen trek in 25 foute / onbekende kasten.

Tweede optie niet beschikbaar

De ontheffing voorziet een tweede broedplaatsoptie op het dakbeschot onder de onderste pannen boven de dakgoten. Maar er zit geen spleet tussen dakgoot en (spiegelgladde) afdekplank. En de ruimte tussen afdekplank en muur is afgesloten door een langslat aan de onderkant. Ze zouden dus direct onder de onderste pan moeten invliegen maar die hangt deels tot in de dakgoot. Een huismus lukt dat wel maar voor de gierzwaluw ondoenlijk. Er zaten, behalve bij het dakgootuiteinde, overigens geen nesten langs de goten dus daar zal niet gezocht, en niet gevonden worden.

Derde optie met ondeugdelijke nestkasten op foute locaties

In februari 2022 zijn 60 nestkasten bijna allemaal in rijen onder de dakgoten (waar geen nesten zaten) opgehangen.

In de ontheffing Wnb, staat "zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke locatie (van de verdwenen nesten)", maar dat wordt gespecificeerd als binnen 200 meter! De ontheffingverlener begrijpt kennelijk de schaal en het belang van "zo dicht mogelijk bij" niet.  "Zo dicht mogelijk bij..." is op de kopgevels waar de broedplaatsen waren. Er wordt niet aangegeven waarom hier vanaf wordt geweken.

Het Kennisdocument Gierzwaluw geeft overigens ook alle ruimte met "bij voorkeur binnen 100 à 200 meter". De praktijk is echter dat bij verder dan 10 meter de vindkans al aanzienlijk kleiner wordt. Op de Dr. Ariënslaan werkte het wel, op minder dan een meter van de verdwenen nesten, maar zelfs daar duurde het weken voordat ze de kasten in de gaten hadden. Bewoners vertelden dat de locaties zijn bepaald door de dienstdoende timmerman en bewoners die ze wel of niet wilden hebben.

Bijna alle kasten hangen overigens ook nog eens zonder extra bescherming tegen de zon op het noordwesten en zuidoosten (teveel kans op hittestress) terwijl noord of noordoost het voorschrift is. Dit (afstand en zonbelasting) is strijdig met de voorschriften in de ontheffing. 

De kwaliteit van de nestkasten (type GZT1 van Unitura ) is twijfelachtig en wordt door de leverancier als "tijdelijke kast" (ook in het adres van de webpagina! ) aangeduid. Hij is niet van duurzaam hout-beton maar van multiplex (watervast verlijmd?) en het dak is niet schuin genoeg. Dat geeft andere vogels kans er op te zitten en sommigen zullen er zelfs op kunnen gaan nestelen, en dat vindt de gierzwaluw niet prettig. (Model Voordorp van hout-beton, zoals b.v. deze NKGZ08 van Vivara, wordt alom erkend als een universeel toe te passen goed ontwerp voor permanente toepassing). Opmerkelijk is dat in de ontheffing de zin "de kasten gelden tevens als permanente mitigatie" is doorgestreept. De verklaring staat op p. 9 punt 13: "de kasten worden meegenomen in het onderhoudsplan van de woningen en worden vervangen door duurzame kasten als de maximale levensduur bereikt is". Er wordt niet bij vermeld na hoeveel jaar er vervangen moet worden en mag Portaal dat bepalen? En is er een nieuwe ontheffing nodig als de kasten bezet blijken te zijn?

Het is een raadsel waarom er niet direct definitieve, duurzame kasten (als neststenen echt niet mogelijk waren) op de kopgevels zijn geplaatst. Leveringsprobleem? Gokje van adviserend ecoloog Regelink en Portaal op goedkeuring voor de gootkasten door de provincie? Ze werden zeven maand voor het verlenen van de ontheffing opgehangen. Maar de provincie vond de kasten op zich onvoldoende.

Acht kasten per acht kopgevels op het noordoosten zou al voldoende zijn voor een ruime verdubbeling (op termijn) van de kolonie. Eventueel zouden ook nog de vier kopgevels op het zuidoosten benut kunnen worden, als deze extra beschermd worden tegen de zon, met een dubbel dak b.v. Zie foto.

Houtbetonnen kast met dubbel dak voor zonniger locaties dan noord tot oost,, maar niet op zuid of zuidwest!

Details op: Model Maastricht.pdf . (Variant op Voordorp). Kan besteld worden bij marjosmourmans@zwaluwen.info en 0165- 535 810.

Vervanging (van bezette kasten) betekent in feite nogmaals een flinke verstoring van de kolonie.

