Gierzwaluwnestkasten in Utrecht
Van de enige neststenen aan een particuliere woning zijn er twee van de drie bezet. Op het zuiden, maar pal onder de dakgoot, Bekkerstraat 65. Zie project nr. 92 in de tabel.
Op deze pagina o.a.: - Tabel met 194 kunstnestprojecten - Vijf succesfactoren voor bezetting
Op aparte pagina's: - 50 van 95 neststenen bezet in Rivierenwijk - (Kunst)nesten in Leidsche Rijn - 303 kasten niet benut bij ex. V&D - Alle kunstnestprojecten Utrecht op Google Maps - 215+ kunstnestprojecten elders in Nederland
|
Bezetting Utrechtse kunstnestprojecten
Laatste update 2 december 2023 In 2023 zijn voor het 6e jaar de bekende kunstnesten voor gierzwaluwen (nestkasten, neststenen e.d.) in de gemeente Utrecht op bezetting gecontroleerd. Van de 2.051 gecontroleerde kasten waren er 156 (7,6%) bezet. 72% van de bezette kasten zitten in de drie grootste projecten. Als we twee nogal 'moeilijke' en grote projecten (St. Joseph/Bloemenbuurt en ex. V&D) met totaal 643 niet bezette kasten niet meerekenen komt het bezettingspercentage op 11%.
Volgens onderzoek door Sovon (SMP-2015) en Viridis (Pre-SMP-2021) bedraagt de Utrechtse broedpopulatie 1.800 resp. 2.283 paartjes. De populatie is volgens Sovon sinds 2015 "stabiel". Van die gemiddeld ca. 2.042 paartjes zou dan krap 8% in kunstnesten broeden. Omdat alle 'natuurlijke' broedplaatsen op de wat langere termijn verloren gaan door sloop en renovatie zijn er bij het bezettingspercentage van 2023 dus op den duur ca. 25.000 nestkasten nodig. Voor 2024 zijn er inmiddels 2.271 beschikbaar.
Op deze pagina vind je verderop o.a. details over de bezetting in 2023, wat algemene kenmerken van de projecten, een tabel met gegevens van alle projecten, wetenswaardigheden per project met wat achtergronden, bevindingen tijdens de monitoring en het verloop van de bezetting en tenslotte bespreking van succesfactoren bij de kans op bezetting. De locaties met de bezetting staan ook op Google Maps, kunstnestlocaties Utrecht. (huisje=bezet, gierzwaluw=niet bezet)
Kunstnestprojecten top-10 van Utrecht
Met een * gemerkte projecten zijn gerealiseerd met een ontheffing volgens Flora- en Faunawet (FF) of Wet natuurbescherming (Wnb), dus met mitigatie/compensatie voor gesloopte nesten. Van acht andere mitigatieprojecten met 732 kasten is 1 kast bezet.
Beschikbare, gecontroleerde en bezette kunstnesten in Utrecht Er worden nog steeds nieuwe en al langer bestaande projecten ontdekt. Ze worden voorlopig niet meer genummerd want ik heb geen zin meer om de nummering overal steeds weer aan te passen.
Projectlocaties en bezetting Op het kaartje staan de locaties van de 18 projecten die in 2023 (deels) bezet waren (witte rondjes met aantal bezette kasten). Van de 398 kasten in deze projecten waren er 156 bezet. De gierzwaluwen zijn de overige, niet bezette projecten (van een klein deel, 5% van de kasten, is de bezetting niet bekend of is pas in 2024 beschikbaar). Vier niet bezette locaties, in Vleuten(3) en Lunetten(1), pasten er niet op. Details te zien op Google Maps, kunstnestlocaties Utrecht.
Kan of wordt het beter ? Het huidige beeld moet naar mijn gevoel gezien worden als een moment in een (vrij lange) overgangsperiode naar een nieuw huisvestingssysteem voor de gierzwaluw. Zo'n 30-40 jaar geleden kwam er heel langzaam beschermingswerk op gang en daarmee de zorg voor broedplaatsen en het plaatsen door particulieren van nestkasten. In 1993 werd de eerste gierzwaluwvereniging opgericht en in 2002 GBN (niet toevallig momenteel op sterven na dood). Met de Flora- en Faunawet van 2002 en de Wet Natuurbescherming in 2017 (en ook nog met de Omgevingswet van 2024) functioneert een gecompliceerd systeem van nestbescherming en compensatie bij verstoring. Een belangrijke stap was de invoering van de jaarrond beschermde status van het nest in 2007 waardoor sloop-, renovatie- en compensatieprocedures wettelijk moesten worden vastgelegd. Ecologen maken overuren en deze maand verscheen de 3e versie van het Kennisdocument Gierzwaluw met gedetailleerde voorschriften voor de uitvoering. Of dit bouwwerk voldoende werkt is eigenlijk nog steeds niet duidelijk. Onderzoek en evaluatie ontbreekt maar in Utrecht gaat de sloop van nesten vooralsnog sneller dan de bezetting van de nieuwe voorzieningen.
Uiteindelijk zullen alle ' natuurlijke' broedplaatsen verdwijnen (nieuwbouw blijft waarschijnlijk voor het overgrote deel ongeschikt, ook na veroudering) en er is dus standaard kunstmatige broedgelegenheid in de gebouwde omgeving nodig. Daar wordt al een begin mee gemaakt (d.w.z. feitelijk, maar nog lang niet altijd bewust gepland) met het aanbrengen van veel kunstnesten in het kader van ontheffingen, SMP's , Pre-SMP's, gedragscodes en steeds meer andere, vrijwillige initiatieven.
Het standaard aanbrengen van kunstnesten in alle nieuwbouw en bij ingrijpende renovatie is voorts aanstaande in het nieuwe Bouwbesluit (juli 2024, zie Verplichte nestkasten in nieuwbouw en bij verbouw). Als e.e.a. dan uiteindelijk leidt tot het overvloedig en overal beschikbaar zijn van goede kunstnesten kan de jaarrond beschermde status van het nest (die nu zoveel werk oplevert) worden afgeschaft. Renoveerders en slopers kunnen dan zonder onderzoek of compensatieplan (buiten het broedseizoen, tenzij 'natuurvrij' gemaakt) hun gang gaan want er is altijd voldoende broedgelegenheid voorhanden. Gecompliceerde, tijdrovende en dure 'compensatie en mitigatieprojecten' zijn dan overbodig geworden. Een en ander vast te leggen in een landelijk geldend Soortenmanagementplan (SMP). Dat zou een extra boost kunnen geven aan de broodnodige versnelling van de isolatie van verouderde woningen.
In Utrecht is (het begin van) het nieuwe systeem op zeer kleine schaal met name in Leidsche Rijn al enige jaren zichtbaar met neststenen in nieuwbouw waar de gemeente wat over te zeggen heeft. Bezetting blijft vooralsnog uit en kan nog lang duren. Maar uiteindelijk zal er een pionier terecht komen. Een handje helpen met lokgeluid zou dat jaren kunnen versnellen en groot effect kunnen hebben want net als bij schapen geldt voor gierzwaluwen "als er eentje naar binnen knalt.........".
Het duurt "nou eenmaal lang" voordat nestkasten voor gierzwaluwen in gebruik worden genomen, wordt veel gezegd als projecten al jaren leeg staan. Dat klopt meestal maar neemt niet weg dat de verklaring daarvan niet alleen ligt bij die "domme gierzwaluw", die die ruime kasten niet weet te vinden, maar ook bij de kwaliteit van het project. Er worden nog steeds veel fouten gemaakt en bij veel projecten heeft het bouwproces voorrang boven de belangen van de gierzwaluw. De wet- en regelgeving (zoals b.v. het Kennisdocument Gierzwaluw, met voorschriften voorzien van "bij voorkeur" e.d.) biedt daarvoor veel mogelijkheden. Ook daar ligt in ieder geval een deel van de verklaring van de omvangrijke en vaak langdurige leegstand.
Met duidelijker regelgeving en vooral meer kennis van zaken bij betrokken partijen is wellicht nog wat winst te behalen. Succes hangt soms af van details. Er zijn veel momenten en betrokken partijen in de keten van onderzoek, plan, opdracht en uitvoering waarbij iets mis kan gaan. Bij de Utrechtse projecten kwamen we o.a. de volgende 'fouten' tegen:
Zie voor gebreken ook de rode passages in de projectbeschrijvingen na de projectentabel.
Meer kennis nodig Er is weinig bekend over de effectiviteit van kunstnesten voor gierzwaluwen. Waar komen gierzwaluwen terecht als het nest onbereikbaar is geworden door sloop, renovatie of na-isolatie? Blijft het paar bij elkaar of gaat ieder voor zich een nieuwe broedplaats zoeken? Men denkt dat laatste want het nest is het belangrijkste en een nieuwe partner is snel gevonden, weten we uit het gedrag bij te laat aankomende partners uit het winterverblijf. Men denkt dat een paartje gierzwaluw na nestverlies (meestal) niet meer tot broeden komt. Ze hebben 1-2 jaar nodig om een nieuwe plek te vinden. Bij een gemiddelde levensduur van 6-7 jaar (en pas in het 2e of 3e jaar het eerste ei gelegd) betekent dat veelal einde voortplanting. Van de beoogde "compensatie" van nestplaatsverlies door sloop of renovatie is dus niet of nauwelijks sprake, althans niet voor het dakloos geraakte paar. Zogenaamde 'tijdelijke' voorzieningen en ook 'gewenningsperioden' voor nieuwe kasten zijn zinloos. Gierzwaluwen willen nesten voor de "eeuwigheid" want ze zijn rotsen gewend en nieuwe kasten worden niet benut zolang de vertrouwde plekken nog beschikbaar zijn. 'Vervangende' kunstnesten worden bijna zonder uitzondering pas na jaren of helemaal niet in gebruik genomen. Dat het soms wel lukt, als alles meezit en goed wordt gedaan, blijkt ook in Utrecht: de vier bezette FF/Wnb mitigatie projecten in Utrecht waren (waarschijnlijk) vrij snel (deels) bezet, na resp. 1?, 1?, 1 en 3 jaar. Acht andere mitigatieprojecten zijn nog? niet bezet.
Meer kennis van de ontwikkeling van kastbezettingen is dus belangrijk. Helaas wordt monitoring bij wettelijk geregelde projecten zelden verlangd zodat niet veel bekend wordt over de effectiviteit. Daarom onderzocht schrijver dezes 2023 voor het zesde jaar de bezetting van kunstnesten en de aspecten die daarbij een rol spelen. Inmiddels staan op deze projectenpagina ruim 215 projecten elders in het land waar ook het een en ander van bekend is.
Helpen bij de monitoring? Bezetting van gierzwaluwkasten controleren is behoorlijk tijdrovend. Het efficiënte ''spitsuur' is van 10 juni tot 15 juli maar ook vanaf de eerste aankomsten rond Koningsdag is al nuttig werk te doen. Wil je helpen, weet je meer projecten? Zoek projecten op deze kaart met de locaties in Google Maps. Laat even weten aan jaaplangenbach@ziggo.nl , Willemstraat 38, 3511 RK, 06 - 3849 7474. Lees Handleiding nestkastbezetting controleren.
"Projecten" Met "projecten" (de 197 regels in de tabel) worden meestal adressen aangeduid. Maar een aantal 'echte' projecten bestaat uit een groot aantal adressen, met name de nrs. 1 (45 adressen) , 2 (20) en 110 (11). Verder zijn een aantal grotere initiatieven, waarbij de kunstnesten in groepen met verschillende kenmerken (locatie, oriëntatie, startdatum) zijn geplaatst, opgedeeld in verschillende 'projecten', met zo veel mogelijk gelijke kenmerken. Voorbeelden zijn project St. Josephlaan/Bloemenbuurt met 456 kasten opgedeeld in 17 delen. Project Rivierenwijk met 95 neststenen is opgedeeld in 10 onderdelen.
