Bezetting Utrechtse kunstnestprojecten

Laatste update 27 mei 2023

In 2022 zijn voor het 5e jaar de bekende kunstnesten voor gierzwaluwen (nestkasten, neststenen e.d.) in de gemeente Utrecht op bezetting gecontroleerd. Van de 1.350 gecontroleerde kasten waren er 127 (9,4%) bezet. Inmiddels zijn er 1.929 bekend, dus 2023 wordt een erg druk seizoen.

Alle projecten staan in deze tabel en de locaties met de bezetting staan ook op Google Maps, kunstnestlocaties Utrecht.

Kan het beter ?

Met meer kennis van zaken bij betrokken partijen is wellicht nog wat winst te behalen, succes hangt soms af van details. Er zijn veel momenten en betrokken partijen in de keten van onderzoek, plan en uitvoering waarbij iets mis kan gaan. Bij de Utrechtse projecten kwamen we o.a. de volgende 'fouten' tegen:

• te grote, te kleine of anderszins ongeschikte invliegopeningen, zoals in de gevel bij onzichtbare neststenen (67 stuks).

• oriëntatie van de invliegopening anders dan op noord of noordoost bij 42% (515 stuks) van de kunstnesten, zonder zonafscherming door dakgoot, overstek  o.i.d.

• niet of fout toegepaste lokgeluiden (97% van alle projecten)

• erg verspreide locaties met een paar kasten per woning (95 locaties met 235 kasten)

• kasten op lastig aanvliegbare locaties, achter obstakels (16% van de kasten)

• ongeschikt kastontwerp (o.a. 303, nu nog 213 stuks bij ex V&D en 23 elders)

• bij compensatie voor sloop, renovatie, na-isolatie verschillen de voorzieningen vaak teveel (uiterlijk, aanvliegroute, locatie) van de verdwenen broedplaatsen

• locaties op grote afstand van bestaande broedplaatsen (40% verder dan 500 m.)

• tijdelijke kasten ter "overbrugging" (minimaal 59 kasten)

• Improvisaties met minder geschikte varianten als gevolg van te late levering van permanente kasten of neststenen, minstens twee projecten.

Bijna 40% van de kunstnesten heeft een totaalscore van 6 of lager op de maximaal 13 te behalen punten voor de vijf "succesfactoren" (zie verderop bij succes).

238 kasten (12%) hebben ernstige gebreken in de uitvoering waardoor ze niet geschikt zijn voor de gierzwaluw. Daarvan zijn 107 kasten zonder bescherming op veel teveel zon georiënteerd, tussen zuid en noordwest.

Meer kennis nodig

Er is weinig bekend over de effectiviteit van kunstnesten voor gierzwaluwen. En waar komen gierzwaluwen terecht als het nest onbereikbaar is geworden door sloop, renovatie of na-isolatie. Blijft het paar bij elkaar of moet ieder voor zich een nieuw koppel zien te vormen en een nieuwe broedplaats? Diverse waarnemers (en ikzelf op grond van eigen waarnemingen) veronderstellen dat een paartje gierzwaluw na nestverlies (meestal) niet meer tot broeden komt. Ze hebben wel 1-2 jaar nodig om een nieuwe plek te vinden.  Bij een gemiddelde levensduur van 6-7 jaar (en pas in het 2e of 3e jaar het eerste ei gelegd) betekent dat in de meeste gevallen einde voortplanting. Van de beoogde "compensatie" van nestplaatsverlies door sloop of renovatie is dus niet of nauwelijks sprake, althans niet voor het dakloos geraakte paar. De 'vervangende' kunstnesten worden bijna zonder uitzondering pas na jaren in gebruik genomen. De bezette FF/Wnb mitigatie projecten In Utrecht gemiddeld na een jaar of twee, waarschijnlijk door andere gierzwaluwen dan de dakloos geraakten, met name door "starters". Slechts enkele projecten ( 1- 3) raakten mogelijk in het eerste jaar van beschikbaar komen bezet.

Meer kennis van de feitelijke gang van zaken is dus belangrijk. Helaas wordt monitoring bij wettelijk geregelde projecten zelden verlangd zodat weing bekend raakt over effectiviteit. Daarom onderzoekt schrijver dezes dit jaar voor het zesde jaar de bezetting van kunstnesten en de aspecten die daarbij een rol spelen.

Helpen bij de monitoring?

Bezetting van gierzwaluwkasten controleren is behoorlijk  tijdrovend. Het efficiënte ''spitsuur' is van 15 juni tot 15 juli maar ook vanaf de eerste aankomsten rond Koningsdag is al goed werk te doen. Wil je helpen, weet je meer projecten? Zoek projecten op deze kaart met de locaties in Google Maps. Laat even weten aan jaaplangenbach@ziggo.nl , Willemstraat 38, 3511 RK, 06 - 3849 7474. Lees Handleiding nestkastbezetting controleren.

(Na)controle met een camera

Voor tijdbesparing en informatie over de kastinhoud is in april 2023 een endoscopische camera op een telescoopsteel van 8 meter ontwikkeld. Op de pagina "Nesten zoeken" staat informatie over de gebruikte apparatuur en verder op deze pagina de eerste bevindingen bij drie projecten .

Beschikbare, gecontroleerde en bezette kunstnesten in Utrecht

 

	Beschikbare en gecontroleerde kasten / projecten				Bezetting kasten/ projecten
	Bekende kunstnesten *	Gecontro- leerd	Aantal projecten	Gecontro- leerd	(Deels) bezette projecten	%	Bezette kasten	%
2018	665	564	47	39	6	16	54	10
2019	925	740	72	57	6	11	53	7
2020	1.370	1.110	117	93	14	15	71	6
2021	1.595	1.176	138	111	18	17	103	8
2022	1.820	1.350	153	131	26	20	127	9
2023	1.929		164

* Beschikbaar voor 15 juni van het jaar

Hieronder vindt je o.a. details over de bezetting in 2022, wat algemene kenmerken  van de projecten, een tabel met gegevens van alle projecten, wetenswaardigheden per project met wat achtergronden, bevindingen tijdens de monitoring en het verloop van de bezetting en tenslotte bespreking van succesfactoren van belang voor de kans op bezetting

De projectlocaties staan met wat kerngegevens en de bezetting ook op Google Maps, kunstnestlocaties gierzwaluw Utrecht.  

"Projecten"

Met "projecten" (de 164 regels in de tabel) worden meestal adressen bedoeld. Maar een aantal projecten bestaat uit een groot aantal adressen, met name de nrs. 1 (40 adressen) , 2 (20) en 100 (11). Verder zijn een aantal grotere initiatieven, waarbij de kunstnesten in groepen met verschillende kenmerken (locatie, oriëntatie) zijn geplaatst, opgedeeld in verschillende 'projecten', met zo veel mogelijk gelijke kenmerken. Gemak en administratie van de monitoring spelen bij de samenvattingen en onderverdelingen in 'projecten' ook een rol.

Vooruitgang ?

Uit aantallen bezette kasten en bezettingspercentages mogen geen conclusies worden getrokken over jaar-op-jaar 'voor- of achteruitgang'. Er komen jaarlijks nieuwe projecten bij die meestal pas na jaren (of helemaal niet) bezet raken. Ook worden nog steeds al langer bestaande projecten ontdekt. De bezettingshistorie daarvan is meestal niet te achterhalen.

Als het project in het ontdekkingsjaar niet bezet blijkt, wordt aangenomen dat het ook in de jaren daarvoor niet bezet was. Is het wel bezet dan worden de voorgaande jaren als "onbekend / niet gecontroleerd" genoteerd. In een paar gevallen (o.a. Rivierenwijk) is de eerdere bezetting geschat (rode jaarcijfers in de tabel).

2021 t.o.v. 2020

Het grotere aantal bezette kasten in 2021 (netto +33) t.o.v. 2020 komt voor 83% door toenemende bezetting in drie projecten, vooral door langer zoeken en meer bezet vinden bij de Lutherse kerk en Hartingstraat/A. v. Schendelstraat (+12), door meer bezetting in Voordorp (+5) en toenemende (geschatte) bezetting in de Rivierenwijk (+13). In 2021 raakten vijf projecten voor het eerst (deels) bezet.

2022 t.o.v. 2021

De toename in 2022 (netto +24) is vooral toe te schrijven aan het project Rivierenwijk (+15 ) en het project aan de Vleutenseweg (+4).

In 2022 raakten acht (maar vijf onzeker omdat voorgaande jaren niet werden gecontroleerd) leegstaande projecten (waarvan vier in de Rivierenwijk) voor het eerst (deels) bezet.

2023

Op 25 mei waren er 49 kunstnesten bezet aangetroffen (in- of uitvliegers gezien), waaronder 38 (100%) aan de Harting- /v. Schendelstraat (nr. 11 en 12 in de tabel) die ook in '21 en '22 voor 100% bezet waren.

"Kunstnesten"

In de tekst is veel sprake van 'kasten' of 'nestkasten'. Daarmee worden bijna altijd alle typen kunstnesten bedoeld, zoals nestkasten, neststenen, dakpanhuifjes, sleuven in dakgoten / dakkapellen en kleipotten.

Bezet en broedgeval

"Bezet" is niet hetzelfde als een succesvol broedgeval en betekent meestal niet meer dan dat er minimaal eenmaal een invlieger de kast in ging (of een uitvlieger) en er enige tijd in bleef. In een paar gevallen werden alleen uit de opening kijkende jongen gezien of alleen herkenbare poepjes op straat onder het nest. Wat er precies in een nestkast gebeurt is alleen 'hard' vast te stellen met een camera. Het kan bij invliegers b.v. ook gaan om slapers (1 of 2 vogels) die het jaar erop terugkomen om te broeden. Of het zijn verkenners die uiteindelijk elders nestelen. En broedsels kunnen ook mislukken door vechtpartijen met concurrenten, een verongelukte ouder of hittestress tijdens een hittegolf.  Maar het gaat meestal ook om al langer bekende bezette kasten, om meerdere waargenomen invliegers per jaar en om andere tekenen van bezetting, zoals aanhakende "bangers', rakelings passerende giervluchten, poepjes onder de kast of uit de kastopening kijkende jongen.

De inschatting is dat toch wel minstens 95% van de "bezet verklaarde" gevallen ook werkelijk broedgevallen met tenminste een gelegd ei betreffen. Een invlieger (zeker als die geroutineerd in een keer naar binnen schiet) die enige tijd binnen blijft is al een vrij harde aanwijzing voor bezetting want ze gaan pas naar binnen als ze weten dat het veilig en geschikt is, na vele dagen, weken van langsvluchten en inkijkinspecties.

Bezette projecten 2022 en leeftijd

Initiatiefnemers zeggen bij leegstand vaak dat het bij gierzwaluwen "nu eenmaal lang duurt" en bij bezetting door spreeuw of huismus dat dat "ook wat waard" is. Maar daar heeft de gierzwaluw dus niets aan terwijl dat toch wel de bedoeling van het project was (vaak zelfs door de wet voorgeschreven). Er bestaan echter vaak (sterke) vermoedens over de oorzaak van leegstand. 

Bezette projecten raakten gemiddeld na 3 jaar (deels) bezet. De kunstnesten in bezette projecten waren in 2021 en 2022 gemiddeld voor 43% bezet.

Tien van de twaalf bezette projecten van 4 jaar oud betreffen eigenlijk 1 project (95 neststenen verdeeld over 19 adressen in de  Rivierenwijk) dat i.v.m. verschillen in locatie en oriëntatie is opgesplitst in tien projecten.

'Liefhebbers'

Projecten van particuliere personen doen het niet beter dan van professionele organisaties. Bij de 'liefhebber', met een paar kasten aan de eigen woning, waren 22 (9%) van de 210 kasten op 118 adressen bezet in 2022. Verreweg de meeste bezette kasten bij particulieren aan huis  hangen in de wijk Voordorp; na 16 jaar waren 18 van de totaal 74 kasten in de wijk bezet. Er was begeleiding van een deskundige buurtbewoonster en een extern deskundige en er werd bij de eerste kasten, in 2006, lokgeluid toegepast. Buiten Voordorp waren slechts 4 van de 136 kasten aan woonhuizen bezet. Zomaar willekeurig ergens een paar kasten aan huis hangen, zonder speciale aandacht, is dus vrij zinloos. Dat was eigenlijk al wel bekend maar blijkt dus in Utrecht ook te kloppen.