Handhavingsverzoek

Omdat er naar mijn mening op diverse punten niet of onjuist is voldaan aan de voorschriften van de ontheffing heb ik op 10 mei een handhavingsverzoek ingediend bij RUD Utrecht,  zie handhavingsverzoek Dichtersbuurt. In eerste instantie werd alleen telefonisch gereageerd en op onduidelijke gronden aangegeven dat er geen voorschriften in de ontheffing zouden zijn overtreden. Na lang aandringen kwam er uiteindelijk in maart 2024 een schriftelijke reactie waarin met niet relevante en onduidelijke informatie nogmaals werd aangegeven dat alles OK is gegaan. Op nader vragen werd niet ingegaan en uiteindelijk heb ik toen maar afgezien van langer aandringen. 

Zie de door de provincie verleende ontheffing Wet natuurbescherming, 22-9-2022 met o.a. de voorschriften voor de uitvoering.

Monitoring

Ook de provincie heeft zo haar twijfels over de effectiviteit van het project en heeft daarom vanaf 2023 drie jaar monitoring voorgeschreven en kan nadere maatregelen voorschrijven als er onvoldoende bezetting is. We mogen hopen dat dat niet alleen het noteren van invliegers zal betreffen en het daarmee "bezet" verklaren van voorzieningen, maar dat er ook zal worden gespeurd naar tekenen van broedsucces, zoals het controleren op achtergebleven dode eieren en jongen aan de achterkant van de afdekplanken op de kopgevels en van de inhoud van de tijdelijke nestkasten op de te zonnige gevels.

Zoveel is zeker, 2023 wordt weer een dramatisch seizoen. Op 30 april 2023 zag ik er al 15 vergeefs aanhaken bij voormalige nestingangen. Wekenlang zullen ze proberen om de bekende broedplaats te bereiken en afwisselend 'panisch' door de buurt vliegen.

In december kwam het verslag van de monitoring beschikbaar maar de provincie wilde daaruit alleen een (onduidelijk) kaartje met 12 gevonden invliegopeningen toesturen. Na het indienen van een verzoek op grond van de wet WOO (Wet Openbare Overheid) kreeg ik alsnog op 24 april 2024 het hele verslag toegestuurd.

Daaruit bleek dat er slechts op een avond (datum onbekend) door drie personen is gezocht naar bezette nestplaatsen. Er werden 6 bezette nestkasten gevonden (ik neem aan invliegers maar het wordt omschreven als "gierzwaluwenin de kasten aangetroffen") en elders werd op zes plaatsen invliegers "aan dakranden" waargenomen. Dus 12 totaal van de ca. 30 in 2022. Er wordt niet aangegeven welk type ingangen dat zijn en er is kennelijk niet expliciet gekeken naar de twee typen voorzieningen. De geplande voorzieningen aan de kopgevels en boven de dakgoten worden niet genoemd.

Ongetwijfeld zijn er invliegers gemist, want een enkele avond is natuurlijk veel te kort voor een degelijke grote (potentiële) kolonie. In ieder geval zijn een aantal bezette nestkasten aan de achterkant van de Jacob Catstraat gemist, want daar zagen bewoners ze al naar binnen gaan. Zie Monitoring Gierzwaluw Maarssen 2023. 

Bewoners hadden in seizoenen '20-'22, na de eerste renovatiepoging, al duidelijk het idee dat de kolonie flink is uitgedund. Er vliegen 's avonds veel minder vogels in de bekende verzamelvluchten boven de wijk. We zijn erg benieuwd naar de resultaten in 2024 en 2025.

Gaan ze voor de kasten ?

Een aantal zal hier en daar op den duur wel een gaatje weten te vinden.  Er was al een mooie illustratie van het vereiste dat nieuwe broedplaatsen dicht bij de oude moeten zitten en ook een aanwijzing voor enige flexibiliteit maar de 'keuze' voor de kasten lijkt gemaakt. Yvonne aan de Jacob Catsstraat kreeg naast haar eigen, al sinds 2018 bezette kast, ook een nieuwe van Portaal en die raakte vorig jaar al bezet. Maar ze weet niet zeker of er ook gebroed werd. Haar eigen kast (type Voordorp) liet ze vervangen door een kast van Portaal (die wilde wat "eenheid in het beeld") en raakte ook bezet. Dat was op zich een bijzonder experiment. Sommige 'kolonie-exploitanten' zijn al bang dat ze niet meer terugkomen als een ronde opening door een ovale wordt vervangen.

Op 5 mei 2023 waren er bij de buren ook al invliegers gezien, dus totaal al vier bezette kasten. Maar er is flinke concurrentie met huismussen (vorig jaar werden huismusjongen er door de later aankomende rechthebbende gierzwaluwen uitgegooid) en ook met andere gierzwaluwen. Bedenk dat nu 30+ paartjes dakloos rondzwerven die geleidelijk allemaal de bezette kasten in de peiling krijgen. Bij buurman Willem op nr. 7 leidde dit ' s morgens tot een gevecht. Dat eindigde ermee dat een gierzwaluw nog vastzittend aan de ander uit de kast hing. Willem pakte de ladder en was er snel, maar net te laat bij om hem los te maken. De vogel raakte al los, Willem ving hem op en liet hem vanaf zijn hand wegvliegen.