"Kunstnesten" In de tekst is veel sprake van 'kasten' en 'nestkasten'. Daarmee worden bijna altijd alle typen kunstnesten bedoeld, zoals nestkasten, neststenen, dakpanhuifjes, sleuven in dakgoten / dakkapellen en kleipotten.
Vooruitgang ? Uit aantallen bezette kasten en bezettingspercentages mogen geen conclusies worden getrokken over jaar-op-jaar 'voor- of achteruitgang'. Er komen jaarlijks nieuwe projecten bij die meestal pas na jaren (of helemaal niet) bezet raken. Ook worden nog steeds al langer bestaande projecten ontdekt. De bezettingshistorie daarvan is meestal niet te achterhalen. Als het project in het ontdekkingsjaar niet bezet blijkt, wordt aangenomen dat het ook in de jaren daarvoor niet bezet was. Is het wel bezet dan worden de voorgaande jaren als "onbekend / niet gecontroleerd" genoteerd. In een paar gevallen (o.a. Rivierenwijk) is de eerdere bezetting geschat (rode jaarcijfers in de tabel). - Door toegenomen ervaring, projectkennis en informatie van derden is de trefkans op invliegers waarschijnlijk toegenomen. - Door het geringe aantal bezette projecten is de invloed van een paar (grote) projecten (en de onzekerheden over het bezettingsverloop daarvan) op de 'trend' vrij groot.
2021 t.o.v. 2020 Het grotere aantal bezette kasten in 2021 (netto +32) t.o.v. 2020 komt voor 83% door toenemende bezetting in drie projecten, vooral door langer zoeken en meer bezet vinden bij de Lutherse kerk en Hartingstraat/A. v. Schendelstraat (+12), door meer bezetting in Voordorp (+5) en toenemende (geschatte) bezetting in de Rivierenwijk (+13). In 2021 raakten vijf projecten voor het eerst (deels) bezet.
2022 t.o.v. 2021 De toename in 2022 (netto +22) is vooral toe te schrijven aan het project Rivierenwijk (+15) en het project aan de Vleutenseweg (+4). In 2022 raakten acht (maar vijf onzeker omdat voorgaande jaren niet werden gecontroleerd, waarvan 4 in Rivierenwijk) leegstaande projecten voor het eerst (deels) bezet.
2023 t.o.v. 2022 Het aantal bezette kasten nam met netto 30 stuks toe. Ook dit jaar was die toename bijna volledig te danken aan Vleutenseweg (+6, in 2022 iets gemist? ) en Rivierenwijk (+17; voor een flink deel geen echte toename maar meer gevonden door meer beschikbare zoektijd). Vier projecten raakten voor het eerst bezet; twee met 1 kast, eentje met 2 en eentje met 3 kasten.
Bezet en broedgeval "Bezet" is niet hetzelfde als een succesvol broedgeval en betekent meestal niet meer dan dat er minimaal eenmaal een invlieger de kast in ging (of een uitvlieger) en er enige tijd in bleef. In een paar gevallen werden alleen uit de opening kijkende jongen gezien of alleen herkenbare poepjes op straat onder het nest gevonden. In een klein aantal gevallen (vooral solitaire kasten en van kasten die niet al te hoog hangen) werd (dit jaar voor het eerst) bezetting vastgesteld door het horen van reacties op het afspelen van 'uitlokgeluid'.
Wat er precies in een nestkast gebeurt is alleen vast te stellen met een interne camera. Het kan bij invliegers b.v. ook gaan om slapers (1 of 2 vogels) die het jaar erop terugkomen om te broeden. Of het zijn verkenners die uiteindelijk toch elders nestelen. En broedsels kunnen ook mislukken door vechtpartijen met concurrenten, een verongelukte ouder of hittestress tijdens een hittegolf. Maar het gaat meestal ook om al langer bekende bezette kasten, om meerdere waargenomen invliegers per jaar en om andere tekenen van bezetting, zoals aanhakende "bangers', rakelings passerende giervluchten, poepjes onder de kast of uit de kastopening kijkende jongen. De inschatting is dat toch wel minstens 95% van de "bezet verklaarde" gevallen ook werkelijk broedgevallen met tenminste een gelegd ei betreffen. Een invlieger (zeker als die geroutineerd in een keer naar binnen schiet) die enige tijd binnen blijft is al een vrij harde aanwijzing voor bezetting want ze gaan pas naar binnen als ze weten dat het veilig en geschikt is, na vele dagen, weken van langsvluchten en inkijkinspecties.
(Na)controle met een camera Voor tijdbesparing en informatie over de kastinhoud is in april 2023 een endoscopische camera op een telescoopsteel van 8 meter ontwikkeld. Bij 45 kasten bleek 82% van de bezettingen goed volgens de waargenomen invliegers. Netto bleken er volgens de camera vier kasten meer bezet dan volgens de invliegwaarnemingen (6 wel een nest/bezet maar geen invliegers, 2 geen/ nest/niet bezet maar wel invliegers). Op de pagina "Nesten zoeken" staat informatie over de gebruikte apparatuur en verder op deze pagina de eerste bevindingen bij drie projecten met 45 gecontroleerde kasten.
Resultaten 2023
Op 27 juli waren er 156 van 2.050 gecontroleerde kunstnesten bezet (vorig jaar 126). Nagenoeg alle bezette kasten van 2022 zijn ook dit jaar weer bezet. Alleen bij Vleutenseweg 420 (project nr. 25 in de tabel) was er een (opmerkelijke) toename van de bezetting van 4 in 2022 naar alle 10 dit jaar. Maar het is niet uitgesloten dat (ondanks intensief zoeken) in 2022 bezettingen zijn gemist. In Voordorp heeft Tieneke de Groot dit jaar drie kasten minder bezet gevonden dan vorig jaar, van 18 naar 15. In Overvecht vond Marian Peterse de eerste drie bezette nestkasten van Overvecht, project nr. 146/147. In de Rivierenwijk werden met hulp van een groepje buurtbewoners 50 van de 95 neststenen bezet gevonden. Vorig jaar waren dat er maar 33. De zoektijd was toen te kort omdat het project pas op 28 juni werd ontdekt en ik moest het alleen doen, zie bezetting Rivierenwijk '22-'23 met alle 95 kasten.
Bezette projecten 2023 en leeftijd Initiatiefnemers zeggen bij leegstand vaak dat het bij gierzwaluwen "nu eenmaal lang duurt" en bij bezetting door spreeuw of huismus dat dat "ook wat waard" is. Maar daar heeft de gierzwaluw dus niets aan terwijl dat toch wel de bedoeling van het project was (vaak zelfs door de wet voorgeschreven).
Bezette 'projecten' raakten gemiddeld na 3,1 jaar voor het eerst bezet. De hoge aantallen niet bezette kasten van 1-3 jaar oud worden nogal gedomineerd door 430 stuks sleufgatkasten in het project St. Josephlaan/Bloemenbuurt.
Slechts enkele kasten raakten al in het 1e of 2e jaar bezet maar dat is niet meer dan een vermoeden omdat van de beginperiode van die projecten de bezetting niet bekend is. Maar waarschijnlijk zullen enige neststenen in de Lutherse kerk in 1412 direct bezet zijn geraakt. En mogelijk ook enige van de 40 stenen van 1992 in de compensatieprojecten Hartingstraat/van Schendelstraat en van 2019 met 95 neststenen in project Rivierenwijk. Alleen zeker is een bezette kast aan een woonhuis in het tweede jaar aan de Nicolaasweg en bij een renovatieproject in Zuilen. Van de 52 bezette kasten van 5 jaar oud zitten er 50 in project Rivierenwijk met totaal 95 neststenen. De 38 bezette kasten van 22 t/m 32 jaar zitten allemaal in project Hartingstraat/van Schendelstraat uit 1992. De kunstnesten in bezette projecten waren in 2023 gemiddeld voor 40% bezet.
'Liefhebbers' Projecten van particuliere personen doen het nauwelijks beter dan van professionele organisaties. Bij de 'liefhebber', met een paar kasten aan de eigen woning, waren 23 (10%) van de 237 kasten op 125 adressen bezet in 2023. Verreweg de meeste van die bezette kasten aan huis hangen in de wijk Voordorp. Na 16 jaar waren er daar 15 (2023) van de 74 kasten bezet. Er was begeleiding van een deskundige buurtbewoonster en een extern deskundige en er werd bij de eerste kasten, in 2006, lokgeluid toegepast. (hier meer over dit project). Buiten Voordorp waren in 2023 slechts 8 van de 163 gecontroleerde kasten aan woonhuizen bezet (gemiddelde leeftijd 5,9 jaar).
Compensatie voor broedplaatsverlies door 'profs' Er waren in 2023 totaal 893 nestgelegenheden gerealiseerd als mitigatie (= verzachting van leed) voor verdwenen nesten door sloop of renovatie volgens een ontheffing voor verbodsbepalingen in de voormalige Flora- en Faunawet (FF, 1 project) of de huidige Wet natuurbescherming (Wnb, de rest).
In 2023 waren 91 (10%) van die 893 kasten bezet, terwijl door de werkzaamheden ca. 119 nesten verloren gingen (totaal 155 in alle projecten). De belangrijkste verklaring voor dit wat hogere dan gemiddelde bezettingspercentage (8%) is waarschijnlijk dat er dakloos geraakten en begeleidende jonge zoekers naar een broedplaats in de buurt zijn. Maar liefst 89 van die 91 bezette kasten behoren tot slechts twee projecten: 38 stuks in FF-project Hartingstraat/van Schendelstraat (start 1992) en 50 in project Rivierenwijk (start 2019). De niet bezette kasten bevinden zich voornamelijk in vier wat grotere renovatieprojecten in Zuilen (70), de Bloemenbuurt / St. Josephlaan (430), Ondiep (34) en ex V&D (213). De overige 57 zijn verspreid over 5 kleinere projecten.
In het geval van het project van voormalig V&D (nrs 8 en 9) met nu nog 213 vervangende kasten (90 zijn er uit gebruik genomen wegens teveel kans op hittestress), was het aantal van 74 verdwenen broedparen vrijwel zeker veel te hoog. Bureau Tauw, 2009 p. 28 en 34 schatte bij een onderzoek in 2008 naar flora en fauna in het centrumgebied de V&D-kolonie op 20-30 broedparen. Alles over dit V&D-project: - 214 kasten niet benut bij ex. V&D, nu boven Primark / De Utrecht.
Meer verlies dan alleen de nesten Tenslotte moet bedacht worden dat niet alleen de bezette broedplaatsen verloren gaan maar ook andere ruimtes in de buurt (op het dak, achter een kantpan of dakgoot) waar plaats is voor nog meer paartjes. Als een paartje op de muur achter een dakgoot broedt, gaat per ca. 2 meter dakgoot ook de potentiële broedplaats van een zoekend stel verloren als de spleet tussen dakgoot en muur wordt gedicht. Maar alleen het nest en de functionele omgeving is jaarrond beschermd, niet de overige, potentiële broedplaatsen.
Er werd en wordt meestal een 'overcompensatie' voor het aantal te plaatsen vervangende voorzieningen gehanteerd. 'Vroeger' was dat 1 : 5 in de Soortenstandaard, daarna onbepaald in het voorlaatste Kennisdocument en nu 1 : 3 in het nieuwe Kennisdocument Gierzwaluw van juli 2023. Maar "meer is beter, of kansrijker" gaat waarschijnlijk niet op (onderzoek ontbreekt).
Kasttype Hieronder staan de bezette kunstnesten per type met het bezettingspercentage in 2023. Neststenen (15%) scoren beter dan het overall gemiddelde van 8%, en nestkasten (5%) flink minder, maar of dat door het type komt is zeer onwaarschijnlijk.