Compensatie voor broedplaatsverlies door 'profs'

Er waren in 2022 totaal 434 nestgelegenheden gerealiseerd (en gecontroleerd) als mitigatie (= verzachting van leed) voor verdwenen nesten door sloop of renovatie volgens een ontheffing voor verbodsbepalingen in de voormalige Flora- en Faunawet (FF, 1 project) of de huidige Wet natuurbescherming (Wnb, de rest).

In 2022 waren 69 (16%) van die 434 kasten bezet. De belangrijkste verklaring voor dit hoger dan gemiddelde percentage is natuurlijk dat er dakloos geraakten, maar vooral ook begeleidende jonge zoekers naar een broedplaats in de buurt zijn.

Maar liefst 67 van die 69 bezette kasten behoren tot slechts twee projecten: 38 stuks in FF-project Hartingstraat/van Schendelstraat (start 1992, nr. 11 en 12) en 33 in project Rivierenwijk (start 2019, nr. 61 t/m 70).

Er gingen (veel) eerder ca. 78 nesten verloren door de werkzaamheden.

Het is niet van alle projecten (exact) bekend hoeveel nesten volgens het faunaonderzoek door sloop of renovatie verloren gingen. Dat aantal is overigens vaak slechts een indicatie omdat niet altijd alle nesten gevonden kunnen worden. Totaal kan het aantal verloren nesten in alle huidige projecten op minimaal 145 geschat worden.

In het geval van het project van voormalig V&D (nrs 7 en 8) met nu nog 213 vervangende kasten (90 zijn er uit gebruik genomen wegens teveel kans op hittestress), was het aantal van 74 verdwenen broedparen vrijwel zeker veel te hoog. Bureau Tauw, 2009 p. 28 en 34 schatte bij een onderzoek in 2008 naar flora en fauna in het centrumgebied de V&D-kolonie op 20-30 broedparen.  Alles over V&D-project: Rijnkade 5, voorheen V&D, nu boven Primark.

Meer verlies dan alleen de nesten

Verder moet bedacht worden dat niet alleen de bezette broedplaatsen verloren gaan maar ook andere ruimtes in de buurt (op het dak, achter een kantpan of dakgoot) waar plaats is voor nog meer paartjes. Als een paartje op de muur achter een dakgoot broedt, gaat per ca. 2 meter dakgoot ook de potentiële broedplaats van een zoekend stel verloren als de spleet tussen dakgoot en muur wordt gedicht. Maar alleen het nest en de functionele omgeving is jaarrond beschermd, niet de overige potentiële broedplaatsen.

Vaak wordt een factor 3-5 als 'overcompensatie' voor het aantal te plaatsen vervangende voorzieningen genomen. 'Vroeger' was dat 1 : 5 in de Soortenstandaard, nu aanbeveling in Kennisdocument, maar "meer is beter" gaat meestal niet op.

Kasttype

In onderstaande grafiek staan de bezette kunstnesten per type met het bezettingspercentage in 2022. Neststenen (14%) scoren beter dan het overall gemiddelde van 9,5%, en nestkasten (5%) flink minder, maar of dat door het type komt is niet waarschijnlijk.

 Gierzwaluwen broeden met plezier in allerlei soorten grote en kleine ruimtes, als het er maar donker is, met een ingang van het juiste formaat en in "een leuke buurt". Andere eigenschappen / kenmerken van de projecten (nabijheid van broedplaatsen, aanwezigheid van daklozen, afspelen van lokgeluid etc.) dan het kasttype spelen een veel grotere rol.

Kasttype en bezetting 2022

Naar een andere aanpak?

Er zou ook naar een andere en/of aanvullende aanpak voor vervanging van verdwijnende nestgelegenheid door sloop en renovatie moeten worden omgezien. Verplichte inbouw bij alle nieuw- en renovatie op geschikte locaties is veel eenvoudiger en goedkoper. Dat zou wel eens veel beter kunnen werken omdat de voorzieningen op den duur herkend zullen worden, ook zonder lokgeluiden. Als er overvloedig voorzieningen beschikbaar zijn is het ook niet nodig om per project ingewikkelde procedures en regelgeving na te volgen (Wnb, SMP's, Pre-SMP's, ontheffingen , handhaving etc.) om verdwenen broedplaatsen te "compenseren". De jaarrond beschermde status van het nest zou opgeheven moeten worden en vervangen door een paar bepalingen in het bouwbesluit voor verplicht aanbrengen van voorzieningen op geschikte locaties in alle nieuwbouw en bij renovaties, na-isolatie en verbouw.

Hier en daar wordt daar al aan gewerkt via een soortenmanagementplan. Vooral als daarin wordt vastgelegd dat er geen aanwezigheidsonderzoek van de soort nodig is maar standaard wordt aangenomen dat ze aanwezig zijn en dat er dus ook standaard nestkasten of neststenen moeten worden aangebracht. In Apeldoorn ( zie SMP Apeldoorn en bericht 2 juni '22 en het SMP, 12-3-2019) zijn zo al meer dan 900 gierzwaluwnestkasten geplaatst. Ook in delen van Amsterdam en Utrecht gebeurt dit.

Ook via de onlangs in een aantal gemeenten tot stand gekomen Pre-SMP's (alleen voor particuliere woningen) wordt deze richting opgegaan (zie:  Pre-SMP in provincies Utrecht en Overijssel .) Meer over de stand van zaken bij een aantal gemeenten en aangenomen moties in de Tweede Kamer voor verplichte nestkasten in dit artikel.

Projectkenmerken, stand 1 april 2023

Wettelijke status, eigendom

In totaal werden er 331 van de 1.878 kunstnesten (18%) geplaatst door particulieren, "liefhebbers", zonder wettelijke noodzaak.

Daarvan hangen er 216 op 118 adressen aan de eigen woning. Groepjes bewoners in een wijk of een buurtcomité plaatsten de overige 115 kasten in zes projecten aan een pand van derden, allemaal op de kopgevel van een huizenblok, zoals de 70 kasten aan de Idenburgstraat (foto).

De overige 1.547 kasten zijn gerealiseerd door bedrijven/instellingen zoals woningcorporatie, gemeente, bouwbedrijf, hotel, school, kerk. Daarvan werden 29 projecten met 244 kunstnesten (13%) op vrijwillige basis gerealiseerd (b.v. in kader van bevordering "biodiversiteit", "natuurinclusief bouwen", "groen beleid", duurzaamheidskeurmerk of op vriendelijk verzoek van gemeente of provincie. 281 kasten waren verplichtingen volgens het gemeentelijk beleid en/of op basis van het SMP. De overige 51 projecten met 877 kasten (47%) zijn gerealiseerd in het kader van de Flora- en Faunawet en de Wet Natuurbescherming. Zes projecten met 145 kasten (8%) werden volgens gedragscode NOM gerealiseerd.

Kunstnesttype

De huidige verdeling nestkast - neststeen (totaal 74% van de voorzieningen) is ongeveer gelijk: 731 neststenen en 784 nestkasten. Bij de kasten is de verdeling hout - (hout)beton ook ongeveer gelijk: 252 om 200.

Bij de nestkasten is er een duidelijke voorkeur voor type Voordorp, in 2006 ontworpen door Marjos Mourmans voor de wijk Voordorp.

Het grote aantal unieke kasten  wordt gedomineerd door 213 stuks in het voormalige project van voormalig V&D. De sleuven zitten vooral in het overstek van de dakkapellen in het project  St. Josephlaan /  Bloemenbuurt (422  en nog meer in aanbouw).

Projectentabel en bezetting 2018-2023

De link onder het adres gaat bijna altijd naar een foto.

Aantallen bezette kasten in rood in eerder jaren zijn geschat en rode startjaren zijn nog onzeker. De projectlocaties staan ook op Google Maps, nestkasten gierzwaluw Utrecht.  Je kunt apart de kaartlaag met alle projecten kiezen (gierzwaluwsymbool) en/of de laag met alleen de (deels) bezette projecten (huisjesymbool).

Symbolen in de tabel

 - - - Aantallen bezet in 2023 zijn voorlopig !!

Projectnummers met een * zijn wettelijk voorgeschreven via ontheffing / vrijstelling of gedragscode volgens Wet Natuurbescherming (Wnb)

- = zeer waarschijnlijk geen broedgevallen

niets ingevuld = onbekend, niet of onvoldoende onderzocht

P of O (met een * erbij is lokgeluid toegepast):

P = particulier, kasten aan huis, niet wettelijk verplicht, "liefhebbers".

O = Veelal wat grotere projecten van organisaties / bedrijven / instellingen. Wettelijk voorgeschreven voorzieningen van gemeente, woningbouwcorporatie of bouwbedrijf in kader van FF of Wnb, een gedragscode zoals NOM-keur, volgens een soortenmanagementplan (SMP), een keurmerk zoals Breeam of (B)ENG  of volgens regelgeving voor 'groen beleid',  'natuurinclusief bouwen' o.i.d.

Uit gebruik genomen; geen van de kasten is bezet geweest

In ontwikkeling

Zie voor Merwedekanaalzone b.v. gesprek met ecologisch ontwerper Gideon Vreeman (stadsecoloog Utrecht, tot 31-3-2023) en ecologisch adviseur bij de uitvoering Maikel Aragon van den Broeke van bureau TAUW, over de "Big FIve voor Merwede".

Projectdetails

Projecten met rode nummers zijn niet bezet t/m 2022. Gebreken /problemen bij de projecten zijn door rode tekstgedeelten makkelijk te vinden.

1. Voordorp. Het project wordt sinds de start in 2006 met 13 kasten gemonitord door buurtbewoonster en initiatiefneemster Tieneke de Groot. Bewoners konden bij de gemeente een kast aanschaffen voor 7 Euro (ipv 32,95). In 2010 was het aantal kasten toegenomen tot 63 en in 2021 werden het er 74. De kasten zijn nu verdeeld over ca. 40 adressen in de wijk met 1 - 5 kasten per woning.

Tot 2008 broedden er geen gierzwaluwen in de wijk. De kasten, model Voordorp, werden speciaal voor dit project ontworpen door Marjos Mourmans van Zwaluwen Adviesbureau. Het model is sindsdien erg populair geworden.

In 2008 werd de eerste kastbezetting waargenomen, na het afspelen van lokgeluiden. In 2020 waren 12 kasten met paartjes bezet (broeders en slapers) en 7 kasten hadden (vrijwel) zeker broedsucces (bij 4 kasten jongen in de opening gezien of gehoord en 3 kasten op basis van invlieggedrag). In 2022 broedden er 18 paartjes, verdeeld over 13 adressen. Het valt inmiddels op dat de bezette kasten zich concentreren bij een viertal adressen. Nabij deze vier subgebiedjes worden ook een (toenemend) aantal kasten door spreeuwen benut.

De locatie van veel kasten is niet altijd goed (wordt veelal bepaald door bewoners). Een aantal hangt op moeilijk aan- en langsvliegbare plekken, of zelfs in binnenhoeken zoals op de foto. Bomengroei verhindert inmiddels bij een paar adressen de toegang.  Veel beter is bij de pijl (en pal daarboven dan geen vlag uitsteken van half april t/m augustus !).

Eenmaal bezette kasten blijven na groei van bomen of struiken, zelfs tot vlak voor de ingang, tot het laatst bezet, al moeten er haast onmogelijke lijkende bochten voor gevlogen worden, maar op lastig aanvliegbare / zichtbare plekken wordt een kast niet in gebruik genomen.

De bezetting nam, na een onderbreking in 2013-2016, toch weer zeer geleidelijk toe, ook als percentage van het aantal beschikbare kasten.

Er is vooral ook veel belangstelling van spreeuw (19 in 2021) en veel minder van huismus (8 in 2021). Meer info in de jaarverslagen van Tieneke de Groot.

- Verslag 2008 in buurtkrant

- Jaarverslag 2011

- Jaarverslag 2016

- Jaarverslag 2017

- Jaarverslag 2021

2. De Lessepsbuurt. Opgehangen in 2012 op initiatief van buurtbewoners NA de buurtrenovatie door woningbouwcorporatie Mitros van 2005-2008, waarbij de kolonie dakloos raakte. Ook hier hangen 43 kasten zeer verspreid door de buurt met 1 - 4 per woning. Niet doenlijk om allemaal te controleren maar het uitblijven van gier- en verzamelvluchten boven de buurt wijst op leegstand. Diverse buurtbewoners denken niet dat ze gebruikt worden door gierzwaluwen, wel hier en daar door een huismus of spreeuw. "Ze zijn gewoon verdwenen na de renovatie", zij iemand. Krantenbericht 2012 .

3-5. Lutherse kerk met totaal 26 neststenen aan drie zijden van de kapel van het voormalige Abraham Doleklooster in de Hamburgerstraat. Ingemetseld bij de bouw in 1412 . Oudste, nu bewoonde gierzwaluwkolonie van kunstnesten van Europa. In 2021 waren minstens 23 neststenen bezet en in 2022 minstens 21.

3. Kopgevel noordoost, 14 kasten rond de rode luiken. In 2021 waren alle kasten bezet (in- of uitvliegers gezien). Veel lager zitten links van het koor nog drie kastingangen, onder het onderste muuranker onder de horizontaal lopende richel. Die zijn vanwege het huis ervoor, met het platte dak, dat begin vorige eeuw op de plaats van veel lagere huisjes werd gebouwd, niet meer bruikbaar. In 1412 stonden er helemaal geen gebouwen voor. Op een foto van 1925 zijn 13 neststenen te zien. Tijdens reparatie van metselwerk nadien zijn er twee verplaatst.

Tekening 1899

Met wat geluk kun je in een uurtje heel wat kasten bezet verklaren: op 27-6-'20 van 21.25-22.30 totaal 30 in- en uitvliegers (20 in, 10 uit) bij 10 kasten. Op 25-7-'20 van 21 - 22 u. totaal 18 in- en uitvliegers (9 in en 9 uit) bij acht kasten. In '21 alle 14 bezet maar in '22, ondanks veel kijken, geen invliegers gezien bij stenen 8 en 12.

Kraaienaanval

Op 28 en 29 juli 2021 werden tijdens 2 uur waarnemen (elke dag van 21.00 - 22.00) in- en uitvliegers gezien bij 9 van de 14 bezette neststenen (nrs. 1, 3, 6, 8, 9, 10, 12, 13 en 14).  Op 31-7 tussen 21.40 en 22.00 invliegers in nrs. 4, 6, 10, 12, 13 en 14. Totaal dus 10 van de 14 nog bezet. Er waren dus zeer waarschijnlijk nog flink wat nesten met jongen maar meestal blijven ouders nog wel een paar dagen nadat de jongen zijn uitgevlogen.

Dat er jongen zijn wisten ook vier zwarte kraaien die 29-7 (niet op de 28e en de 31e) voor de nestuitgangen, op het kruis en de nok van het koor, op wacht zaten. Was dat de oorzaak dat de invliegers deze avond veel later kwamen (allemaal na 22.40) dan gisteren (invliegers vanaf 21.10), en deels nadat de kraaien weg waren om 22.50 ?

Eenmaal dook een kraai een invliegende gierzwaluw achterna tot op de nestingang  maar hij was net te laat en keerde terug op de uitkijk. Twee maal vloog een kraai naar een jong in de nestopening,  pikte erin en vloog fladderend naar beneden op het platte dak van het huis ervoor. Daar zijn ze niet zichtbaar maar het had er alle schijn van dat het twee maal raak was. Ze kwamen terug op het koor, schoonden de bek en fatsoeneerden de veren en gingen, net als ik,  verder met nestingangen in de gaten houden. Zie waarneming.nl-29-7.

Filmpje: 'bangers' bij de nestingangen.

4. Kopgevel zuidwest: In 2020 waren 4 van de 5 kasten op zuidwest bezet, in 2021 en 2022 alle vijf. Zie kastnummering 1-5.

5. Onder dakgoot, zuidoost: In 2020 waren vier van de zeven kasten bezet (nrs. 3, 4, 5 en 6, in- en uitvliegers gezien), zie kastnummering 1-7. In 2021 waren 2 t/m 5 bezet; nr. 1 niet omdat er 'troep' in de kastopening zat. Nr. 6 en 7 misschien gemist maar in 2022 waren ook alleen nrs. 2 t/m 5 bezet. Op een aantal ochtenden en middagen en op 15-7 in de avond van 20.30 - 21.30 geen in- of uitvliegers bij 1, 6 en 7 gezien. Op die avond wel weer in 2, 3, 4 en 5.

Hier meer over gebouwhistorie en kolonie.

6. Vredenburgplein, boven Zara-The Mall. Astrid v.d. Broek, medewerker van Utrecht Natuurlijk meldde op 2 augustus 2021 een eerste teken van bezetting van dit project uit 2016 met 24 neststenen. Ze zag, n.b. even na een interview met rtv Utrecht over gierzwaluwen daar ter plaatse, een gierzwaluw uitvliegen uit de 6e neststeen. (nummering vanaf noord). Zie de melding op waarneming.nl . Eerder in '21 had ze al eens  een langsvliegend groepje gezien.

Op 24 juni '22 zag ik 's middags met de verrekijker in nr. 7, dus heel zeker, een uitvlieger. Een paar minuten eerder meende ik nl. een gierzwaluw bij nr. 6 of 7 invliegend gezien te hebben, maar het kon ook dat ie pal over het dak was verder gevlogen. De stenen zitten hoog en van wat afstand is het lastig te zien met de nogal donkere gebouwachtergrond. Dus met de verrekijker, en nrs. 6 en 7 in beeld wachten op een uitvlieger. En die kwam dus ! Zie melding op waarneming.nl . Heeft Astrid zich in de steen vergist of is nr. 6 ook bezet ? Verhuizen komt voor maar is zeldzaam, ze kennen hun plek als geen ander. Wie nog een in- of uitvlieger in nr. 6 weet te verschalken verdient een pluim.

In de jaren voor '22 heb ik ook gecontroleerd maar niets gevonden. Omdat Astrid in '21 er wel eentje bezet vond kan ik dus ook in eerder jaren iets gemist hebben. De bezetting in de jaren voor '21 wordt dus als onbekend gecodeerd.

7-8. Rijnkade 5, boven Primark, naast de "theepot" (voorheen V&D en Hudson's Bay). De kolonie is door de renovatie in 2018 verdwenen en de 303 compenserende nestkasten, verdeeld over drie zijden van het pand, werden t/m 2022 niet gebruikt. Bij dit project is zowat alles fout gegaan wat fout kan gaan, zie alle details bij ex V&D .

De 90 kasten aan de zuidwestzijde zijn op last van de provincie voorjaar 2021 permanent buiten gebruik gesteld omdat uit metingen bleek dat de temperaturen, ondanks een later aangebrachte luifel, in de kasten veel te hoog kunnen oplopen, tot wel 55 graden. Zie provinciale beschikking 27-8-2020.. Vanaf de straat is er, ook met de telescoop, niets van te zien maar de gebouwbeheerder meldt dat dit wel degelijk gebeurd is door de invliegopening met een zwart plaatje af te dekken. Er kunnen alleen nog vlinders en andere insecten in.

9 . Stadhuis. Twee groepjes van vier, resp. zes nestkasten, sinds 2020, zichtbaar vanaf de Ganzenmarkt.

10. Stadhuis. Elf ingangen in de gootombouw aan de stadhuispleinzijde, rechterkant, sinds 2020. Wel een of twee 'natuurlijke' nesten er egenover, bij de betonnen 'kunstramen' boven de waterloop.

11-12. Hartingstraat/A. van Schendelstraat. Mitigatieproject wegens sloop van ziekenhuis AZU met veel gierzwaluwnesten volgens Flora- en Faunawet. Totaal 40 neststenen (twee aan de Hartingstraat inmiddels onbruikbaar) langs bovenrand van vier bouwblokken. Mogelijk al kort na de nieuwbouw in 1992 deels bezet, zeker vanaf 2007. De buurt kent nog steeds een aantal 'natuurlijke' nesten.  In juli grote verzamelvluchten van 100+ vogels boven de wijk. In 2021 en 2022 zijn alle 38 geschikte neststenen bezet gezien (in- en/of uitvliegers gezien, jongen in opening).

11. Hartingstraat: In 2015 zijn in- en uitvliegers gezien bij alle 20 neststenen. In juli 2019 15 ingevlogen neststenen gezien. In '20 invliegers gezien bij 16 neststenen (nrs. 1, 3, 4, 5, 8 en 10 t/m 20). Op 16/18-7-'20 jongen uit de opening kijkend van nrs. 15 en 20. (Nummering vanaf noord)

2021, 2022 en 2023: In- en/of uitvliegers bij alle 18 neststenen (nrs 2 en 7 zijn niet bruikbaar voor gierzwaluw door weggeraakte schijf met opening).

12.  A. v. Schendelstraat: neststenen op het zuidwesten. Er wordt mogelijk al meer dan 20 jaar met succes gebroed. Wordt het er niet veel te heet tijdens hittegolven ? In 2020 werd tijdens de hittegolf 4-8 augustus een halfvolwassen jong op een balkon gevonden, mogelijk wegens hitte uit de kast gevlucht? Op 19 juli '22, hittegolf, 35 graden, om 15.00 uur geen jongen uit de kast kijkend, wel eentje aan de andere kant aan de Hartingstraat.

In 2016 werden twee bezette kasten gemeld op waarneming.nl. In '18-'19 niet gecontroleerd.

2020: invliegers in 14 kasten, nrs. 1, 2, 4, 5 t/m 11, 13 t/m 16 en 18. Van 16 t/m 28-7-'20 jongen uit opening kijkend gezien in nrs. 1, 4, 5, 10 en 16.

2021 en 2022: In- en/of (volwassen) uitvliegers in alle 20 kasten.

Op 27-7-'22 alleen jongen in de opening van neststeen 20 gezien (de zuidelijkste achter de grote boom), niet in de andere 19 kasten (kort gekeken, een minuut per neststeen ongeveer).

In 2023 waren op 24 mei alle 20 kasten bezet gezien. In kasten 6 en 20 had een koolmees jongen ( 17 resp. 20 mei) maar twee/drie dagen later vloog er een gierzwaluw in. De opening van kast 14 zat vol met (mussen?)troep, maar later open. Kennelijk door gierzwaluw vrij gemaakt.

13-15. Smakkelaarsveld/hoek en Catharijnesingel

Nieuwbouw 2020 rond bestaande flats boven Mediamarkt. Scherpe randen van invliegopeningen in hardsteen muurbekleding beschadigen vleugels. Glad oppervlak maakt aanhaken onmogelijk. De invliegopeningen zijn te klein met hoogte van 2,6-2,7 cm. (berekend met foto en 51,5 cm brede gevelplaat), moet minimaal 2,8 zijn. We mogen hopen dat deze kasten niet bezet raken, maar de kans daarop is erg klein (geen broedplaatsen in de buurt, onbekend type en ongeschikte nestingang). Tot en met 2022 geen aanwijzingen voor bezetting gezien.

16. Boothstraat 6 met vijf dakpanhuifjes niet bezet sinds 1998.

17. Jacobijnenstraat. Twee Schweglerkasten sinds 2019 van het gemeenteaanbod niet bezet. Lokgeluid sinds start, maar niet zo vaak wegens mogelijk burengerucht.

18. Pastoor van Nuenenstraat. Achterkant van min. OCW aan de St. Jacobsstraat 200. 10 nestkasten op zuidwest ! sinds september 2022. Geplaatst voor punten ten behoeve van BREEAM duurzaamheidscertificaat. Ook vier kasten voor huismussen.

19. Laurens Reaalstraat, 8 kasten. Aanwezig voor 2009, maar pas in '21 ontdekt door een gemelde , mogelijke, bezetting (geluiden uit kast gehoord) op waarneming.nl. In '22 geen in- of uitvliegers en geen giervluchten gezien. Kast 4 zit vol met 'mussentroep'. Een veel buiten zittende buurman heeft er nog nooit activiteit van gierzwaluwen gezien.