Gierzwaluwen broeden met plezier in allerlei soorten grote en kleine ruimtes, als het er maar donker is, met een ingang van het juiste formaat en in "een leuke buurt". Andere eigenschappen / kenmerken van de projecten (nabijheid van broedplaatsen, aanwezigheid van daklozen, afspelen van lokgeluid etc.) spelen een veel grotere rol bij de kans op bezetting dan het type nestruimte. Het hogere percentage bij neststenen wordt in principe verklaard doordat dat type vooral wordt toegepast bij mitigatieprojecten die wat beter bezet raken dan nestkasten aan huis. Hier in Utrecht wordt de uitslag vooral bepaald door de twee neststeenprojecten met totaal 89 stuks bezet van Rivierenwijk en Harting- / van Schendelstraat.
Kasttype en bezetting 2023
Kastmerken (alle beschikbare kasten in 2023)
Wettelijke status, eigendom In totaal werden er 341 van de 2.112 kunstnesten (16%) geplaatst door particulieren, "liefhebbers", zonder wettelijke noodzaak. Daarvan hangen er 226 op 125 adressen aan de eigen woning. Groepjes bewoners in een wijk of een buurtcomité plaatsten de overige 115 kasten in zes projecten aan een pand van derden, allemaal op de kopgevel van een huizenblok, zoals de 70 kasten aan de Idenburgstraat (foto).
De overige 1.771 kasten (84%) zijn gerealiseerd door bedrijven/instellingen zoals woningcorporatie, gemeente, bouwbedrijf, hotel, school, kerk. Daarvan werden 266 kunstnesten (13% van totaal) op vrijwillige basis gerealiseerd, b.v. in kader van bevordering "biodiversiteit", "natuurinclusief bouwen", "groen beleid", duurzaamheidskeurmerk of op vriendelijk verzoek van gemeente of provincie. 467 kasten (22%) werden verplicht geplaatst volgens het gemeentelijk beleid en/of op basis van het SMP. De overige 893 kasten (42%) zijn gerealiseerd in het kader van de Flora- en Faunawet (40 kasten) en de Wet natuurbescherming. Drie projecten met 145 kasten (7%) werden volgens de gedragscode NOM gerealiseerd.
Oriëntatie In het Kennisdocument Gierzwaluw wordt voorgeschreven dat gierzwaluwvoorzieningen "bij voorkeur aangebracht moeten worden op de schaduwrijke, koele en schaduwrijke noord- en oostgevels". Helaas zorgt dat "bij voorkeur" er kennelijk voor dat afwijken van dit voorschrift gemakkelijk gaat. Maar liefst 25% (520 kasten/stenen) is zonder extra bescherming van dakgoot of overstek aangebracht op gevels met teveel door de zon beschenen oriëntaties. Daarvan zijn 32 nestkasten bezet, waaronder 24 in drie projecten op de zeer zonnige zuidwestgevel. 18 stuks van project Arthur van Schendelstraat, zijn zeker al enige jaren (maar waarschijnlijk al langer) elk jaar bezet (invliegers gezien) maar van het broedresultaat is alleen bekend dat er bij sommige kasten jongen in de invliegopening worden gezien. 5 neststenen zitten al 611 jaar in de zuidwestgevel van de Lutherse kerk, nr. 4. Deze zijn ook elk jaar bezet (invliegers gezien). Mogelijk wordt het hier toch niet te warm door de unieke constructie van muur en neststeen. Verder is er dit jaar nog een zuidwestkast sinds vorig jaar bezet op Lange Hagelstraat, projectnr. 21, maar vorig jaar waren het er nog twee. In die ander zit nu een huismus. 447 kasten (21%) zijn op te zonnige gevels geplaatst, maar wel voldoende beschermd door dakgoot, overstek, o.i.d.
Overigens speelt de oriëntatie geen rol bij de kans op het bezet raken van kasten. Gierzwaluwen weten niet dat het er te warm kan worden. Ze gaan nestelen waar ze soortgenoten zien nestelen.
Marjos Mourmans van Zwaluwen Adviesbureau in Roosendaal vangt al 30 jaar gierzwaluwen op en schreef een verhelderend artikel over haar ervaringen met hitteslachtoffers en ontdekte wanneer we iets van de slachtoffers merken (meestal niet) en hoe dat komt. In een met camera bewaakt nest onder een dakpan op het zuidwesten werden in 5 jaar 15 eieren gelegd maar vloog er slechts een enkel jong uit. Ze proberen het elk jaar opnieuw! Zie: Gierzwaluwnestplaatsen en oververhitting, 2005.
- Meer over (onderzoek naar) hittestress in kunstnesten.
Projectentabel en bezetting 2018-2023
De link onder het adres gaat bijna altijd naar een foto. Aantallen bezette kasten in rood in eerder jaren zijn geschat en rode startjaren zijn nog onzeker. De projectlocaties staan ook op Google Maps, nestkasten gierzwaluw Utrecht. Je kunt apart de kaartlaag met alle projecten kiezen (gierzwaluwsymbool) en/of de laag met alleen de (deels) bezette projecten (huisjesymbool). Alle gevonden bezette kunstnesten zijn ook te vinden in de lijst met bezette nesten gierzwaluwen gemeente Utrecht op waarneming.nl (klik op de datum vooraan de waarnemingsregel voor details).
Symbolen in de tabel
(niet genummerd als ze na 15 juli 2023 zijn ontdekt) Projectnummers met een * zijn wettelijk voorgeschreven via een ontheffing volgens Wet Natuurbescherming (Wnb) of Flora- en Faunawet (FF). - = zeer waarschijnlijk geen broedgevallen niets ingevuld = onbekend, niet of onvoldoende onderzocht P of O (met een * erbij is lokgeluid toegepast): P = particulier, kasten aan huis, niet wettelijk verplicht, "liefhebbers". O = Veelal wat grotere projecten van organisaties / bedrijven / instellingen. Wettelijk voorgeschreven voorzieningen van gemeente, woningbouwcorporatie of bouwbedrijf een gedragscode zoals NOM-keur, volgens een soortenmanagementplan (SMP), een keurmerk zoals Breeam of (B)ENG of volgens regelgeving voor 'groen beleid', 'natuurinclusief bouwen' o.i.d.
Uit gebruik genomen; geen van de kasten is bezet geweest
In ontwikkeling
Zie voor filosofie Merwedekanaalzone gesprek met ecologisch ontwerper Gideon Vreeman (stadsecoloog Utrecht, tot 31-3-2023) en ecologisch adviseur bij de uitvoering Maikel Aragon van den Broeke van bureau TAUW, over de "Big FIve voor Merwede". (Je krijgt de indruk dat de faunavoorzieningen vooral van belang zijn voor de vastgoedwaarde en voor het 'welbevinden' van de bewoners).
Projectdetails Rood genummerde projecten zijn niet bezet t/m 2023. Gebreken /problemen bij de projecten zijn door rode tekstgedeelten makkelijk te vinden.
1. Voordorp. Het project wordt sinds de start in 2006 met 13 kasten gemonitord door buurtbewoonster en initiatiefneemster Tieneke de Groot. Bewoners konden bij de gemeente een kast aanschaffen voor 7 Euro (ipv 32,95). In 2010 was het aantal kasten toegenomen tot 63 en in 2021 werden het er 74. De kasten zijn nu verdeeld over ca. 45 adressen in de wijk met 1 - 5 kasten per woning. Voor 2008 broedde er slechts een enkel of twee paartjes in de wijk op 'natuurlijke' plaatsen, op Steve Bikostraat 312, volgens ontdekker Rick Wortelboer. De kasten, model Voordorp, werden speciaal voor dit project ontworpen door Marjos Mourmans van Zwaluwen Adviesbureau. Het model is sindsdien erg populair geworden. In 2008 werd de eerste kastbezetting waargenomen, na het afspelen van lokgeluiden. In 2020 waren er 12 kasten bezet (broeders en slapers) en 7 kasten hadden (vrijwel) zeker broedsucces (bij 4 kasten jongen in de opening gezien of gehoord en 3 kasten op basis van invlieggedrag). In 2022 broedden er 18 paartjes, verdeeld over 13 adressen, in 2023 15 stuks. Vier bezette kasten in 2022 waren dit jaar niet bezet en een nieuwe raakte bezet. Het valt inmiddels op dat de bezette kasten zich concentreren bij een viertal adressen. Nabij deze vier subgebiedjes worden ook een (toenemend) aantal kasten door spreeuwen benut.
Eenmaal bezette kasten blijven na groei van bomen of struiken, zelfs tot vlak voor de ingang, tot het laatst bezet, al moeten er haast onmogelijke lijkende bochten voor gevlogen worden, maar op lastig aanvliegbare / zichtbare plekken wordt een kast niet gevonden / in gebruik genomen. De bezetting nam, na een onderbreking in 2013-2016 weer zeer geleidelijk toe, ook als percentage van het aantal beschikbare kasten.
Er is vooral ook veel belangstelling van spreeuw (16 in 2022) en veel minder van huismus (9 in 2022). Meer info in de jaarverslagen van Tieneke de Groot.
2. De Lessepsbuurt. Opgehangen in 2012 op initiatief van buurtbewoners NA de buurtrenovatie door woningbouwcorporatie Mitros van 2005-2008, waarbij de kolonie dakloos raakte. Ook hier hangen 43 kasten zeer verspreid door de buurt met 1 - 4 per woning. Niet doenlijk om allemaal te controleren maar het uitblijven van gier- en verzamelvluchten boven de buurt wijst op leegstand. Diverse buurtbewoners denken niet dat ze gebruikt worden door gierzwaluwen, wel hier en daar door een huismus of spreeuw. "Ze zijn gewoon verdwenen na de renovatie", zij iemand. Krantenbericht 2012 .
3-5. Lutherse kerk met totaal 26 neststenen aan drie zijden van de kapel van het voormalige Abraham Doleklooster in de Hamburgerstraat. Ingemetseld bij de bouw in 1412 . Oudste, nu bewoonde gierzwaluwkolonie van kunstnesten van Europa. In 2021 waren minstens 23 neststenen bezet, in 2022 minstens 21 en in 2023 minstens 24. Hier meer over gebouwhistorie en kolonie.
3. Kopgevel noordoost, 14 kasten rond de rode luiken. In 2021 waren alle kasten bezet (in- of uitvliegers gezien). Veel lager zitten links van het koor nog drie kastingangen, onder het onderste muuranker. Die zijn vanwege het huis ervoor, met het platte dak, dat begin vorige eeuw op de plaats van veel lagere huisjes werd gebouwd, niet meer bruikbaar. In 1412 stonden er helemaal geen gebouwen voor. Op een foto van 1925 zijn 13 neststenen te zien. Tijdens reparatie van metselwerk nadien zijn er twee verplaatst.
Tekening 1899, na sloop van woningen rondom.
Met wat geluk kun je in een uurtje heel wat kasten bezet verklaren: op 27-6-'20 van 21.25-22.30 totaal 30 in- en uitvliegers (20 in, 10 uit) bij 10 kasten. Op 25-7-'20 van 21 - 22 u. totaal 18 in- en uitvliegers (9 in en 9 uit) bij acht kasten. In '21 alle 14 bezet maar in '22, ondanks veel kijken, geen invliegers gezien bij stenen 8 en 12, waarschijnlijk toch gemist. In 2023 weer alle 14 bezet gezien.
Kraaienaanval Op 28 en 29 juli 2021 werden tijdens 2 uur waarnemen (elke dag van 21.00 - 22.00) in- en uitvliegers gezien bij 9 van de 14 bezette neststenen (nrs. 1, 3, 6, 8, 9, 10, 12, 13 en 14). Op 31-7 tussen 21.40 en 22.00 invliegers in nrs. 4, 6, 10, 12, 13 en 14. Totaal dus 10 van de 14 nog bezet. Er waren dus zeer waarschijnlijk nog flink wat nesten met jongen maar meestal blijven ouders nog wel een paar dagen nadat de jongen zijn uitgevlogen.