20. Palembangstraat 14. Op 25-7-'19 's avonds geen enkele activiteit in de wijk. Wel op 13-7-'20 (15 stuks hoge verzamelvlucht) maar niet bij de zeven nestkasten. Minstens drie kasten, gezien uitpuilend materiaal, bezet door huismus. Er zijn in 2020 ook drie huismuskasten opgehangen. In '21 zelfde beeld met nestmateriaal in veel kasten maar op 20-6 twee gierzwaluwen die 1x gierend langs vlogen.  Geen gierzwaluwen in de kasten t/m 2022.

Natuurlijk nest gered?

Op 29-6-'21 bleken de giervluchten gericht te zijn op een nest rechtsboven in een rot stuk betimmering, waar een gierzwaluw invloog, zie https://waarneming.nl/observation/218579368/ . In oktober is n.a.v. wijkrenovatie het nest gemeld bij woningcorporatie Bo-ex en gevraagd naar te nemen maatregelen. Bij het ecologisch onderzoek zijn geen gierzwaluwnesten in de wijk aangetroffen. Wel was een ontheffing Wnb nodig voor huismus en vleermuis. Na overleg met de adviserend ecoloog is door Bo-ex beloofd om het nest te handhaven.  Gesteld werd verder dat "compenserende maatregelen voor gierzwaluwnesten over het algemeen weinig succesvol zijn". Eind april 2022 bleek dat na de renovatie de nestingang inderdaad is open gehouden. Maar de opening is helaas veel te groot gemaakt. Een kauw of ekster kan er ook wel in (om de jongen te roven).  Maar op 4 juni zag ik er 's avonds weer een gierzwaluw invliegen en op 17juli nogmaals. We kunnen alleen maar hopen dat het een succesvol broedsel wordt. Invliegen is daarvoor geen bewijs. Als de jongen of eieren dood of geroofd zijn blijven de ouders er tot eind juli de nacht doorbrengen tot de trektocht naar zuidelijk Afrika. En komen het jaar daarop gewoon weer terug om het weer te proberen.

21. Lange Hagelstraat, hoek Westplein sinds 2018 en pas in mei 2022 ontdekt. Nabij pand aan de Blekerstraat waar in ieder geval in 2012 nog gebroed werd (onderzoek Tauw). Voor renovatie van het wijkje werd in 2017 ontheffing verleend voor gewone dwergvleermuis (diverse kasten opgehangen) en huismus (10 permanente nestkasten opgehangen) maar niet voor de gierzwaluw, zie ontheffing Wnb 1-8-2017. De vier kasten zijn opgehangen omdat de huismuskasten niet tijdig geleverd konden worden (ze zijn ook geschikt voor de huismus).

Op 2-6-'22 zag ik drie gierzwaluwen langs de achterkant op dakgoothoogte  scheuren, maar niet invliegen. Een kast bezet door huismus op 9-5-'22. Op 10-7 uitvliegende gierzwaluw rond 22.00 uit kast 3 tijdens afspelen van lokgeluid en 10 minuten later er weer in. En op 12-7 knalde er een geroutineerd in kast 1, ook bezet dus.

Kasten hangen helaas op het westen, vanaf 12 uur vol in de zon. Zeker tijdens hittegolven grote kans op dode jongen/eieren of voortijdig verlaten van de kast.

Bezetting 2023

29-4-2023. Met de endoscopische camera op de nieuwe stok van 7 meter kon ik er wel bij. Duidelijke gierzwaluwnestkom in kast 1, ook in 3 maar minder zeker.

Geen hitteslachtoffers te zien. Kast 2 schoon leeg en in kast vier een nest met huismus. Dacht dat ze weg waren maar zij staat op de foto en bleef zitten. Kast al bijna vol met de bekende huismussenzooi.

Op 14 mei om 7.30 u. eerste test met bezettingscontrole door afspelen lokgeluid. Mooie duetrespons uit kast 1, dus bezet. (Nog?) geen reactie uit 3 en kasten 2 en 4 bezet door huismusjongen.

22-24. Lombok. Vijf kasten sinds 2020 aan drie woonhuizen, opgehangen door gemeente.

25. Vleutenseweg 420. Vrijwillige plaatsing van acht kasten "voor de zekerheid". Bij de renovatie werden de bestaande nesten bij de regenpijpdoorgangen niet aangetast. Geen kastbezetting t/m 2021 maar van 2019 t/m 2022 wel minstens twee nesten bij regenpijpdoorvoeren in dakgoot, dichtbij de nestkasten. In 2022 zijn maar liefst minstens vier nestkasten voor het eerst bezet geraakt, nrs 2, 3, 6 en 7. In '23 nrs. 2, 3 en 7 op 25-5.

26. H.J. Schimmelplein: eerste kast in 2020 bezet geraakt, in 2021 een 2e kast erbij en op 2 augustus invlieger in 2e kast (zie melding waarneming.nl) en jongengeluid gehoord in 1e of 2e kast. In '22 invlieger in oudste kast en jong in opening tweede kast.

27. Schimmelplein 38, achterkant. 1 Zeistkast sinds 2023. Niet hoog genoeg, boven balkon en bij struiken.

28, 29. Nieuw Engeland. Twee woonhuizen met een kast. Bezetting en startjaar v. Limburg Brouwerstraat 24 onbekend.

30, 31. v.d. Steenstraat en Verheulstraaat. Geen broedplaatsen in de buurt. Van  '20 t/m '22 geen activiteit bij de kasten gezien door de bewoners.

32. Vijf onzichtbare neststenen sinds 2018 in schoorsteen.

33 t/m 35. Drie projecten van buurtactie in Lauwerecht. De projecten zijn georganiseerd door Kerstin Steinhart van bewonersplatform Staatslieden-Lauwerecht. Zij wist medewerking en financiering van vele organisaties te verkrijgen en zette buurtbewoners aan het werk om de kasten te maken.

Op 1 mei 2020 zijn op twee gevels in de wijk Lauwerecht totaal 80 gierzwaluwkasten opgehangen. Op de hoek Goeman Borgesiusstraat - Verenigingdwarsstraat hangen er tien aan een kopgevel.

En op de zijgevel van zorgcentrum Amerpoort, op de hoek Oudlaan-Idenburgstraat maar liefst 70 stuks. Beide plaatsingspatronen tonen het silhouet van een gierzwaluw.

In 2019 werden op een zestal adressen in de buurt ook al 13 kasten opgehangen. Een 4e locatie met twee kasten is ontmanteld wegens bezwaren van de bewoner.

33. Lauwerecht 68a, onmogelijke locatie in binnenhoek en vlak achter hoge bomen.

34. 10 kasten aan kopgevel. Kabel over de weg hangt gevaarlijk in de vliegroutes.

35. Idenburgstraat, hoek Oudlaan. 70 kasten sinds 2020, vlak bij elkaar. Minder kasten en op groter afstand van elkaar (0,5 - 1 meter) is beter. Tot en met '22 geen tekenen van bezetting. Lokgeluidspeaker in kozijn bij de staart, alleen eind van de middag sinds mei ' 23 harder.  Op 23 juni '22 gingen er ' s morgens een paar keer giervluchten van 3 vogels vlak langs de kasten, dus dat belooft wat !? Nog eens een flink aantal keer kijken leverde echter nog geen in- of uitvliegers op en slechts een enkele keer langsvliegers.

Op 12 april 2023 zijn de onderste 11 kasten van binnen met de camera bekeken. Veel materiaal van mezen en/of huismussen, die het zicht beperken. Geen spoor van gierzwaluwnesten.

Kast 2 op 12-4 -'23 van project Idenburgstraat met 70 Zeist-kasten op een kopgevel.

Er is bij dit soort opstellingen o.a. gevaar voor burenruzie door foutief invliegen omdat de kasten lastig van elkaar te onderscheiden zijn. Verschillende vormen van de invliegopening (rond, vierkant, ovaal, links/rechts geplaatst) of "huisnummers" kan de herkenbaarheid vergroten. Onderverdelen in flink van elkaar gescheiden kleinere groepjes van 4-6 kasten helpt ook. Twintig of dertig kasten op een dergelijke gevel is meer dan genoeg. Mochten ze allemaal bezet raken (gaat jaren duren) kun je later altijd nog bijplaatsen.

Eenzelfde project met 74 kasten hangt sinds 2019 aan het stadskantoor van Zwolle, zie nieuwsbericht en bronnen mei 2019. Waarschijnlijk geen bezetting t/m 2022.

In de hoofdstad Bakoe van Azerbeidzjan is iets dergelijks met 400 kasten op een kopgevel gerealiseerd (drie composities in de vorm van een gierzwaluw) na verdwijning van honderden nesten in een gerenoveerde toren uit de 8e eeuw. De bezetting wordt gecontroleerd vanaf een hoogwerker met een mini camera aan een snoertje, zie het filmpje op Youtube.  Uit dit filmpje blijkt dat er al flink wat bezet zijn. De verklaring van de bezetting is natuurlijk dat er honderden daklozen in de buurt zijn.

36. Balkstraat. Lokgeluid vanaf eind juni '20 en in '21 alleen in mei.

37. Stroomstraat. Lokgeluid vanaf 22 juni 2021 maar in 2022 minder vaak na klachten van buren. Wat schaarse reacties van overvliegende gierzwaluwen.

38. Bethlehemweg 59. Hangen wat te laag en twee kasten zijn eind juni '22 onbereikbaar geworden door de doorgroeiende druif. In mei '23 weer vrij gemaakt.

39-47. Voormalig Veemarktterrein, nieuwbouw. Negen groepen met totaal 90 neststenen.

De mogelijke inbouw van neststenen is door stadsvogeladviseur Marian Peterse in de loop van 2016-2018 bij de diverse ontwikkelaars van de wijk aangekaart. Een aantal is op vrijwillige basis gerealiseerd. Het NOM-project van Mitros (Nu Woonin) met 31 kasten is gerealiseerd volgens de gedragscode voor Nul Op de Meter (3 kasten per woning). Video over project 46-47, NOM - sociale huur van Mitros .

Bij de projectnummers 39 t/m 42 en 46/47, met 'onzichtbare' neststenen, zijn de openingen in de baksteen veel te groot (ca. 7 x 7 cm., steen + twee voegen); 30 x 65 mm is groot genoeg. Dat is gevaarlijk voor gierzwaluwbroedsels i.v.m. predatiekans door b.v. zwarte kraai, kauw, ekster of gaai. Ook is het dan mogelijk te licht op de broedplaats, ze zitten graag in het donker op wat afstand van de ingang. De scherpe randen leiden mogelijk tot vleugelbeschadiging.

Drie avonden bezocht in juni/juli 2019. Geen gierzwaluw boven de wijk of bij de kasten gezien. Zelfde beeld in 2020 t/m 2022. Ook geen andere tekenen van bezetting door andere soorten, zoals poepjes op de muur, op straat of nestmateriaal in openingen. In 2022 meldde een bewoner bezetting door een koolmees in de Flevolanderstraat.  Ook regelmatig op bezetting gecontroleerd door Marian Peterse, die vanaf de start ook geen bezetting heeft kunnen constateren.

48-52. Ondiep. 17 nestkasten op vijf adressen in groepjes van 3-4 per woning. Compensatie door Mitros (Nu Wooin) voor broedplaatsverlies door renovatie. Ook kasten voor huismus en vleermuis. Achtergronden (Wnb ? mitigatie?) nog niet bekend.

53-54. Ondiep. Renovatie, sloop en nieuwbouw door corporatie Mitros (nu Woonin). Twee verwijderde gierzwaluwnesten door renovatie op E. Zoudenbalchstr. 71 en Vinkertlaan 10 zijn tijdelijk ! gecompenseerd met 9 kasten op A. Geesinkstraat 3/5 op de kopgevel van een nog te slopen bouwblok. In okt. '22 zijn deze kasten zonder bezet te zijn geweest verwijderd.  Gierzwaluwen "hoppen" niet tijdelijk naar een ander onderkomen maar kiezen na heel lang zoeken en keuren een broedplaats voor het leven en voor generaties na hen. Later is ter plaatse een inbouw neststeen in de kopgevel van de twee panden geplaatst.