Dat er jongen zijn wisten ook vier zwarte kraaien die 29-7 (niet op de 28e en de 31e) voor de nestuitgangen, op het kruis en de nok van het koor, op wacht zaten. Was dat de oorzaak dat de invliegers deze avond veel later kwamen (allemaal na 22.40) dan gisteren (invliegers vanaf 21.10), en deels nadat de kraaien weg waren om 22.50 ? Eenmaal dook een kraai een invliegende gierzwaluw achterna tot op de nestingang maar hij was net te laat en keerde terug op de uitkijk. Twee maal vloog een kraai naar een jong in de nestopening, pikte erin en vloog fladderend naar beneden op het platte dak van het huis ervoor. Daar zijn ze niet zichtbaar maar het had er alle schijn van dat het twee maal raak was. Ze kwamen terug op het koor, schoonden de bek en fatsoeneerden de veren en gingen, net als ik, verder met nestingangen in de gaten houden. Zie waarneming.nl-29-7. Filmpje: 'bangers' bij de nestingangen.
Bekijk hier filmpje van een zwarte kraai die in Israël een adult uit de kast probeert te trekken: zwarte kraai pakt gierzwaluw in nestkast.
4. Kopgevel op zuidwest: In 2020 waren minstens 4 van de 5 kasten bezet en in 2021 t/m 2023 alle vijf. Zie kastnummering 1-5.
5. Onder dakgoot, zuidoost: In 2020 waren vier van de zeven kasten bezet (nrs. 3, 4, 5 en 6, in- en uitvliegers gezien), zie kastnummering 1-7. In 2021 waren 2 t/m 5 bezet; nr. 1 niet omdat er 'troep' in de kastopening zat. Op een aantal ochtenden en middagen en op 15-7 in de avond van 20.30 - 21.30 in '22 geen in- of uitvliegers bij 1, 6 en 7 gezien, maar wel weer in 2, 3, 4 en 5. Nr. 6 en 7 in '21 misschien gemist maar in 2022 en 2023 werden die ook niet bezet gevonden.
6. Nieuwegracht 78a. (achterkant, zichtbaar in Keukenstraat). Drie Schweglerkasten sinds 2010. Eentje bezet vanaf 2020. 7. Vredenburgplein, boven Zara-The Mall. Astrid v.d. Broek, medewerker van Utrecht Natuurlijk meldde op 2 augustus 2021 een eerste teken van bezetting van dit project uit 2016 met 24 neststenen. Ze zag, n.b. even na een interview met rtv Utrecht over gierzwaluwen daar ter plaatse, een gierzwaluw uitvliegen uit de 6e neststeen. (nummering vanaf noord). Zie de melding op waarneming.nl . Eerder in '21 had ze al eens een langsvliegend groepje gezien.
In de jaren voor '22 heb ik ook gecontroleerd maar niets gevonden. Omdat Astrid in '21 er wel eentje bezet vond kan ik dus ook in eerder jaren iets gemist hebben. De bezetting in de jaren voor '21 wordt dus als onbekend gecodeerd.
8-9. Rijnkade 5, boven Primark, naast de
"theepot" (voorheen V&D en Hudson's Bay). De kolonie is door de renovatie
in 2018 verdwenen en de 303 compenserende nestkasten, verdeeld over drie zijden van het
pand,
werden t/m 2023 niet gebruikt. Bij dit project is
zowat alles fout gegaan wat fout kan gaan, zie alle details op
De 90 kasten aan de zuidwestzijde zijn
op last van de provincie voorjaar 2021
10 . Stadhuis. Twee groepjes van vier, resp.
zes nestkasten, sinds 2020, zichtbaar vanaf de Ganzenmarkt.
11. Stadhuis. Elf ingangen in de gootombouw aan de stadhuispleinzijde,
rechterkant, sinds 2020. Wel een of twee 'natuurlijke' nesten er egenover,
bij de
betonnen 'kunstramen' boven de waterloop.
12-13. Hartingstraat/A. van Schendelstraat. Mitigatieproject wegens sloop van
ziekenhuis AZU met veel gierzwaluwnesten volgens Flora- en Faunawet. Totaal 40
neststenen (twee aan de Hartingstraat inmiddels onbruikbaar) langs bovenrand van vier bouwblokken. Mogelijk al kort na de nieuwbouw in 1992
deels bezet,
zeker vanaf 2007. De buurt kent nog steeds een aantal 'natuurlijke' nesten.
In juli grote verzamelvluchten van 100+
vogels boven de wijk. In 2021 en 2022 zijn alle 38 geschikte neststenen bezet gezien (in- en/of uitvliegers
gezien, jongen in opening).
12. Hartingstraat: In 2015 zijn in- en
uitvliegers gezien bij alle 20 neststenen. In juli 2019 15 ingevlogen neststenen gezien. In '20 invliegers
gezien bij 16
neststenen (nrs. 1, 3, 4, 5, 8 en 10 t/m 20). Op 16/18-7-'20 jongen uit de opening
kijkend van nrs. 15 en 20. (Nummering vanaf noord)
2021, 2022 en 2023: In- en/of uitvliegers bij alle 18 neststenen (nrs 2 en 7 zijn niet bruikbaar voor gierzwaluw door weggeraakte schijf met opening).
13. A. v. Schendelstraat: neststenen op
het zuidwesten. Er wordt mogelijk al meer dan 20 jaar met succes gebroed.
Wordt het er niet veel te heet tijdens hittegolven ? In 2020 werd tijdens de
hittegolf 4-8 augustus een halfvolwassen jong op een balkon gevonden,
mogelijk wegens hitte uit de kast gevlucht? Op 19 juli '22, hittegolf, 35
graden, om 15.00 uur geen jongen uit de kast kijkend, wel eentje aan de
andere kant aan de Hartingstraat.
In 2016 werden twee bezette kasten gemeld op waarneming.nl. In '18-'19 niet gecontroleerd.
2020: invliegers in 14 kasten, nrs. 1, 2, 4, 5 t/m 11, 13 t/m 16 en 18.
Van 16 t/m 28-7-'20 jongen uit opening kijkend gezien in nrs.
1, 4, 5, 10 en 16.
2021 en 2022: In- en/of (volwassen) uitvliegers in alle 20 kasten.
Op 27-7-'22 alleen jongen in de opening van neststeen
20 gezien (de zuidelijkste achter de grote boom), niet in de andere 19
kasten (kort gekeken, een
minuut per neststeen ongeveer).
In 2023 waren op 24 mei alle 20 kasten bezet gezien. In kasten 6
en 20 had een koolmees jongen ( 17 resp. 20 mei) maar twee/drie dagen later
vloog er een gierzwaluw in. De opening van kast 14 zat vol met
(mussen?)troep, maar later open. Kennelijk door gierzwaluw vrij gemaakt.
14-16. Smakkelaarsveld/hoek en
Catharijnesingel
Nieuwbouw 2020 rond bestaande flats boven
Mediamarkt. Scherpe randen van invliegopeningen in hardsteen muurbekleding
beschadigen vleugels.
17. Boothstraat 6 met vijf dakpanhuifjes sinds 1998.
18. Jacobijnenstraat. Twee Schweglerkasten
sinds 2019 van het gemeenteaanbod niet bezet. Lokgeluid sinds start, maar
niet zo vaak wegens mogelijk burengerucht.
19. Pastoor van
Nuenenstraat. Achterkant van min. OCW aan de St.
Jacobsstraat 200. 10 nestkasten op zuidwest sinds september 2022. Geplaatst voor punten ten behoeve van BREEAM
duurzaamheidscertificaat. Ook vier kasten voor huismussen.
Op mijn verplaatsingsverzoek werd niet gereageerd.
Ongenummerd: Abel Tasmanstraat
33-41. 10 dakpanhuifjes sinds 2004 na renovatie waarbij wat gierzwaluwnesten
achter boeidelen verloren gingen. Niet benut. De
huifjeopeningen zijn te groot.
20. Laurens Reaalstraat, 8 kasten. Aanwezig voor 2009, maar pas in '21 ontdekt door
een gemelde , mogelijke bezetting (geluiden uit kast gehoord) op
waarneming.nl.
In '22 geen in- of uitvliegers en
geen giervluchten gezien. Kast 4 zit vol met 'mussentroep'. Een veel buiten
zittende buurman heeft er nog nooit activiteit van gierzwaluwen gezien.
21. Palembangstraat 14. Op 25-7-'19 's avonds
geen enkele activiteit in de wijk. Wel op 13-7-'20 (15 stuks hoge
verzamelvlucht) maar niet bij de zeven nestkasten.
Natuurlijk nest gered?
Op 29-6-'21 bleken giervluchten nabij de
kasten gericht te
zijn op een nest rechtsboven in een rot stuk betimmering, waar een
gierzwaluw invloog, zie
https://waarneming.nl/observation/218579368/ . In oktober is n.a.v.
in uitvoering zijnde
wijkrenovatie het nest gemeld bij woningcorporatie Bo-ex en
gevraagd naar te nemen maatregelen. Bij het ecologisch onderzoek zijn geen gierzwaluwnesten in de wijk
aangetroffen. Wel was een ontheffing Wnb nodig voor huismus en vleermuis.
Na
overleg met de adviserend ecoloog is door Bo-ex beloofd om het nest te
handhaven. Gesteld werd verder dat "compenserende
maatregelen voor gierzwaluwnesten over het algemeen weinig succesvol zijn". Eind april 2022 bleek dat na de renovatie de
nestingang inderdaad is open gehouden.
Als de jongen of eieren dood of geroofd zijn blijven
de ouders er tot eind juli de nacht doorbrengen tot de trektocht naar zuidelijk Afrika. En
komen het jaar daarop gewoon weer terug om het weer te proberen.
22. Lange Hagelstraat, hoek Westplein, 4
kasten sinds
2018 en pas in mei 2022 ontdekt. Nabij pand aan de Blekerstraat waar in ieder geval in 2012 nog gebroed
werd (onderzoek Tauw). Voor renovatie van het wijkje werd in 2017 ontheffing
verleend voor gewone dwergvleermuis (diverse kasten opgehangen) en huismus
(10 permanente nestkasten opgehangen) maar niet voor de
gierzwaluw, zie
ontheffing Wnb 1-8-2017.
De vier kasten zijn opgehangen omdat de
huismuskasten niet tijdig geleverd konden worden (ze zijn ook
geschikt voor de huismus).
Op 2-6-'22 vlogen drie gierzwaluwen
langs de achterkant op dakgoothoogte. Een kast
bezet door huismus op 9-5-'22. Op 10-7 uitvliegende gierzwaluw rond 22.00 uit kast 3
tijdens afspelen van lokgeluid en 10 minuten later er weer in. En op 12-7
knalde er een geroutineerd in kast 1, ook bezet dus.
Op 11-6 was kast 3 bezet door een huismus, dus
de gierzwaluwen van vorig jaar zijn daar niet terug gekomen of bezetten de
kast niet.
Kasten hangen helaas op het
westen, vanaf 12 uur in de zon. Zeker tijdens hittegolven grote kans op dode
jongen/eieren of voortijdig uitvliegen
Bezetting 2023
29-4-2023.
Met de endoscopische camera op de
nieuwe stok van 7 meter kon ik er wel bij.
Geen
hitteslachtoffers te zien. Kast 2 schoon leeg en in kast vier een
nest met huismus. Dacht dat ze weg waren maar zij staat op
de foto en bleef zitten. Kast al bijna vol met de bekende huismussenzooi.
Op 14 mei om 7.30 u. eerste test met
bezettingscontrole door afspelen lokgeluid. Mooie duetrespons uit kast 1,
dus bezet. (Nog?) geen reactie uit 3 en kasten 2 en 4 bezet door
huismusjongen. Kast drie bleek later ook bezet door een huismus.
23-25. Lombok.
Vijf kasten sinds 2020 aan drie woonhuizen, opgehangen door gemeente.
26. Vleutenseweg 420 ("Vleuterhuys"). Vrijwillige plaatsing
van tien kasten "voor de zekerheid" in 2018. Bij de renovatie werden de bestaande
nesten bij de regenpijpdoorgangen niet aangetast. Geen bezetting t/m 2021
maar van 2019 t/m 2022 wel minstens twee, en in '23 minstens 3 nesten bij regenpijpdoorvoeren in
dakgoot, dichtbij de nestkasten. In 2022 zijn maar liefst minstens vier
nestkasten bezet
geraakt, nrs 4, 5, 8 en 9. (nummering van links naar rechts, vanaf 2 kasten
aan de linker zijkant-Paramaribostraat). Of misschien in '21/'22 toch wat
gemist?. In '23 na vele uurtjes patrouilleren alle 10 bezet gezien. De
laatste, nr 1., werd via Twitter gemeld door een buurtbewoner.
Ongenummerd: Abel Tasmanstraat,
achterkant. Drie nestkasten hout-beton sinds 2015 in Lombok (foto). Niet bezet t/m 2022.
Alleen ' s avonds regelmatig twee invliegers gezien; al vanaf eind april.
Nog geen broedgeval?
27. H.J. Schimmelplein 34. Eerste kast in 2020
bezet geraakt, in 2021 een 2e kast erbij
en op 2 augustus invlieger in 2e kast (zie
melding waarneming.nl)
en jongengeluid gehoord in 1e of 2e
kast. In '22 invlieger in oudste kast en jong in opening tweede kast. Ook in
'23 twee kasten bezet.
28. H.J. Schimmelplein 38, achterkant. 1 Zeistkast
sinds 2023. Niet hoog genoeg, boven balkon en
vlakbij struiken.
29, 30.
Nieuw Engeland. Twee woonhuizen met een kast. Bezetting en startjaar v. Limburg Brouwerstraat
24 onbekend.
31, 32. v.d. Steenstraat en Verheulstraaat.
Geen broedplaatsen in de buurt. Van '20 t/m '23 geen activiteit bij de kasten gezien door de bewoners.
33. Vijf
'onzichtbare' neststenen sinds 2018 in schoorsteen. In 2023 een spreeuw in
de onderste kast.
34 t/m
36.
Drie projecten van buurtactie in Lauwerecht.
De projecten zijn georganiseerd door Kerstin Steinhart van bewonersplatform
Staatslieden-Lauwerecht. Zij wist medewerking en financiering van vele
organisaties te verkrijgen en zette een sociale werkplaats aan het werk om de kasten
te maken.
Op 1 mei 2020 zijn op twee gevels in
de wijk Lauwerecht totaal 80 gierzwaluwkasten opgehangen. Op de hoek Goeman Borgesiusstraat - Verenigingdwarsstraat
hangen er tien aan een kopgevel.
En op de zijgevel van
zorgcentrum Amerpoort, op de hoek Oudlaan-Idenburgstraat maar
liefst 70 stuks. Beide plaatsingspatronen tonen het silhouet van een
gierzwaluw.
In 2019 werden op een zestal adressen in de
buurt ook al 13 kasten opgehangen.
Een 4e locatie met twee kasten is
ontmanteld wegens bezwaren van de bewoner.
34. Lauwerecht 68a,
onmogelijke locatie in binnenhoek en vlak achter
hoge bomen.
35. 10 kasten aan
kopgevel. Kabel over de weg hangt gevaarlijk in de vliegroutes.
36. Idenburgstraat, hoek Oudlaan.
70 kasten sinds 2020, vlak bij elkaar. Minder kasten en op groter
afstand van elkaar (0,5 - 1 meter) is beter. In 2023 voor het eerst
een kast bezet.
Lokgeluidspeaker in kozijn bij de staart (rondje op foto) alleen eind van de middag,
sinds mei ' 23 luider en ook ' s avonds. Op 23 juni '22 gingen er ' s morgens een paar
keer
giervluchten van 3 vogels vlak langs de kasten, dus dat belooft wat !? Nog
eens een flink aantal keer kijken leverde echter nog geen in- of uitvliegers
op en slechts een enkele keer langsvliegers.
Op 18 juni 2023
was het raak
Om 21.30 gingen er weer twee
eenmalig langs de kasten. Een giervlucht kun je het niet noemen, geen
geluid. Maar een kwartier later knalde er eentje uiterst geroutineerd in
kast 45 (zie pijl, nummering van links naar rechts en van boven naar beneden). Dat is
de onderste van het staartuiteinde, en niet toevallig het dichtst bij de
speaker met lokgeluid. Bevestiging (het was al schemerig en ik kon het
invliegen maar net zien) kwam 5 minuten later met een harde schreeuw als
antwoord op het afgespeelde 'uitlokgeluid' van mijn mobiel. De bezetting
werd nogmaals bevestigd op 13 juli 2023 oen er twee vogels kort na elkaar uit de
kast vlogen.
Uit het feit dat 69 kasten vier jaar onbenut bleven
betekent waarschijnlijk dat het niet goed gaat met de gierzwaluw in de wijk.
Er zijn nog nauwelijks 'natuurlijke' broedplaatsen en dus ook geen
begeleidende zoekvogels die de kasten kunnen vinden. Mocht de bezetting nog
toenemen dan zal dat waarschijnlijk zeer langzaam verlopen.
Er is bij dit soort opstellingen o.a. gevaar voor burenruzie door foutief
invliegen omdat de kasten lastig van elkaar te onderscheiden zijn.
Verschillende vormen van de invliegopening (rond, vierkant, ovaal,
links/rechts geplaatst) of "huisnummers" kan de herkenbaarheid vergroten.
Onderverdelen in flink van elkaar gescheiden kleinere groepjes van 4-6
kasten helpt ook. Twintig of dertig kasten op een dergelijke gevel is meer dan genoeg.
Mochten ze allemaal bezet raken (gaat jaren duren) kun je later altijd nog
bijplaatsen.
Op 12 april 2023 zijn de onderste 11 kasten van binnen
met de camera bekeken. Veel materiaal van mezen en/of huismussen, die het
zicht beperken. Geen spoor van gierzwaluwnesten.
Kast 2 op 12-4 -'23 van project Idenburgstraat met 70
Zeist-kasten op een kopgevel.
Eenzelfde type project met 74 kasten in
gierzwaluwsilhouet hangt sinds 2019 aan
het stadskantoor van Zwolle, zie
nieuwsbericht en bronnen mei 2019.
Waarschijnlijk geen bezetting t/m 2023.
In
de hoofdstad Bakoe van Azerbeidzjan is iets dergelijks met 400 kasten op een
kopgevel gerealiseerd (drie composities in de vorm van een gierzwaluw) na
verdwijning van honderden nesten in een gerenoveerde toren uit de 8e eeuw. De bezetting wordt gecontroleerd vanaf een hoogwerker met een mini
camera aan een snoertje, zie
het filmpje op Youtube.
Uit
dit filmpje
blijkt dat er al flink wat bezet zijn. De verklaring van de bezetting is
natuurlijk dat er honderden daklozen in de buurt zijn.
37. Balkstraat.
Lokgeluid vanaf eind juni '20
en in '21 alleen in mei.
38. Stroomstraat.
Lokgeluid vanaf 22 juni 2021
maar in 2022 minder vaak na klachten van buren. Schaarse reacties van overvliegende gierzwaluwen.
39. Bethlehemweg 59.
40-48. Voormalig Veemarktterrein,
nieuwbouw. Negen groepen met totaal 90 neststenen.
De mogelijke inbouw van neststenen is door
stadsvogeladviseur Marian Peterse in de loop van 2016-2018 bij de diverse
ontwikkelaars van de wijk aangekaart. Een aantal is op vrijwillige
basis gerealiseerd. Het NOM-project van Mitros (Nu Woonin) met 31 kasten is gerealiseerd
volgens de gedragscode voor Nul Op de Meter (3 kasten per woning).
Video over project 46-47, NOM
- sociale huur van Mitros .
Drie avonden bezocht in juni/juli 2019. Geen
gierzwaluw boven de wijk of bij de kasten gezien. Zelfde beeld in 2020 t/m
2023. Ook geen
andere tekenen van bezetting door andere soorten, zoals poepjes op de muur, op straat of
nestmateriaal in openingen. In 2022 meldde een bewoner bezetting door een
koolmees in de Flevolanderstraat. Ook regelmatig op bezetting gecontroleerd
door Marian Peterse, die vanaf de start ook geen bezetting heeft kunnen constateren.
49-53. Ondiep. 17 nestkasten op vijf adressen
in groepjes van 3-4 per woning. Compensatie door Mitros (Nu Woonin) voor
broedplaatsverlies door renovatie. Ook kasten voor
huismus en vleermuis. Achtergronden (Wnb ?) nog niet
bekend.
54-55. Ondiep. Renovatie, sloop en nieuwbouw
door corporatie Mitros (nu Woonin). Twee verwijderde gierzwaluwnesten door
renovatie op E. Zoudenbalchstr. 71 en Vinkertlaan 10 zijn
tijdelijk ! gecompenseerd
met 9 kasten op A. Geesinkstraat 3/5 op de kopgevel van een nog te slopen
bouwblok. In okt. '22 zijn deze kasten zonder bezet te zijn geweest verwijderd.
Gierzwaluwen "hoppen" niet tijdelijk naar een ander onderkomen maar kiezen
na heel lang zoeken en keuren een broedplaats voor het leven en voor
generaties na hen. Later is ter plaatse een inbouw neststeen in de kopgevel
van de twee panden geplaatst.
In de te slopen blokken zijn geen gierzwaluwbroedplaatsen
aangetroffen maar in navolging van gemeentelijk beleid zullen er 45
inbouwkasten, verdeeld over drie kopse kanten van de bouwblokken, in de
nieuwbouw worden gerealiseerd. Begin juli kwamen de eerste 18 beschikbaar. Er is lokgeluid voorgeschreven in de
ontheffingsbeschikking totdat "tenminste twee gierzwaluwparen bij de nieuwe
inbouwkasten aanwezig zijn". Er komen ook voorzieningen voor huismussen en vleermuizen.
-
Bouwenvelop Omloop en Laan van
Chartoise, gem. Utrecht,
p. 37-38.
- Onderzoek naar gierzwaluw, huismus en
gierzwaluw, 2017, p. 19
-
Gewijzigde ontheffing Wnb
maart 2019.
56.
Mariëndaalstraat, Ondiep.
BSO school Jules Verne. 10 onzichtbare neststenen volgens gemeentelijke
richtlijnen. Bezetting nog onbekend maar gierzwaluwen zullen er
niet in terecht komen omdat de invliegopeningen te klein zijn: rond, nog geen 4
cm diameter, moet 5 zijn. Misschien kan de huismus er wat mee.
57. Fruitbuurt,
Tomaatstraat 30. Drie kasten zelfbouw sinds oktober 2022. Compensatie voor
ontoegankelijk raken van twee nesten achter kantpannen in 2022 als gevolg
van nieuwe pannen. In 2023 wel wat "fly-by's" maar geen kastbezetting. Wijkrenovatie / sloop-nieuwbouw rond 2009.
58. Nieuwbouw
School "De Boemerang", 2023. Drie neststenen op zuidoostgevel. Ook drie
vleermuisstenen. In kader van beleid gemeente voor maatschappelijk vastgoed.
59, 60. Ondiep, Groen van Prinstererstraat 34 en Abr. Kuyperstraat 12 en
18 met 3 x 5 neststenen in kopgevels.
De bouwsteigers verhinderen toegang tot de
neststenen.
61. Omloop in
Ondiep. Nieuwbouw met 18 neststenen sinds juni 2023 na sloop. Zie nr. 54-55
voor achtergronden.