In de te slopen blokken zijn geen gierzwaluwbroedplaatsen aangetroffen maar in navolging van gemeentelijk beleid zullen er 45 inbouwkasten, verdeeld over drie kopse kanten van de bouwblokken, in de nieuwbouw worden gerealiseerd. Er is lokgeluid voorgeschreven in de ontheffingsbeschikking totdat "tenminste twee gierzwaluwparen bij de nieuwe inbouwkasten aanwezig zijn". Er komen ook voorzieningen voor huismussen en vleermuizen.

- Bouwenvelop Omloop en Laan van Chartoise, gem. Utrecht, p. 37-38.

- Onderzoek naar gierzwaluw, huismus en gierzwaluw, 2017, p. 19

- Ontheffing Wnb jan. 2019

- Gewijzigde ontheffing Wnb maart 2019.

55. Mariëndaalstraat, Ondiep. BSO school Jules Verne. 10 onzichtbare neststenen volgens gemeentelijke richtlijnen. Bezetting nog onbekend maar gierzwaluwen zullen er niet in terecht komen omdat de invliegopeningen te klein zijn: rond, nog geen 4 cm diameter, moet 5 zijn. Misschien kan de huismus er wat mee.

56. Fruitbuurt, Tomaatstraat 30. Drie kasten zelfbouw sinds oktober 2022. Compensatie voor ontoegankelijk raken van twee nesten achter kantpannen in 2022 als gevolg van nieuwe pannen. Wijkrenovatie / sloop-nieuwbouw rond 2009.

57. Nieuwbouw School "De Boemerang", 2023. Twee neststenen op zuidoostgevel. Ook drie vleermuisstenen. Waarschijnlijk gemeenteopdracht.

58, 59. Ondiep, Groen van Prinstererstraat 34 en Abr. Kuyperstraat 12 en 18. 3 x 5 neststenen in kopgevels. Ontheffing Wnb vanwege verlies door renovatie van drie broedplaatsen op de Groen v. Prinstererstraat 5, 15 en 30. Zie Ontheffing Wnb 5-2-2023.

60: Geleenstraat 1. Elf Schweglerkasten aan de achterkant, sinds 2017? Deze zijn deels al enige jaren bezet, in 2022 minstens drie (waarneming overburen). Woning met paarverblijfplaats gewone dwergvleermuis maar is niet (meer) van Woonin. Nog niet duidelijk wanneer, door wie en waarom de kasten zijn opgehangen.

Zie ontheffing Wnb m.b.t. dwergvleermuis 30-4-2020. (In verband met isolatiewerk aan achterkant woningen in de wijk).

61-70: Neststeenkolonie Rivierenwijk.

Veel meer over dit project en de controle van nestbezetting in 2023 op de aparte pagina: Projectpagina Rivierenwijk Utrecht.

Op 19 adressen zijn in de wijk door woningcorporatie Mitros (nu Woonin) in februari 2019 vijf neststenen in de kopgevel ingemetseld, dus totaal 95 stuks. Door renovatie en isolatie zouden 19 gierzwaluwnesten verloren gaan. Er is dus een "opschaalfactor" van 1:5 volgens het advies uit de (voormalige) Soortenstandaard Gierzwaluw 2014 aangehouden.

Ontdekt op 30-6-2022. Daarna werden bij 29 neststenen in- en/of uitvliegers gezien. Maar het zijn er waarschijnlijk wel meer. Op grond van beelden met een camera zijn er (netto)  vier kasten extra "bezet verklaard", dus totaal 33 van de 95.  Info over de gebruikte apparatuur op de pagina "nesten zoeken".

Lege kast nr. 4 en voorgevormde nestkom op Spuistraat 24.

Onderzoek 2023

Er is goede kans dat de kolonie dit jaar de grootste kunstnestkolonie van Utrecht zal zijn. Dat was in 2022 Hartingstraat/v. Schendelstraat met 38 bezette neststenen en 100% bezet.  Buurtbewoners gaan helpen bij de controle en verzamelen op donderdag 15 juni om 21.00 u. bij Beerzestraat 33 voor excursie en uitleg. Alleen bij (mot)regen gaat het niet door en doen we het op 22 juni.

Meer over project Rivierenwijk en de controle van nestbezetting op de aparte pagina: Projectpagina Rivierenwijk Utrecht.

71. Maasstraat 10. Schwegler nestkast na drie jaar nog niet bezet in flinke kolonie met veel beschikbare nestplekken achter dakgoten en bij dakkapellen. Dus geen behoefte aan nestkasten? O.a. nest achter dakgoot op nr. 12.

72. Noordzeestraat. 10 neststenen na renovatie. Invliegers in kasten 5 en 10 op 28-6-'20. (nummering van links naar rechts). Bij neststeen 5 zit ook een natuurlijk nest achter een kantpan. Op 16-6-'21 tussen 22.00 en 22.40 en op 26-6 tussen 21.30 en 22.00 u. alleen invliegers in neststeen 10. Dat past wel bij de omvang van de giervluchten langs het pand met maximaal vijf vogels, maar meestal twee of drie. In '22 op 11-6 en 9-7 alleen een invlieger in nr. 10 en spaarzame giervluchten van 3-4 stuks.

73. Maliesingel 33. Drie kasten Voordorp sinds 2006. Wel mezen, boomklever.

74.  1 x Schwegler aan woning van Hogendorpstraat 19.

75/76. Nicolaasweg 66.

Drie kasten aan oostzijde (achterkant, zie foto) met lokgeluid maar geen bezetting in '19. In de hoek zes huismuskasten. Vier toegevoegd in '20 aan westzijde (straatkant). In '20 een kast bezet aan de westkant en aan de oostkant, maar nog geen broedgevallen. In '21 in ieder geval broedgeval aan oostzijde en invlieger aan westzijde.

In '22 aan beide zijden minstens een broedgeval.

77. Homeruslaan 75. Twee Zeistkasten onder dakgoot.

78. Oudwijkerdwarsstraat 126. Twee Zeistkasten sinds 2009 of nog eerder. De voorste twee op de foto zijn later aangebrachte mussenkasten. Geen gierzwaluwen, wel kool- en pimpelmees. De boom maakt het voor de gierzwaluw steeds moeilijker.

79-82. Oog in Al met vijf kasten op vier woonhuizen sinds 2017-2020. Er nestelen in de wijk wel een paar paartjes onder daken, o.a. Beethovenlaan 35 (volgens bewoner).

Een kast uit 2017 aan Mozartlaan 6 (foto) inmiddels achter berk en nauwelijks invliegbaar (ingang in bodem van kast Voordorp).

83 t/m 89.  Wittevrouwen met tien kasten op zeven particuliere woningen (1-3 per woning). Een aantal bezet door mezen maar t/m 2022 nog geen gierzwaluwen. Ze broeden wel (dicht) in de buurt. Bekkerstraat 65 soms ingang afgesloten door gevelplanten. Op Palmstraat 14 is in '22 lokgeluid afgespeeld.

Kast Zeist op Pallaesstr. 18.

In juni 2022 op 1,5 meter naast nest bij regenpijp die hersteld moest worden. Nest waarschijnlijk wel behouden.

90. Kast Roosendaal met (overbodig) "landingsplankje" onder invlieggat.  Dat plankje maakt het alleen maar makkelijker voor nestrovers en concurrerende gierzwaluwen. Wel broedende huismussen en mezen.

91 t/m 93. Zeeheldenbuurt. Drie gevels met elk twee kasten van type Hasselfeldt . Kosten ca. 100  Euro per stuk, maar wel met anti-spreeuwenpoortje en nestkom. Aangebracht i.v.m. gevelisolatie en voorgenomen dakvernieuwing door Woonin van 40 woningen, maar het nieuwe dak ging niet door. Bij een kast is de frontplaat verdwenen. Ook vleermuiskasten wegens gevonden verblijfplaatsen gewone dwergvleermuis. In de ontheffing Wnb is geen sprake van verdwenen gierzwaluwnesten (bij  flora- en fauna-onderzoek niet aangetroffen) maar in overleg met provincie zijn "vrijwillig" toch zes gierzwaluwkasten geplaatst, zo bleek uit navraag bij de ecologisch adviseur.

94, 95. Dekhuyzen en Hekmeijerstraat. Bewonersinitiatief met 2 x 4 kasten op de  kopgevel sinds 2021. Met mate en niet te hard lokgeluid toegepast (klachten van buren).

96. Corn. Evertsenstraat 2. Vijf neststenen in kopgevel van nieuwbouw 2021. Bezetting nog onbekend. Op de locatie is een deel van het voormalige Ooglijdersgasthuis gesloopt. Bij onderzoek in 2016 bleken in de panden die gesloopt en gerenoveerd moesten worden geen gierzwaluwnesten aanwezig, wel op de naastliggende M.H. Trompstraat nrs. 6, 8 en 12 (ook nog in 2021).  Dus reden van kasten onduidelijk, mogelijk in kader van punten voor "duurzaam bouwen" oid? Zie faunaonderzoek 2016, p. 13.

97. Kievitdwarsstraat 26, achterkant. In mei '22 werd een gierzwaluw hangend aan een kast gezien maar verder geen activiteiten. Kasten bleken bij inspectie in '22 wel vol te zitten met 'koolmezenmos'. Er was ook wat houtschade door een hommelnest.

98. Kwartelstraat 43, Kast Voordorp sinds 2022.

99. Talmalaan. Een van de 36 neststenen mist het front met de opening. Eronder zaten in 2021 poepstrepen, mogelijk van een spreeuwennest.

100. G. van Walenborchstraat 6. Nestkast onder dakgoot sinds 2015 in buurt met veel 'natuurlijke' nesten bij dakkapellen. In juni '22 een koolmees met jongen.

98. Dr. Bosschool, Nolenslaan.  Vier neststenen aangebracht bij renovatie in 2014. In '22 ontdekt. Niet bekend of er broedplaatsen verloren gingen. Twee op zuid met (inmiddels) een boom er pal voor en twee op het westen onder dakoverstek. Geen activiteit bij een aantal eerdere controles maar op 18-7-'22 in de ochtend langsvliegende giervluchten van 3-5 vogels en 's avonds opnieuw. Bij een langsvlucht van twee vogels haakte de eerste onder de kastopening aan en bij een tweede keer ging de eerste naar binnen. Kwam er na ca. 4 min. weer uit. Daarna tot 22.20 geen actie meer, dus geen overnachting? Voor het eerst kastbezetting zonder te broeden? Medio mei 2023 bij twee controles geen reacties op afspelen 'uitlokgeluid'.

102. Raiffeisenlaan 59. Twee kasten onder dakoverstek sinds 2019.  Waarschijnlijk geen broedvogels in de buurt. Gierzwaluwen worden er zelden gezien.

103. Floris Heermalestraat. Acht kasten, een per woning. Lokgeluiden bij kast nr. 4 op huisnr. 12. Eerste belangstelling geconstateerd (twee aanhakers in 2022). Kasttype NK GZ 10 van Vivara Pro.  Wel broedende huismussen.

104. Nieuwe Koekoekstraat 88/90. Twee kasten Roosendaal aan woonhuis sinds 2020. Wel huismussen.

105. Zuilen, Bernhard van Waalstraat 14. Twee kasten aan woning sinds 2009.

106-111. Zuilen, van Heukelomlaan, Burg. Norbruislaan, Beekoeverstraat en Berlagestraat. In '22 ontdekt. Compensatie voor verlies van zes broedplaatsen door renovatie door Woonin.  Twee flats met kasten worden misschien ook gesloopt (bewonerspeiling loopt).

Alleen in project 98, Burg. Norbruislaan 212 raakte een kast bezet. Op 13-6 en 8-7 werd een invlieger in nr. 5 gespot (nummering van onder naar boven en van links naar rechts). Grote kolonie achter dakgoten en kantpannen dichtbij in de De Bazelstraat. Veel renovatie (en broedplaatsverlies ?) in de buurt.

Zie ontheffing Wnb, 12-10-2020.

112-119 Zuilen-Noord, ontdekt in '22. Woningrenovatie in diverse straten. Ingangen van ' natuurlijke' broedplaatsen zijn na broedseizoen 2021 afgedicht. Zeer verspreid zijn in 2021-2022 op 17 adressen 23 neststenen geplaatst en ook veel vleermuiskasten. In 2022 hier en daar een huismus broedend in gierzwaluwkasten (nestmateriaal/vogel in kastopening en info van bewoners, o.a. op v.d. Pekstraat 10 en 20). Drie neststenen op De Bazelstraat 2 en Lelimanstraat 53 kwamen pas in augustus '22 beschikbaar.

Zie ontheffing Wnb, 12-10-2020. (zelfde als hierboven voor 101 t/m 106)

120. Zuilen Noord, Min. de Visserstraat.

Wijkrenovatie 2023 door woningbouwcorporatie Woonin (voorheen Mitros) in vier straten.

Vleermuiskasten voorzien van borstels tegen gebruik tijdens de werkzaamheden.

Er werden 16 nesten van de huismus en twee van de gierzwaluw ( Min. de Visserstraat 46) aangetroffen en vele verblijfplaatsen van gewone dwergvleermuizen.

Voorafgaand zijn in febr./mrt ' 22 buiten de te renoveren wijk een groot aantal tijdelijke kasten voor vleermuizen (72) en huismus (33) geplaatst. Voor de gierzwaluw is dat niet nodig omdat de werkzaamheden voor 15 april 2023 voltooid zijn en de mitigerende kasten dan beschikbaar zijn.

Als definitieve voorziening zijn in 2022 op dertien adressen elk vier neststenen geplaatst in kopgevels van de huizenblokken. Het zijn gierzwaluwkasten maar de meesten zijn bedoeld voor de huismus. Ter 'overcompensatie' moesten er 32 voor de huismus en 10 voor de gierzwaluw komen. Het zijn er dus totaal 52 geworden. 

Bij vijf kopgevels zitten de buren er erg kort bovenop, zoals hier bij Patrimoniumstraat 44. Voor huismussen en vleermuizen misschien te doen maar voor gierzwaluwen lastig aanvliegbaar.

Voorafgaand aan de renovatie zijn alle invliegopeningen van de definitieve voorzieningen (en de ' natuurlijke' broedplaatsen') met borstels ontoegankelijk gemaakt.

De twaalf inbouwkasten aan de Min. de Visserstraat nrs. 44, 46, 58 (dus nabij de twee in 2029 gevonden nesten op nr. 46) zijn bedoeld voor de gierzwaluw.

Ondanks teveel zonbestraling op de zuidoostelijk georiënteerde gevel van nr. 46 zijn hier dus toch kasten geplaatst. Dat zal bij een hittegolf zeker problemen geven. De warmtehuishouding van de bestaande nesten achter de kantpannen is veel beter. De drie andere, op het noordwesten gerichte kopgevels aan de M. de Visserstraat zijn ook niet ideaal/volgens de voorschriften. De overige negen gevels met kasten zijn volgens de regels der kunst op het noordoosten gericht.

Per kopgevel met vier gierzwaluw/huismus-kasten is ook een vleermuiskast geplaatst.

- Ontheffing Wnb 28-4-2022

- Foto H. Diemerstr. 55

- Foto Patrimoniumstr. 56

121. Corn. Dirkszstraat 58. Vier kasten op kopgevel i.v.m. aanleg dakkapel en loggia. Ook voorzieningen voor huismus en vleermuis, opdracht via omgevingsvergunning van de gemeente.

122- 134. Omgeving St. Josephlaan en Bloemenbuurt, groot renovatieproject vanaf 2019. Ontdekt in maart 2023, dus bezetting onbekend.  Compensatie van 32 nesten in 2020-2024 met in de  ontheffing Wnb 22-2-2019 160 sleufgaten voorgeschreven in de ombouw van dakkapellen (sleuf links en rechts per dakkapel). Het zijn er na besprekingen tussen uitvoerder Vios-bouw en opdrachtgever Portaal flink meer geworden, standaard bij elke dakkapel. In de tabel staan er nu 430, verdeeld over 11 deelprojecten. Aan de straatkant vond ik er 225 en aan de achterkant (met hulp van Google-Maps) nog eens 197. Nog ca. 150 stuks te gaan, de laatste blokken staan voor mei 2024 gepland.

Volgens het onderzoek flora en fauna gaan door de renovatie 32 (geschat) gierzwaluwnesten verloren. De locaties van de verloren nesten zijn voor een deel bekend: 10 stuks werden gevonden aan de straatkanten en de overige potentieel aan drie binnenterreinen waar geen invliegers maar wel langsvliegende groepjes konden worden waargenomen. Wel een erg smalle basis voor 32 nesten en vele honderden sleufgaten. Of zijn er andere motieven? Formeel compensatie van verloren nesten maar in feite een visie voor de lange termijn? Als de sleuven benut gaan worden ontstaat mogelijk een enorme kolonie en zullen er tot sint-juttemis niet genoeg gierzwaluwen zijn om al die broedplaatsen te benutten. Portaal wilde er niets over zeggen maar ik zeg: fantastisch project!

Waarnemingen 2023

Op 5 mei 2023 zag ik een broedvogel vergeefs proberen een door de renovatie verdwenen nest (november '22) te bereiken op Hyacintstraat 49, rechts naast de dakkapel. Na een aantal pogingen belandde hij/zij in de dakgoot maar wist zichzelf na een minuut of vijf te redden (ook waargenomen door 4 nieuwsgierige huismussen). Erg bijzonder is dat de bewoonster de laatste 2-3 jaar niets meer van een broedpaar heeft gemerkt, die hoorde ze eerder bezig vanuit de slaapkamer. Probeerde de broedvogel er na 2-3 jaar alsnog weer in te komen of was het een andere vogel die het nest ook kent? De grote dakkapellen zoals op dit adres, kregen geen sleufgatnestkast.

Op Hyacintstraat 34 en 36 (renovatie eind dit jaar) probeerden gierzwaluwen geruime tijd om onder de nokpan te komen. Op nrs. 35 en 51 is een sleufgat bezet met jonge huismussen.

135-136. Overvecht, Gambia- en Kwangodreef: bij flatrenovatie door Portaal vlgs gedragscode NOM-keur (Nul Op de Meter) in 2021 totaal 38 neststenen in drie blokken geplaatst.

Een van de drie bijennesten aan de Gambiadreef

Bij de nul-meting in 2018 (verplicht in kader van gedragscode natuurinclusief renoveren voor NOM-keur) werden in de buurt geen broedplaatsen van gierzwaluw ontdekt. Zie rapport Aveco de Bondt, p. 40 e.v. In mei 2020 wijzen poepstrepen bij enige stenen aan de Gambiadreef waarschijnlijk op spreeuwennesten. Geen bezetting t/m 2022. Vier van 36 stenen waren in 2022 onbruikbaar voor vogels door een tot aan de buitenkant uitpuilend bijennest.

138-140. Overvecht: totaal 24 combikasten van 3 stuks aan uiteinden van drie huizenblokken sinds 2014 op aanbevelen van stadsvogeladviseur Marian Peterse. Bij "illegale" renovatie (zonder onderzoek of ontheffing Wnb) zijn een paar gierzwaluwnesten verloren gegaan. Marian wist daarvan en zorgde ervoor dat het werk werd uitgesteld en kasten werden opgehangen.

Drie kasten zijn inmiddels niet/nauwelijks bruikbaar voor de gierzwaluw door twee bomen pal voor de ingangen. Diverse kasten werden in 2021 en 2022 door huismussen en een spreeuw (op foto) benut. In 2022 zag Marian bij een aantal kasten aan de Agavedreef en de Fazendadreef voor het eerst nestindicerend gedrag (groepje van 3 - 4 langsscherende gierzwaluwen en een aantal keren aanhakend bij een invliegopening), dus mogelijk is kastbezetting aanstaande.

141. Adenauerlaan 20, Kanaleneiland-Noord. 20 nestkasten Voordorp aan kopgevel. De bovenste twee rijen met 10 kasten hebben ovale openingen voor de gierzwaluw, de onderste 10 met kleinere, ronde opening zijn bedoeld voor de huiszwaluw. Ontdekt in jan. '23. Hingen er in juni ' 21 al (Google). Ingrijpende renovatie groot woonblok zo goed als afgerond. Er hangen ook zes van die huiszwaluwkasten aan Marshallaan 171/172. 

De wijk Kanaleneiland, tussen Beneluxlaan en Amsterdam-Rijnkanaal, werd begin 60-er jaren gebouwd. Er wordt al enige jaren veel gerenoveerd. Vooral in het zuidelijk deel werden al vele 10-tallen vleermuiskasten opgehangen en 16 voor de huiszwaluw maar deze 10 voor de gierzwaluw zijn tot nu toe de enige.

Het is twijfelachtig of er gierzwaluwen  broeden in de wijk met nagenoeg uitsluitend platte daken. Misschien in 2016 in de wijk op ca. 600 m. afstand aan de Bernadottelaan.

142. Dichterswijk, Jekerstraat 64, twee kasten Roosendaal aan woonhuis sinds 2019.

143. Hotel Moxy. Inbouwkasten zonder kijker niet zichtbaar in bovenrand van rechthoekige 'verzonken' vlakken. Geen bezetting t/m 2022. Het is nog niet gelukt om uit te vinden waarom de kasten zijn geplaatst. Mitigatie? Vrijwillig? Architectenidee? Zie bericht in DUIC.

144.  Archimedeslaan 10, Rijnsweerd-Noord. Hoofdkantoor ASR verzekeringen.

Tussen groenbeplanting zijn 34 kasten aangebracht bij de renovatie van het gebouw (volledig gestript) in 2016. 7 Kasten op oost, 20 op noord en 7 op west. Bij twee kasten is de frontplaat naar beneden gekomen. Ook 40 huiszwaluwkasten. Met de kasten zijn punten verdiend voor het "BREEAM excellent duurzaamheidscertificaat", zie Breeam.nl - ASR Utrecht .

145. Twee Schwegler kasten aan Daltonschool, sinds 2000. Van een kast is het front met de invliegopening verdwenen (rechts op foto) Bezetting onbekend maar niet waarschijnlijk.

Ook mussen- en vleermuiskasten.

146 / 147. Wijkproject van gemeente Utrecht (https://www.utrechtnatuurlijk.nl/gierzwaluw/) met totaal 34 nestkasten in vijf straten  op negen adressen verspreid door de wijk Rijnsweerd-Zuid. 23 kasten van type 'Jort',( 4 x type 5-voudig en 1 x type 3-voudig ) en 11 kasten type Voordorp - hout-beton. De typen 'Jort' zijn niet van duurzame kwaliteit en volgens de leverancier "geschikt als tijdelijke maatregel". Zes kasten hangen verscholen achter bomen. De 4 x 5 combikasten aan de Albert van Dalsumlaan hangen in een binnenhoek (lastig langs te vliegen).

148. Twee kasten in Lunetten, Hebriden 92, sinds ca. 2014. Diverse broedplaatsen dichtbij.

149, 150. Leidsche Rijn, L. Armstronglaan. Projecten "Town Garden" en "Nature". Zes trappenhuizen in uitbouw met elk 5 gierzwaluwneststenen aan de (te zonnige) westzijde. De locatie is niet ideaal. Gierzwaluwen, vliegen graag horizontaal, vlak langs de nestingangen maar hier moet afstand gehouden worden of lastige bochten gemaakt. Beter was plaatsing op de noordgerichte kopse kanten, bij de blauwe pijlen geweest, ook i.v.m. hittestress.

Twee laagste neststenen zitten te laag op een meter boven een uitbouw en zijn dus niet bruikbaar voor gierzwaluwen.  Aan de oostzijde zitten op gelijke wijze geplaatst 30 vleermuiskasten.

Gebouwd in '19-'20 maar pas ontdekt in juni '21. Twee bewoners meldden los van elkaar vogels, misschien gierzwaluwen, bij de kasten gezien te hebben. Spannend, dus gelijk maar kijken op de avond van 5 juli. Controle van bezetting is vrij makkelijk omdat vanaf het westen van het blok alle nestingangen in een blikveld overzien kunnen worden. Tussen 21.30 en 22.30 continue gekeken. Geen verzamelvluchten boven de wijk of het gebouw, geen giervluchten langs de gevels en geen in- of uitvliegende gierzwaluwen (ook geen vleermuizen). De volgende dag bleken overdag wel een paar kasten bezet met jonge huismussen.