62-65:
Rivierenwijk, in de vier
hoeken van het woonblok tussen Geleen- en Geulstraat hangen kasten aan de
achterkant van de woningen, 11 achter Geleenstraat 1 en 5 op de drie andere
hoeken, sinds 2017? Geleenstraat 1 in juni vorig jaar ontdekt. De andere drie pas op 21-6-'23. Nog niet duidelijk wanneer precies en waarom de
kasten zijn opgehangen door woningcorporatie Woonin. Bezetting onbekend maar
onwaarschijnlijk.
Zie
ontheffing Wnb m.b.t.
dwergvleermuis 30-4-2020.
(In verband met isolatiewerk aan achterkant
woningen in de wijk).
66-75: Neststeenkolonie Rivierenwijk.
Op 19 adressen zijn in de wijk door
woningcorporatie Mitros (nu Woonin) in februari 2019 vijf neststenen in de kopgevel
ingemetseld, dus totaal 95 stuks. Door renovatie en isolatie zouden 19
gierzwaluwnesten verloren gaan.
Ontdekt op 30-6-2022. Daarna werden bij 29 neststenen in- en/of uitvliegers
gezien.
De kolonie is met 51+ bezette kasten in 2023 de
grootste kunstnestkolonie van Utrecht. In 2022 was Hartingstraat/v. Schendelstraat met 38 bezette neststenen en 100%
de grootste.
Op 7 juli werd er een enorme verzamelvlucht
van meer dan 80 vogels boven de kolonie gezien.
Buurtbewoners hielpen bij de controle en verzamelden op donderdag 15 juni om
21.00 u. bij Beerzestraat 33 voor excursie en uitleg.
Meer over dit project en de
controle van nestkastbezetting op de aparte pagina over de
Rivierenwijk.
76. Maasstraat 10. Schwegler
nestkast na drie jaar nog niet bezet in flinke kolonie
met veel beschikbare nestplekken achter dakgoten en bij dakkapellen. Dus
geen behoefte aan nestkasten. O.a.
nest achter dakgoot op nr. 12.
77. Noordzeestraat 20. 10 neststenen na
renovatie gemeentelijk buurtgebouw sinds 2020. Invliegers in kasten 5 en 10 op 28-6-'20. (nummering van links naar rechts). Bij neststeen 5 zit ook een
natuurlijk nest achter een kantpan.
Er zijn recentelijk een paar potentiële
'natuurlijke' broedplaatsen bijgekomen.
Op 16-6-'21 tussen 22.00 en 22.40
en op 26-6 tussen 21.30 en 22.00 u. alleen invliegers in neststeen 10 (was
nr. 5 vorig jaar een verkenner?). Dat past wel bij de omvang van de giervluchten langs het pand met maximaal
vijf vogels, maar meestal twee of drie. Ook in '22 op 11-6 en 9-7 en in '23
op 10-6 alleen een invlieger in nr. 10
en spaarzame giervluchten van 3-4 vogels. Maar op 7 juli werd ook een invlieger
gespot in kast nr. 2. Bezettingsuitbreiding zal traag gaan.
78 t/m 85. 18 kasten op 7 adressen Oudwijk,
Wilhelminapark, 3
bezet in '23.
78. Maliesingel 33. Drie kasten Voordorp sinds
2006. Wel mezen, boomklever.
79. 1 x
Schwegler aan woning van Hogendorpstraat 19.
80. 1 x Schweglerkast aan woning achterkant
Aurorastraat 26 sinds 2017. Twee jaar lokgeluid en in 2021 voor het eerst
bezet, daarna elk jaar t/m 2023.
81/82. Nicolaasweg 66. Drie kasten aan oostzijde
(achterkant, zie foto) met lokgeluid
In '22 aan beide zijden minstens een
broedgeval.
In '23 hadden de overburen op het bankje op 16 juli nog
steeds geen invliegers aan de straatkant gezien. Wel een koolmezennest in
kast vier, maar dat is door een ekster vakkundig geruimd. Bezetting
achterkant is op zelfde als vorig jaar gezet (1), maar onzeker want bewoner
reageerde niet op vragen.
83.
Homeruslaan 75. Twee Zeistkasten onder dakgoot sinds 2020. In 2023 een
weeklang lokgeluid eind mei, maar dat hielp dus (nog) niet.
84.
Oudwijkerdwarsstraat 126. Twee Zeistkasten sinds 2009 of nog eerder. De
voorste twee op de foto zijn later aangebrachte mussenkasten. Geen
gierzwaluwen, wel kool- en pimpelmees. De boom maakt
het voor de gierzwaluw steeds moeilijker.
85. Twee
kasten op Nassaustraat 39 sinds 2021.
86-89.
Oog in Al met vijf kasten aan vier woonhuizen sinds 2017-2020.
Een kast uit 2017 (type Voordorp met opening
in bodem) aan Mozartlaan 6 (foto) inmiddels achter berk en
nauwelijks invliegbaar en op 11-6-'23 met bouwsteiger er voor.
De kastanje voor de kast aan de J. Haydn komt nu
ook wel erg dichtbij.
90-92,
93,
94- 96.
Wittevrouwen met elf kasten op zeven particuliere woningen
(1-3 per woning). Een aantal bezet door mezen maar t/m 2023 geen
gierzwaluwen. Ze broeden wel in de buurt.
In 2023 werden op Bekkerstraat 65 (nr. 92 in de tabel) bij de middelste neststeen in- en
uitvliegers gezien. Op 24 juni meldde Joop Desmet op waarneming een
invlieger in de rechter steen. Zie:
waarneming 24 juni 2023.
Op Palmstraat 14 is in '22
lokgeluid afgespeeld. In de Klaverstraat is een kast onbereikbaar
door een boom ervoor. Daar broedden in 2023 wel "mezen", ook op
Kapelstraat 101, waar in het pand ertegenover ook een paar 'natuurlijke'
nesten zitten.
In juni 2022 op 1,5 meter naast
nest bij regenpijp, die hersteld moest worden. Nest waarschijnlijk wel behouden.
97.
Kast Roosendaal met (overbodig)
"landingsplankje" onder invlieggat. Dat plankje
maakt het alleen maar makkelijker voor nestrovers en concurrerende
gierzwaluwen. Wel broedende huismussen en mezen.
98
t/m 100.
Zeeheldenbuurt. Drie gevels met elk twee kasten van type
Hasselfeldt
. Kosten ca. 100 Euro per stuk, maar wel met anti-spreeuwenpoortje en
nestkom. Aangebracht i.v.m. gevelisolatie en voorgenomen dakvernieuwing door
Woonin van 40 woningen, maar het nieuwe dak ging niet door. Bij een kast is
de frontplaat verdwenen. Ook vleermuiskasten wegens gevonden
verblijfplaatsen gewone dwergvleermuis. In de
ontheffing Wnb is
geen sprake van verdwenen gierzwaluwnesten (bij flora- en
fauna-onderzoek niet aangetroffen) maar in overleg met provincie zijn
"vrijwillig" toch zes gierzwaluwkasten geplaatst, zo bleek uit navraag bij
de ecologisch adviseur.
101, 102. Dekhuyzen
en Hekmeijerstraat. Bewonersinitiatief met 2 x 4 kasten op de
kopgevel sinds 2021. Met mate en niet te hard lokgeluid toegepast
(klachten van buren).
103.
Corn. Evertsenstraat 2. Vijf
neststenen in kopgevel van nieuwbouw 2021. Bezetting nog onbekend. Op de
locatie is een deel van het voormalige Ooglijdersgasthuis gesloopt. Bij
onderzoek in 2016 bleken in de panden die gesloopt en gerenoveerd moesten
worden geen gierzwaluwnesten aanwezig, wel op de naastliggende M.H.
Trompstraat nrs. 6, 8 en 12 (ook nog in 2021). Dus reden van kasten
onduidelijk, mogelijk in kader van punten voor "duurzaam bouwen" oid?
Zie
faunaonderzoek 2016, p. 13.
104.
Kievitdwarsstraat 26, achterkant. In mei '22 werd een gierzwaluw hangend aan
een kast gezien maar verder geen activiteiten. Kasten bleken bij inspectie
in '22 wel vol te zitten met 'koolmezenmos'. Er was ook wat houtschade door
een hommelnest. Ook in 2023 wel 'natuurlijke' nesten dichtbij op nrs. 36/38
en 20/22. (bewonermelding).
105. Kwartelstraat
43, Kast Voordorp sinds 2022.
106. Talmalaan.
Een van de 36 neststenen mist het front met de opening. Eronder zaten in 2021 poepstrepen, mogelijk van een
spreeuwennest.
107. G. van Walenborchstraat
6. Nestkast onder dakgoot sinds 2015 in buurt met veel 'natuurlijke' nesten
bij dakkapellen. In juni '22 een koolmees met jongen. In 2023 weer met
lokgeluid
(bewonerwaarnemingen).
108. Dr. Bosschool, Nolenslaan.
Vier neststenen aangebracht bij renovatie in 2014. In '22 ontdekt. Niet bekend of er
broedplaatsen verloren gingen. Twee op zuid met (inmiddels) een boom er pal
voor en twee op het westen onder dakoverstek. Geen activiteit bij een aantal
eerdere controles maar op 18-7-'22 in de ochtend langsvliegende giervluchten
van 3-5 vogels en 's avonds opnieuw. Bij een langsvlucht van twee vogels
haakte de eerste onder de kastopening aan en bij een tweede keer ging de
eerste naar binnen. Kwam er na ca. 4 min. weer uit. Daarna tot 22.20 geen
actie meer, dus geen overnachting? Voor het eerst kastbezetting zonder te
broeden?
Medio mei 2023 bij twee controles geen
reacties op afspelen 'uitlokgeluid' maar op 27 mei giervluchten en een
invlieger.
109. Raiffeisenlaan 59. Twee kasten onder
dakoverstek sinds 2019. Waarschijnlijk geen
broedvogels in de buurt. Gierzwaluwen worden er zelden gezien.
110. Floris Heermalestraat.
Acht kasten, een per woning. Lokgeluiden, ook in 2023 bij
kast nr. 4 op huisnr. 12. Eerste belangstelling geconstateerd (twee
aanhakers in 2022). Kasttype NK GZ 10 van Vivara Pro. Wel
huismussenactiviteit. (bewonerwaarnemingen).
111. Nieuwe
Koekoekstraat 88/90. Twee kasten Roosendaal aan woonhuis sinds 2020. Wel
huismussen.
(bewonerwaarnemingen).
112 - 128. Diverse projecten in Zuilen
112. Zuilen, Bernhard
van Waalstraat 14. Twee kasten aan woning sinds 2009.
113-118.
Zuilen, van Heukelomlaan, Burg. Norbruislaan,
Beekoeverstraat en Berlagestraat. In '22 ontdekt. Compensatie voor verlies
van zes broedplaatsen door renovatie door Woonin. Twee flats met kasten worden
misschien ook gesloopt (bewonerspeiling loopt).
Alleen in project 112, Burg. Norbruislaan 212
raakte een kast bezet. Op 13-6 en 8-7-22 werd een invlieger in nr.
5 gespot (nummering van onder naar boven en van links naar rechts).
In '23 op 8-6 weer een invlieger in kast 5 en kasten 1 en 7 bezet door huismus. Grote kolonie achter dakgoten en kantpannen dichtbij in de De Bazelstraat. Veel renovatie
(en
broedplaatsverlies ?) in de buurt.
Zie
ontheffing Wnb, 12-10-2020.
119-126. Zuilen-Noord, ontdekt in '22. Woningrenovatie in diverse
straten. Ingangen van ' natuurlijke' broedplaatsen zijn na broedseizoen 2021 afgedicht.
Zeer verspreid zijn in 2021-2022 op 17 adressen 27 neststenen geplaatst en
ook veel vleermuiskasten.
Zie
ontheffing Wnb, 12-10-2020.