In 2022 op 1 en 18 juli hetzelfde beeld. Bij een stuk of zeven kasten is nestmateriaal in de opening te zien, waarschijnlijk een teken van huismussenbezetting.

151, 152. Leidsche Rijn, buurt Hoge Weide. Twee kopgevels op 50 m. van elkaar met elk zes neststenen gierzwaluw en vijf inbouwkasten huismus.

153. Haarzichtsingel, Vleuten. SPO Valkensteinschool. Energieneutraal, gasloos, ENG. Ver verwijderd van gierzwaluwkolonies in zeer recente nieuwbouwwijk.

154. Pecanlaan 50, De Meern. OBS School en kinderopvang. Energieneutraal, gasloos, ENG, in nieuwbouwwijk.

155. Passiebloemweg, Vleuterweide. OBS School. Energieneutraal, gasloos, BENG. 2 kasten op noord, 2 op oost en vier op west. Ook kasten voor huismus en vleermuis.

156. Aureliahof, Leidsche Rijn. Initiatief van 2012 van bewonerscollectief in dakgootombouw. Te laag en lastig/niet aanvliegbaar. Lokgeluiden. Wel 'natuurlijk' bezet nest dichtbij op nr. 53, zie eerste nest Leidsche Rijn. Men is nu bezig om daar nestkasten bij te hangen.

157-158. W.F. Hermansstraat, Leidsche Rijn. Sociale woningbouw  volgens "Nul op de meter" met 76 zichtbare neststenen verdeeld (52 - 24) over twee blokken. Geen bezetting t/m 2022.

159. Leidsche Rijn. In de begrenzingsmuur van stadspark "Plantsoen van Boedapest" langs de Vaduzdijk. Nogal laag op ca. 3 meter boven maaiveld pal langs druk fietspad en op westen gericht. Daaronder ook 32 huismuskasten en 4 vleermuiskasten. Een aantal gierzwaluwkasten is in 2021-2023 gebruikt door huismussen.

160-164. Vijf projecten met totaal 127 neststenen in de buurt Leeuwensteyn van Leidsche Rijn volgens voorschriften van de gemeente in het kader van 'natuurinclusief bouwen' / soortenmanagementplan.

Aan Zilveren Florijn liggen 21 neststenen op de kop. Een gierzwaluw kan er wel in maar niet meer uit omdat de afstand tussen bodem en onderkant invliegopening veel te groot is.

In aanbouw

"Wonderwoods".

Vanaf 2024 staat er een 105 meter hoge, 'groene" woontoren en een kleinere van 70 meter, getypeerd als een 'vertikaal bos'. Het duurste penthouse kost 2,8 miljoen.

Er komt totaal een hectare aan groen tegen de gevels met o.a. 360 bomen en 9.640 struiken. Er zijn permanent vier mensen "in touw" om de planten te snoeien. Bewoners mogen er niet aankomen.

Er worden op 33-55 meter hoogte o.a. 50 gierzwaluwkasten, 13 vleermuiskasten en 50 huismuskasten geplaatst. Op 104 meter komt een slechtvalkkast. De slechtvalk hoeft voor prooi (bij bezette kasten) dan niet ver te vliegen ! (In een slechtvalkennestkast in Amsterdam-Westpoort werden in 2008 prooiresten van 17 gierzwaluwen gevonden, zie: waarneming.nl .) In Groningen worden op een watertoren ook gierzwaluwkasten en een slechtvalkkast geplaatst. Zie het interview  met de Groningse Stadsvogeladviseur van Vogelbescherming.

Succesfactoren

De gemiddelde bezettingskans (totaal maximaal 13 punten) is berekend volgens vijf projectkenmerken ('succesfactoren') die zeer waarschijnlijk belangrijk zijn voor de kans op kastbezetting.

Maximale scores:

obstakels = 2

zonsoriëntatie = 2

aanwezigheid daklozen = 3

afstand tot broedplaatsen = 3

Toepassing lokgeluid = 3.

Het onderlinge gewicht van de vijf criteria is nog punt van overweging maar gemiddeld lijken ze wel een aardig criterium te zijn voor de kans op bezetting. De gemiddelde score van alle projecten is 6,3. Bezette projecten scoren gemiddeld 9,2 en niet bezette projecten 5,6.

Op de kunstnestenpagina staat meer over succesfactoren en tips voor meer kans op bezetting.

Gemiddelde scores per succesfactor

De gemiddelde score van alle criteria over alle projecten bedraagt 6,3 van maximaal 13.

De toegankelijkheid van de invliegopening is met 84% van de maximale score bij de meeste projecten wel op orde.

Circa 42% van de kasten hangt niet op de aanbevolen noordelijke of noordoostelijke richtingen ( en zonder extra bescherming tegen de zon).

Lokgeluid, 0-3

(0 = nee, 1 = soms/zacht, 2 = vaak/zacht of soms/hard, 3 = vaak, hard)

De praktijk bij vooral particuliere "liefhebbersprojecten" wijst uit dat lokgeluid de kans op bezetting aanzienlijk vergroot. Maar het moet wel goed worden toegepast. De gemiddelde score van alle Utrechtse projecten voor succesfactor lokgeluid is echter maar 0,4 van maximaal 3. Bij slechts 16  van de 149 projecten (Rivierenwijk als 1 project genomen) is lokgeluid toegepast. Die 16 scoorden gemiddeld wel een voldoende: 2,0., vooral dankzij de goede score van Rivierenwijk (maar ik weet nog niet zeker of, en in welke mate er werkelijk lokgeluid is toegepast; in de ontheffing is het wel voorgeschreven). Maar het afspelen was/is vaak niet optimaal. Veel gemaakte fouten zijn: te zacht geluid, speakerlocatie te ver van de nestkast, afspelen op onjuiste tijdstippen of niet lang genoeg.  Bij slechts 4 van de 16 projecten met lokgeluid, Voordorp, nr. 1,  Nicolaasweg, nr. 73/74, en bij het (in de tabel in 10-en gesplitste) project in de Rivierenwijk (60 t/m 69) vond bezetting plaats.

Afstand tot bestaande broedplaatsen, 0-3

(0 = >1.000, 1 = 500-1.000, 2 = 100-500, 3 = 0-100)

Vooral bij de (leegstaande) projecten in Leidsche Rijn (13 projecten met 285 neststenen), het Veemarktterrein (9 projecten , 90 neststenen) en in Overvecht (6 projecten met 62 netstenen) is dit aspect van belang. Er zijn in Leidsche Rijn nog maar twee locaties met een enkel, resp. een paar 'natuurlijke' nesten bekend. Het dichtstbijzijnde kunstnestproject is daar 1, resp 2 km van verwijderd. Er vliegen erg weinig gierzwaluwen (laag) boven het gebied, er zijn geen daklozen en de kans dat kunstnesten (zonder lokgeluid) gevonden worden lijkt dus erg klein.

Hetzelfde geldt ongeveer voor de nieuwbouw op het voormalige Veemarktterrein in Voordorp en voor de al flink wat oudere flatwijk Overvecht.

Aanwezigheid / nabijheid van daklozen (door broedplaatsverlies), 0-3.

(0 = nee, 1= ja, maar broedplaats verder dan 500 m., 2 = op 50 - 500 m. 3 = binnen 50 m.)

Dit aspect is bij mitigatieprojecten volgens Wnb meestal wel bekend (als we de ontheffing en/of het faunaonderzoek te pakken konden krijgen), maar vaak ook niet. In wijken met (vrij) veel broedplaatsen is standaard 1 ingevuld als er verder niets over bekend is.

Bereikbaarheid/geschiktheid van de invliegopening, 0-2

(0 = slecht, 1 = matig, 2 = goed  (volgens hoogte, obstakels, ingangafmetingen)

Algemeen wordt verondersteld dat onvoldoende hoogte van de nestkast boven maaiveld (minimaal 3 meter is de norm) en nabije obstakels voor de ingang (bomen, struiken, vlaggenmast, gebouw) de kans op bezetting kleiner maakt. Ook de invliegopening luistert vrij nauw. Als de hoogte bijvoorbeeld 30 mm is kan de spreeuw er nog net in en die dient vaak als lokvogel voor de gierzwaluw. Maar een groter opening lijkt funest. De broedplaats is dan te licht en er kunnen rovers met de kop naar binnen. Ook obstakels (bomen, gevels) te dicht bij de opening verhinderen verkenning / bezetting. Bij ruim 300 kasten is "iets teveel" aan de hand.

Oriëntatie, 0-2

Noord, noordoost en andere richtingen onder voldoende bescherming door overstek of dakgoot = 2. zuid, zuidwest en west = 0, overig = 1 .

42% van de kunstnesten (515 stuks) zijn niet op de aanbevolen noordelijke of noordoostelijke richtingen georiënteerd en hebben geen extra bescherming tegen teveel zonbestraling.

Het aspect heeft waarschijnlijk niet direct (maar wel op termijn) invloed op de bezetting omdat ook projecten op zuid of zuidwest wel bezet raken. Maar als het binnen echt te heet kan worden zal het nest op den duur verlaten raken, na veel mislukte broedsels. (zie interessant artikel van Marjos Moermans over hoe dit werkt ). Bij 'natuurlijke' nesten blijkt in diverse onderzoeken (Woudsend, Noordwijk) de noordelijke en noordoostelijke oriëntatie overheersend.

Beschikbaarheid van 'natuurlijke' broedplaatsen

Een zesde aspect dat nog in ogenschouw kan worden genomen is de beschikbaarheid van 'natuurlijke' nestgelegenheid in de nabijheid van kunstnesten. Als in de buurt van bezette, natuurlijke broedplaatsen meer van die gelegenheden beschikbaar zijn zullen die eerder bezet raken dan de onbekende, veelal heel anders uitziende kunstnesten welke vaak ook verder weg gelegen zijn. Dit aspect overlapt nogal eens met "aanwezigheid van daklozen" en "afstand tot broedplaatsen" en is lastig te beoordelen.

Projecttype en succesfactor

Het lijkt er op dat de wet- en regelgeving van FF/Wnb de kwaliteit ten goede komt. Een belangrijk deel van de verklaring voor de hoge score is natuurlijk dat er bij FF/Wnb bijna altijd veel punten verdiend worden met de aspecten "broedplaatsen en daklozen in de buurt". Maar ook de feitelijke bezetting (16%) is hoger dan gemiddeld (9%).

In de grafiek staat tussen haakjes het aantal 'projecten'.

Particulieren scoren vrij hoog vanwege kennis van zaken want zij hebben het beste voor met de gierzwaluwen en zien de kasten erg graag snel bezet. Maar de bezettingskans bij de "liefhebbers" is toch wat lager dan die van FF/Wnb projecten (6,5 / 7,2 om 8,3).

De feitelijke kastbezetting blijkt bij particulieren ook lager: 9% van de particuliere kasten en 16% van de kasten in FF/Wnb-projecten. Het algemeen gemiddelde was 9,2% in 2022.

Van de "vrijwillige" projecten (eigen initiatief van organisaties, b.v. in kader van "natuurinclusief bouwen" en ander "groen beleid") is, op de eeuwenoude kolonie in de Lutherse kerk aan de Hamburgerstraat na, geen enkel project bezet.  Ook van de zeven NOM-projecten  met 145 kasten is geen enkele kast bezet. Van de 281 geplaatste kasten volgens gemeentelijke regelgeving (vrij veel nieuwe projecten) waren er in 2022 maar twee bezet.

Projecten volgens gemeente- en NOM-regelgeving zijn gemiddeld jonger (2020) dan van particulieren (2017), FF/Wnb (2018) en "vrijwillige" projecten (2017, Lutherse kerk van 1412 niet meegerekend).