127. Zuilen Noord,
Min. de Visserstraat.
Wijkrenovatie
2023 door woningbouwcorporatie Wo
Vleermuiskasten voorzien van borstels tegen gebruik
tijdens de werkzaamheden.
Er werden 16 nesten van de huismus en twee van
de gierzwaluw ( Min. de Visserstraat 46) aangetroffen en vele
verblijfplaatsen van gewone dwergvleermuizen.
Voorafgaand zijn in febr./mrt ' 22 buiten de
te renoveren wijk een groot aantal tijdelijke kasten voor vleermuizen
(72) en huismus (33) geplaatst. Voor de gierzwaluw is dat niet nodig omdat
de werkzaamheden voor 15 april 2023 voltooid zijn en de kasten
dan beschikbaar zijn. Maar in juni waren diverse blokken nog niet
gerenoveerd en de kasten op Min. Visserstraat 44 waren b.v. nog "natuurvrij"
gemaakt met borstels.
Als definitieve voorziening zijn in 2022 op
dertien adressen elk vier neststenen geplaatst in kopgevels van de
huizenblokken. Het zijn
gierzwaluwkasten maar de meesten zijn bedoeld voor de huismus. Ter
'overcompensatie' moesten er 32 voor de huismus en 10 voor de gierzwaluw
komen. Het zijn er dus totaal 52 geworden.
Bij vijf kopgevels zitten de buren er erg kort bovenop,
zoals hier bij Patrimoniumstraat 44. Voor huismussen en vleermuizen
misschien te doen maar voor gierzwaluwen lastig aanvliegbaar.
Voorafgaand aan de renovatie zijn alle
invliegopeningen van de definitieve voorzieningen (en de ' natuurlijke'
broedplaatsen') met borstels ontoegankelijk gemaakt.
De twaalf inbouwkasten aan de Min. de
Visserstraat nrs. 44, 46, 58 (dus nabij de twee in 2029 gevonden nesten op
nr. 46) zijn bedoeld voor de gierzwaluw.
Op 8-7-'23 waren op nr. 46 en 58 2
kasten door de huismus bezet. Op 12-6 zo nu en dan giervluchten van 3 - 5
vogels langs de kopgevels van nr. 46 maar in drie kwaryier tot 22.30 geen
invliegers ! Zouden ze gieren langs de locaties van de weggerenoveerde
nesten?
Ondanks teveel zonbestraling op de
zuidoostelijk georiënteerde gevel van nr. 46 zijn hier dus toch kasten
geplaatst. De
warmtehuishouding van de bestaande nesten achter de kantpannen is veel
beter. De drie andere, op het noordwesten gerichte kopgevels aan de M.
de Visserstraat zijn dus ook niet volgens de voorschriften. De overige
negen gevels met kasten zijn op het noordoosten
gericht.
Per kopgevel met vier gierzwaluw/huismus-kasten
is ook een vleermuiskast geplaatst.
- Foto
H. Diemerstr. 55
- Foto
Patrimoniumstr.
56
128. Corn. Dirkszstraat 58.
Vier kasten op kopgevel
i.v.m. aanleg dakkapel en loggia. Ook voorzieningen voor huismus en
vleermuis, uitgevoerd via
omgevingsvergunning van de
gemeente.
129- 142.
Omgeving St. Josephlaan en Bloemenbuurt. Groot renovatieproject van
woningcorporatie Portaal vanaf 2019 t/m 2024. De kunstnesten achter sleuven
in dakkapellen ontdekte ik in maart 2023. Ik fietste in
'20-'22 ook regelmatig door de wijk op zoek naar nesten maar herinner me
geen indicaties van bezetting.
De locaties van de verloren nesten zijn
voor een deel bekend: 10 stuks werden gevonden aan de straatkanten en de overige
22 potentieel aan drie binnenterreinen waar geen invliegers maar wel
langsvliegende groepjes konden worden waargenomen. Wel een erg smalle basis
voor 32 nesten en vele honderden sleufgaten.
Of zijn er andere motieven? Formeel compensatie van verloren nesten
maar in feite een visie voor de lange termijn? Als de sleuven benut gaan
worden ontstaat op (lange) termijn mogelijk een enorme kolonie en zullen er tot sint-juttemis
niet genoeg gierzwaluwen zijn om al die broedplaatsen te bezetten. Portaal
wilde er niets over zeggen maar ik zeg:
fantastisch project! ,
maar .........
Waarnemingen 2023
Op 5 mei 2023 zag ik een broedvogel vergeefs
proberen een door de renovatie verdwenen nest (november '22) te bereiken op
Hyacintstraat 49, rechts naast de dakkapel. Na een aantal pogingen belandde
hij/zij in de dakgoot maar wist zichzelf na een minuut of vijf te redden
(ook waargenomen door 4 nieuwsgierige huismussen). Erg bijzonder is dat de
bewoonster de laatste 2-3 jaar niets meer van een broedpaar heeft gemerkt,
die hoorde ze eerder wel vanuit de slaapkamer. Probeerde de broedvogel er
na 2-3 jaar alsnog weer in te komen of was het een andere vogel die het nest
ook kent? De grote dakkapellen, zoals op dit adres, kregen geen sleufgatnestkast.
Op Hyacintstraat 34 en 36 (renovatie eind 2023) probeerden gierzwaluwen geruime
tijd om onder de nokpan te komen. Op nr. 34 een paar dagen later een
invlieger. Dit blijkt al langer een bezet nest te zijn volgens de overburen. Op nrs. 35 en 51 is een sleufgat bezet met
jonge huismussen.
Op 24 juni, 6 en 10 juli is van 21.00 tot
22.30 door de wijk gelopen. In het gerenoveerde deel werd geen activiteit
van gierzwaluwen gezien. Zo nu en dan een hoge verzamelvlucht van 20 -
30 vogels boven zuidelijk deel van de Bloemenbuurt. Dat wijst mogelijk op
5-10 nesten of zijn het allemaal zoekers / daklozen? Na afdaling opmerkelijk
weinig giervluchten. Verder alleen zo nu en dan een paar vogels boven het nog niet
gerenoveerde gedeelte en twee maal een giervlucht langs Hyacintstraat 34-36
en Oleanderstraat 7 (drie nog niet gerenoveerde woningen), maar geen
invliegers.
Tot 10-7-'23 (en daarna bij nog een paar korte
bezoeken) dus
geen activiteit gezien die wijst op bezetting van sleufgaten.
Bij 175 woningen met sleufgaten aan de kant
van de binnenterreinen is half juni een flyer in de bus gedaan met verzoek om hulp bij
de monitoring. Niemand meldde zich met waarnemingen.
De grote vraag is of de sleuven gevonden
worden en wanneer. De verdreven broeders zijn waarschijnlijk al
elders beland of dood en de begeleidende zoekvogels vliegen er dus ook niet
meer rond. In het nog niet gerenoveerde gedeelte zijn nog wel nesten en er
vliegen zoekers rond. Het totaalbeeld van de wijk (St. Joseph +
Bloemenbuurt) is dus een van noord naar zuid verlopend steeds groter deel
met "lege luchten". Misschien dat ze volgend jaar op een idee komen als ze de
huismussen ergens in een sleuf zien schieten?
143-145. Overvecht, Gambia- en Kwangodreef: bij flatrenovatie
door Portaal vlgs gedragscode NOM-keur (Nul Op de Meter) in 2021 totaal 38 neststenen in drie blokken geplaatst.
Een van de drie bijennesten aan de Gambiadreef
Bij de nul-meting in 2018 (verplicht in
kader van gedragscode natuurinclusief renoveren voor NOM-keur) werden in de
buurt geen broedplaatsen van gierzwaluw ontdekt. Zie rapport
Aveco de Bondt, p. 40 e.v.
In mei 2020 wijzen poepstrepen bij enige stenen
aan de Gambiadreef waarschijnlijk op spreeuwennesten. Geen bezetting t/m
2023. Vier van 36 stenen waren in 2022 onbruikbaar voor vogels door
een tot aan de buitenkant uitpuilend bijennest. Ook in 2023 een bijennest.
146-148. Overvecht:
totaal 24 combikasten van 3 stuks aan uiteinden van drie huizenblokken sinds 2014 op aanbevelen van stadsvogeladviseur
Marian Peterse. Bij "illegale" renovatie (zonder onderzoek of ontheffing Wnb)
zijn een paar gierzwaluwnesten verloren gegaan. Marian wist daarvan en
zorgde ervoor dat het werk werd uitgesteld en kasten werden opgehangen.
Nog ongenummerd: Overvecht. Reinoutdreef, Prins Lanceloetdreef,
Olivierdreef en Bisschop Tulpijndreef met totaal 40 nestsstenen in bovenrand
van drie appartementenblokken
sinds 2021, waarvan 20 op noordwest ! en 20 op zuidoost.
Onbegrijpelijk waarom ze niet in de noordoostgevel zijn geplaatst.
De naastgelegen studentenflat aan de Jonkvrouw
Sanderijndreef kreeg 30 onzichtbaar ingemetselde neststenen, wel aan de
noordoostgevel.
149.
Adenauerlaan 20, Kanaleneiland-Noord. 20 nestkasten Voordorp aan kopgevel.
De bovenste twee rijen met 10 kasten hebben ovale openingen voor de
gierzwaluw, de onderste 10 met kleinere, ronde opening zijn bedoeld voor de
huiszwaluw. Ontdekt in jan. '23. Hingen er in juni ' 21 al (Google). Ingrijpende
renovatie groot woonblok zo goed als afgerond.
De wijk Kanaleneiland, tussen Beneluxlaan en
Amsterdam-Rijnkanaal, werd begin 60-er jaren gebouwd. Er wordt al enige
jaren veel gerenoveerd. Vooral in het zuidelijk deel werden al vele
10-tallen vleermuiskasten opgehangen en een aantal voor de huiszwaluw maar deze 10
voor de gierzwaluw zijn tot nu toe de enige.
Het was twijfelachtig of er gierzwaluwen
broeden in de wijk met nagenoeg uitsluitend platte daken. Misschien in 2016 in de wijk op ca. 600 m.
afstand aan
de Bernadottelaan.
De andere pijl wijst naar de 20 kasten, die
waarschijnlijk niet bezet zijn.
150.
Dichterswijk,
Jekerstraat 64. Twee kasten Roosendaal aan woonhuis sinds 2019. 2023: "Er
vliegt erg weinig boven de wijk".
151. Hotel Moxy. Inbouwkasten zonder kijker niet
zichtbaar in bovenrand van rechthoekige 'verzonken' vlakken. Geen bezetting
t/m 2023. Het is nog niet gelukt om uit te vinden waarom de kasten zijn
geplaatst. Mitigatie? Vrijwillig? Architectenidee?
Zie bericht in DUIC.
152. Archimedeslaan
10, Rijnsweerd-Noord. Hoofdkantoor ASR verzekeringen.
Tussen groenbeplanting zijn in 2016 34 kasten
aangebracht bij de renovatie van het gebouw (volledig gestript). 7
Kasten op oost, 20 op noord en 7 op west. Bij twee kasten is de
frontplaat naar beneden gekomen. Ook 40
huiszwaluwkasten. Met de kasten zijn punten verdiend voor het "BREEAM
excellent duurzaamheidscertificaat", zie
Breeam.nl - ASR Utrecht
.
153. Twee
Schwegler kasten aan Daltonschool, sinds 2000. Van een kast is het
Ook mussen- en vleermuiskasten.
154 / 155.
Wijkproject van gemeente Utrecht (https://www.utrechtnatuurlijk.nl/gierzwaluw/)
met totaal 34 nestkasten in vijf straten op negen adressen verspreid door
de wijk Rijnsweerd-Zuid. 23 kasten van type 'Jort',(
4 x type 5-voudig
en
1 x type 3-voudig
) en 11 kasten
type Voordorp - hout-beton.
De typen 'Jort' zijn niet van duurzame
kwaliteit en volgens de leverancier "geschikt als tijdelijke maatregel". Zes kasten
hangen verscholen achter bomen. De 4 x 5
Jort combikasten aan de Albert van Dalsumlaan hangen in een binnenhoek (lastig langs
te vliegen).
Ik heb er op drie avonden geen
aanwijzingen voor bezetting gevonden en ook geen meldingen van bezetting op
waarnemingpuntnl aangetroffen. UN zou de kasten op bezetting controleren.
Er vliegen zo nu en dan wel een paar gierzwaluwen boven de wijk maar geen
giervluchten. In de wijk is een enkele 'natuurlijke' broedplaats bekend.
156. Twee kasten
in Lunetten, Hebriden 92, sinds ca. 2014. Diverse broedplaatsen dichtbij.
Bezetting onbekend.
157-169. Leidsche
Rijn-Centrum. Negen projecten aan acht binnenterreinen met totaal 56
neststenen/nestkasten, waaronder 22 stuks
op het te zonnige noord- en zuidwesten georiënteerd. Begin juni 2023 ontdekt. Verder 10 neststenen in een muur van het
stadspark (nr. 160). Geen bezetting t/m 2023.
Details
op
kunstnesten
Leidsche Rijn-centrum.
170 -
179. Diverse projecten in overig Leidsche Rijn, waaronder een aantal
bij scholen.
34 van de 164 neststenen zijn
op het zonnige westen georiënteerd. Geen bezetting t/m 2023. Details
op
kunstnesten
Leidsche Rijn-overig.
180-186.
Zeven projecten met totaal 147 neststenen in de buurt Leeuwesteyn van Leidsche
Rijn volgens voorschriften van de gemeente in het kader van 'natuurinclusief
bouwen'.
Geen bezetting t/m 2023. Details
op
de pagina
kunstnesten Leidsche Rijn-Leeuwesteyn.
In aanbouw
"Wonderwoods".
Vanaf 2024 staat er een 105 meter hoge, 'groene" woontoren
en een kleinere van 70 meter, getypeerd als een 'vertikaal bos'. Het duurste
penthouse kost 2,8 miljoen.
Er komt totaal een hectare aan groen tegen de
gevels met o.a. 360 bomen en 9.640 struiken. Er zijn permanent vier mensen "in touw" om de
planten te snoeien. Bewoners mogen er niet aankomen.
Er worden op 33-55 meter hoogte o.a. 50
gierzwaluwkasten, 13 vleermuiskasten en 50
huismuskasten geplaatst. Op 104 meter komt een slechtvalkkast. De slechtvalk hoeft voor prooi (bij
bezette kasten) dan niet ver te vliegen ! (In een slechtvalkennestkast in Amsterdam-Westpoort
werden in 2008 prooiresten van 17 gierzwaluwen gevonden, zie:
waarneming.nl
.)
In Groningen worden op een watertoren ook
gierzwaluwkasten en een slechtvalkkast geplaatst. Zie het
interview
met de Groningse Stadsvogeladviseur van Vogelbescherming.
Succesfactoren
De gemiddelde bezettingskans (totaal maximaal
13 punten) is berekend volgens vijf projectkenmerken ('succesfactoren') die
zeer waarschijnlijk belangrijk zijn voor de kans op kastbezetting.
Maximale scores:
obstakels = 2
zonsoriëntatie
= 2
aanwezigheid daklozen = 3
afstand tot broedplaatsen = 3
Toepassing lokgeluid =
3.
Het onderlinge gewicht van de vijf criteria is nog punt
van overweging maar gemiddeld lijken ze wel een aardig criterium te zijn voor de
kans op bezetting. De gemiddelde totaalscore (maximaal 13) van alle
projecten is 6,1. Bezette projecten scoren gemiddeld 8,7 en niet
bezette projecten 5,5.
Op de
kunstnestenpagina
staat meer over succesfactoren en tips voor meer kans op bezetting.
Gemiddelde scores per succesfactor
De gemiddelde score van alle criteria over alle
projecten bedraagt 6,1 van maximaal 13.
De toegankelijkheid van de invliegopening is met 83%
van de maximale score bij de
meeste projecten wel op orde.
Circa 25% van de kasten (538 stuks) hangt niet op de
voorgeschreven noordelijke of oostelijke richtingen ( en zonder extra bescherming
tegen de zon).
Lokgeluid, 0-3
(0 = nee, 1 = soms/zacht, 2 = vaak/zacht of
soms/hard, 3 = vaak, hard)
De praktijk bij vooral particuliere
"liefhebbersprojecten" wijst uit dat lokgeluid de kans op bezetting
aanzienlijk vergroot. Maar het moet wel goed worden toegepast. De gemiddelde
score van alle Utrechtse projecten voor succesfactor lokgeluid is echter
maar 0,4 van maximaal 3. Bij slechts 16 van de 149
projecten (Rivierenwijk als 1 project genomen) is lokgeluid toegepast. Die 16 scoorden gemiddeld wel een voldoende:
2,0., vooral dankzij de goede score van Rivierenwijk (maar ik weet nog niet
zeker of, en in welke mate er werkelijk lokgeluid is toegepast; in de
ontheffing is het wel voorgeschreven). Maar het
afspelen was/is vaak niet optimaal. Veel gemaakte fouten zijn: te zacht
geluid, speakerlocatie te ver van de nestkast, afspelen op onjuiste
tijdstippen of niet lang genoeg. Bij slechts 4 van de 16 projecten met lokgeluid, Voordorp, nr.
1, Nicolaasweg en bij het (in de tabel in 10-en
gesplitste) project in de Rivierenwijk vond bezetting plaats.
Afstand tot bestaande broedplaatsen, 0-3
(0 = >1.000, 1 = 500-1.000, 2 = 100-500, 3 = 0-100)
Vooral bij de (leegstaande) projecten in Leidsche Rijn (13 projecten
met 285 neststenen), het Veemarktterrein (9 projecten , 90 neststenen) en in
Overvecht (6 projecten met 62 netstenen) is dit aspect van belang. Er zijn
in Leidsche Rijn
nog maar twee locaties met een enkel, resp. een paar 'natuurlijke' nesten
bekend. Het dichtstbijzijnde kunstnestproject is daar 1, resp 2 km van
verwijderd. Er vliegen erg weinig gierzwaluwen (laag) boven het gebied, er
zijn geen daklozen en de kans dat kunstnesten (zonder lokgeluid) gevonden
worden lijkt dus erg klein.
Hetzelfde geldt ongeveer voor de nieuwbouw op het
voormalige Veemarktterrein in Voordorp en voor de al flink wat oudere flatwijk Overvecht.
Maar in Overvecht zijn in 2023 toch de eerste kastbezettingen aangetroffen,
9 jaar na de plaatsing van 24 nestkasten.
Aanwezigheid / nabijheid van daklozen (door
broedplaatsverlies), 0-3.
(0 = nee, 1= ja, maar broedplaats verder
dan 500 m., 2 = op 50 - 500 m. 3 = binnen 50 m.)
Dit aspect is bij mitigatieprojecten volgens Wnb meestal wel
bekend (als we de ontheffing en/of het faunaonderzoek te pakken konden
krijgen), maar vaak ook niet. In
wijken met (vrij) veel broedplaatsen is standaard 1 ingevuld als er verder niets
over bekend is.
Bereikbaarheid/geschiktheid van de invliegopening,
0-2
(0 = slecht, 1 = matig, 2 = goed (volgens
hoogte, obstakels, ingangafmetingen)
Algemeen wordt verondersteld dat onvoldoende hoogte van
de nestkast boven maaiveld (minimaal 3 meter is de norm) en nabije obstakels
voor de ingang (bomen, struiken, vlaggenmast, gebouw) de kans op bezetting
kleiner maakt. Ook de invliegopening luistert vrij nauw. Als de hoogte
bijvoorbeeld 30 mm is kan de spreeuw er nog net in en die dient vaak als
lokvogel voor de gierzwaluw. Maar een groter opening lijkt funest. De
broedplaats is dan te licht en er kunnen rovers met de kop naar binnen. Ook obstakels
(bomen, gevels) te dicht bij de opening verhinderen verkenning / bezetting.
Bij ruim 300 kasten is "iets teveel" aan de hand.
Oriëntatie, 0 - 2
Noord, noordoost, oost en andere richtingen onder voldoende
bescherming door overstek of dakgoot = 2. Zuidoost en noordwest = 1, Zuid,
zuidwest en west = 0.
25% van de kunstnesten (520 stuks) zijn niet op de
voorgeschreven noordelijke of oostelijke richtingen georiënteerd en hebben
geen extra bescherming tegen teveel zonbestraling.
Het aspect heeft waarschijnlijk niet direct (maar wel
op termijn) invloed op de bezetting omdat ook projecten op zuid
of zuidwest wel bezet raken. Gierzwaluwen weten niet dat het er te warm kan
worden en nestelen waar ze soortgenoten zien nestelen. Maar als het binnen echt te heet kan worden zal
het nest op den duur verlaten raken, na veel mislukte broedsels. (zie
interessant artikel van Marjos
Moermans over
hoe dit werkt ).
Bij 'natuurlijke'
nesten blijkt in diverse onderzoeken (Woudsend, Noordwijk) de noordelijke en
noordoostelijke oriëntatie overheersend.
Beschikbaarheid van 'natuurlijke' broedplaatsen
Een zesde aspect dat nog in ogenschouw kan worden
genomen is de beschikbaarheid van 'natuurlijke' nestgelegenheid in de
nabijheid van kunstnesten. Als in de buurt van bezette, natuurlijke
broedplaatsen meer van die gelegenheden beschikbaar zijn zullen die eerder
bezet raken dan de onbekende, veelal heel anders uitziende kunstnesten welke
vaak ook verder weg gelegen zijn. Dit aspect overlapt nogal eens met
"aanwezigheid van daklozen" en "afstand tot broedplaatsen" en lijkt lastig
om in getallen te vatten.
Projecttype en succesfactor
Het lijkt er op dat de wet- en regelgeving van FF/Wnb de kwaliteit ten goede komt. Een belangrijk deel van de verklaring voor
de hogere score is natuurlijk
dat er bij FF/Wnb bijna altijd veel punten verdiend worden met de aspecten
"broedplaatsen en daklozen in de buurt". Maar ook de feitelijke
bezetting was in 2023 (10%) wat hoger dan gemiddeld (8%).
Particulieren scoren relatief hoog vanwege
kennis van zaken want zij hebben het beste voor met de gierzwaluwen en zien
de kasten erg graag snel bezet. De bezettingskans bij de "liefhebbers"
is maar iets lager dan die van FF/Wnb projecten.
De feitelijke kastbezetting blijkt bij particulieren
ook nagenoeg gelijk met beiden ca. 10%. Het algemeen gemiddelde was 7,7% in 2023.
Van de "vrijwillige"
projecten (eigen initiatief van organisaties, b.v. in kader van
"natuurinclusief bouwen" en ander "groen beleid") waren, op de eeuwenoude
kolonie in de Lutherse kerk aan de Hamburgerstraat na, slechts 14 van de 214
kasten bezet. Van de
zeven NOM-projecten (Nul Op de Meter) met 145 kasten is geen enkele kast
bezet. Van de 401 geplaatste kasten volgens gemeentelijke regelgeving (vrij
veel nieuwe projecten) waren er in 2023 maar drie bezet.
Projecten volgens gemeente- en NOM-regelgeving zijn gemiddeld
wat jonger
(2020) dan van particulieren (2017), FF/Wnb (2018) en "vrijwillige"
projecten (2017, Lutherse kerk van 1412 niet meegerekend).
Project ex. V&D is verhuisd naar
project ex. V&D.
M
Jaap Langenbach
Willemstraat 38
3511 RK Utrecht
06-3849 7474
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||