Alles fout bij voormalig V&D / Hudsons's Bay

Update 20 maart 2023

Tijdens monitoring is gebleken dat de 303 gierzwaluwnestkasten aan het pand van voormalig V&D op Hoog Catharijne (naast de garage met de Theepot, Rijnkade 5, nu boven Primark), net als in 2018, 2019, 2020 ook in 2022 niet benut zijn. Het kunstnestenproject zou het verlies van 74 broedplaatsen in 2018 door een ingrijpende renovatie moeten compenseren. De 90 nestkasten aan de zuidwestzijde zijn wegens gevaar voor oververhitting, en ondanks een later aangebrachte beschermende luifel) in 2020 buiten gebruik gesteld.

29 van de 90 kasten met luifel op de zuidoostgevel

Tijdlijn van het project

Door de renovatie van de gevels zijn de broedplaatsen voor broedseizoen 2018 onbereikbaar geworden. Voorjaar 2017 zijn op NO en ZO 25 tijdelijke nestkasten met lokgeluiden opgehangen. In april 2018 kwamen op noordoost 123 kasten gereed en op zuidwest 90. In april 2019 werd het project voltooid met nog eens 90 kasten op de zuidoostelijke gevel. De 50 tijdelijke kasten (25 op zuidwest en 25 op noordoost) zijn deels bezet geraakt maar na seizoen 2018 toch verwijderd.

Wat allemaal fout ging

Bijna alles wat fout kan worden gedaan is ook fout gedaan door adviserende ecologen, uitvoerders en vergunning verlenende en handhavende provincie.

Marjos Mourmans van Zwaluwen Adviesbureau schreef op verzoek van de provincie een (vernietigende) beoordeling van het project en adviseerde het gehele project wegens ongeschiktheid te ontmantelen.

De projectkosten zijn voor de gebouweigenaar opgelopen tot omgerekend € 1.000,- per nestkast (geen typefout), exclusief het provinciale ambtenarenwerk.

Aantal nesten veel te hoog ingeschat

Er wordt sterk getwijfeld aan het grote aantal van 74 aangetroffen nesten. Utrechters hielden de kolonie al enige jaren in de gaten en denken dat het er veel minder waren. Mogelijk zijn ook locaties van "aanhakers" als broedplaats geteld. Bureau Tauw schatte bij een onderzoek in 2008 naar flora en fauna in het centrumgebied de V&D-kolonie op 20-30 broedparen, zie Tauw, 2009 p. 28 en 34.

Door de compensatiefactor van 1 : 5 uit het kennisdocument gierzwaluw kwam men op het gigantische aantal van 303 benodigde nestkasten, welke vervolgens niet tijdig geleverd konden worden.

Verwarring door erg veel dicht opeengepakte kasten

Erg fout zijn de lange rijen, in drie lagen opeengepakte kasten waardoor een individuele kast nauwelijks is te herkennen.  Het leidt tot fout invliegen en 'burenruzies'. Het bleek niet mogelijk om alsnog bepaalde herkenningspatronen (hier en daar een 'huisnummer', kleurvlakken ?) aan te brengen.

Kasten ook op zonbeschenen zuidwest en zuidoost

Tegen de voorschriften in zijn ook kasten geplaatst op de (te zonnige) zuidwest- en zuidoostgevel. Ondanks de later geplaatste zonneluifels boven de kasten bleek in 2019 uit metingen op zuidwest dat de temperatuur in de kasten veel te hoog kan oplopen, tot wel 55 graden. De provincie verordonneerde daarom dat deze 90 kasten voor 1-4-2021 buiten gebruik gesteld moesten worden, zie beschikking Wnb, 27-8-2020. Aldus geschiedde door het plaatsen van zwarte plaatjes voor de ingangen, blijkens een mededeling d.d. 20-3-2023 van IEF Capital, de gebouwbeheerder. Er kan alleen  nog een overwinterende vlinder of ander insect in.

Tijdelijke kasten, op grote afstand van broedplaatsen

Omdat het grote aantal kasten niet tijdig geleverd kon worden zijn vervolgens ter "overbrugging" 50 tijdelijke nestkasten opgehangen, ver verwijderd van de verdwenen broedplaatsen en de locatie van de vervangende kasten. Gierzwaluwen hoppen niet even over naar een tijdelijk verblijf en weer treug maar kiezen na lang zoeken en keuren een broedplaats voor de resterende levensduur.

Lokgeluid bij tijdelijke kasten !

Er is lokgeluid afgespeeld bij de 50 tijdelijke kasten, terwijl definitieve kasten al beschikbaar waren. Dus bewust twee keer laten verkassen. Een aantal raakte bezet (slapers?) en het jaar daarop zochten ze daar vervolgens vergeefs naar de inmiddels verwijderde kasten.

Te zwak lokgeluid en op de verkeerde plaatsen

Bij de definitieve kastenrijen op zuidwest en noordoost stond 's morgens en 's avond enige uren  een lokgeluideninstallatie aan. Dit was nodig omdat de natuurlijke nesten zich op heel andere plaatsen van het gebouw bevonden, in spleten onder ramen langs diverse lagere verdiepingen. Speakers hingen echter te ver van de kasten verwijderd en werden niet op zuidoost geplaatst. Het geluid stond te zacht, o.a. vanwege mogelijke burenhinder.

Kasten deugen niet

Er moest speciaal voor deze locatie een model ontworpen worden omdat standaard nestkasten vanwege het grote aantal niet tijdig geleverd konden worden. Er wordt echter sterk getwijfeld aan de kwaliteit van de kasten. Ze zijn  gemaakt van onvoldoende ademend trespamateriaal waardoor vochtproblemen ontstaan, en natte bodems bij inslaande regen.

Obstakels op uitvliegroute op noordoost

Op de noordoostzijde ontstaan mogelijk problemen voor het uitvliegen van jongen door geringe hoogte boven het dak en kans op aanvaringen met de glazen balustrade. Markeringen konden  niet aangebracht worden i.v.m. gevaar van barsten door ongelijkmatige verhitting.

De voorwaarden voor de verleende ontheffing Flora- en Faunawet zijn met een jaar verlengd maar de provincie ziet nu af van aanvullende maatregelen om het project te verbeteren. De gebouwbeheerder meldt ons dat "zij aan alle wettelijke voorschriften van de ontheffing heeft voldaan, dat het proces met de provincie inmiddels is afgerond en dat er dus ook geen ecoloog meer bij betrokken is".

Monitoring

Volgens de voorschriften in de de ontheffing Wet natuurbescherming moeten in 2019 de kasten o.a. drie maal gedurende twee uur op avonden tot zonsondergang worden waargenomen om succesvol broeden te registeren (door ecoloog ECOquickscan). Zie de Aangescherpte voorschriften voor monitoring 16-5-'19. De gierzwaluwwerkgroep Utrecht heeft aanvullend waarnemingen gedaan. Met de gebouwbeheerder werden afspraken gemaakt voor waarnemingen vanaf de omloop rond de opbouw waar alle kasten goed zijn te overzien.

De kastenrij aan de korte zuidoostzijde was ook voor derden goed te observeren vanaf het bovenste parkeerdek N met de theepot. Maar vanwege de sluiting van Hudson's Bay, heropening van de Stadsbuitengracht en Coronamaatregelen is deze toegang (en de hele parkeergarage) gesloten. De kasten konden vanaf 2020 alleen vanaf omliggende straten in de gaten worden gehouden maar de afstand is te groot om vast te kunnen stellen in welke kasten wordt ingevlogen (maar dat was dus niet nodig).

Noordoostzijde, rechts in drie lagen 90 kasten en links de glazen balustrade

Resultaten monitoring door de gierzwaluwwerkgroep

Samenvatting: Uit de waarnemingen kan opgemaakt worden dat de vogels niet (meer) weten van het bestaan van de definitieve nestkasten; ze worden niet geïnspecteerd, laat staan bezet.  Er zijn in 2020 geen ex-broeders meer in de buurt en ook geen begeleidende niet-broeders of daklozen die zoeken naar de verdwenen nesten of naar de verdwenen tijdelijke kasten. Voorzover er vogels in de buurt zijn (erg weinig, niet vaak en niet dichtbij het gebouw), is tijdens de waarnemingstijden niet gezien dat ze reageren op lokgeluiden bij de definitieve kasten. Bij de controle op invliegen in de schemering tot bijna donker op 11 juni 2019 zijn geen invliegers waargenomen. Ook in 2020 t/m 2022 is geen enkele activiteit in de buurt van de kasten waargenomen. Het is uitgesloten dat er een kast door een gierzwaluw bezet is.

2018

Sinds eind april 2018 vlogen er wekenlang soms grote groepen broedvogels, later begeleid door 1e en 2e jaars nestzoekers en andere daklozen, paniekerig langs de gevels op zoek naar de onbereikbaar geworden nesten. De aantallen werden in de loop van juni en juli minder.

Zie ook Monitoring 2018- EcoQuickscan

2019

2 mei: ' s avonds van 20.30-21.15 nog geen vogels aanwezig. Geen lokgeluid hoorbaar.

14 mei: tussen 20.40 en 21:50 zo nu en dan een paar vogels, max 5, hoog boven gebouw. Geen belangstelling voor gebouw of nestkasten. Lokgeluid niet hoorbaar. (De aankomst van de hoofdmoot uit het winterverblijf is dit jaar rond de twee weken vertraagd, zie aankomstverloop 2019).

17 mei: tussen 20.45 en 21.40 zo nu en dan een paar gierzwaluwen, maximaal 12 tegelijk, hoog boven binnenstad. Geen belangstelling voor gebouw of nestkasten maar om 21.35 vliegt een vogel een keer of 6-7 vlak langs de bovenste verdieping van de zuidwestgevel. Duidelijk op zoek naar een verdwenen nest. Lokgeluid niet hoorbaar.

24 mei: tussen 20.40 en 22.10 zo nu en dan een paar, maximaal 8 vogels hoog boven binnenstad en het gebouw. Om 21.55 vliegen vier vogels wat dichter langs de bovenbouw aan de ZW-zijde en vliegt dezelfde vogel twee maal tot vlakbij de plaats van de inmiddels verwijderde tijdelijke kasten van vorig jaar, zwenkend tussen de twee grijze kokers en eenmaal 'biddend' voor de bovenrand. Een paar tijdelijke kasten, waar lokgeluid bij draaide (maar niet bij de definitieve kasten op NW en NO) zijn in 2018 door slapers gebruikt maar er is waarschijnlijk niet gebroed (alleen wat veertjes gevonden). Tragische waarneming!

26 mei: tussen 20.15 en 21.00 max. 5 vogels boven en bij het gebouw. Lokgeluid gehoord vanaf het parkeerdek. 2-3 keer een vlucht van 1-3 vogels vrij dicht langs de kasten op NO en op groter afstand op ZO.

27 mei: 's Morgens rond 6 u. geen vogels aanwezig. Tussen 18.00 en 21.45 max. 10 gierzwaluwen tegelijk boven gebouw. Geen lokgeluid gehoord vanaf parkeerdek. Geen belangstelling voor verdwenen nesten of  nestkasten.

31 mei: tussen 20.30 en 21.50 u. zo nu en dan een paar vogels, 3 -14 en max. eenmalig 20 vogels hoog boven gebouw/binnenstad. Geen binding met gebouw. Om 20.50 eenmaal 7 vogels in giervluchtachtige vlucht langs ZW-zijde bovenbouw ter hoogte van kokers (op zoek naar verdwenen tijdelijke nestkasten?). Geen lokgeluid gehoord op ZW en NO.

3 juni: tussen 20.30 en 21.00 u. Met zuidenwind zijn ''bangers' aangekomen maar niet in Utrecht ?. Zeer weinig vogels boven gebouw en binnenstad; eenmaal maximaal acht hoog boven Domtoren en eenmaal zes stuks in los verband vanuit binnenstad langs zuidwestzijde opbouw Hudson's en weer terug. Het leek alsof ze dachten: "Verrek, da' s waar ook, we hebben V&D ook nog, laten we nog even kijken. Maar oh ja, we hadden al gezien dat het niks meer was, gauw wegwezen".

5 juni: van 19.15-19.45 geen gierzwaluwen, geen lokgeluid. Van 21.00 - 22.05 alleen vogels hoog boven binnenstad/gebouw, maximaal 15 in verzamelvlucht. Een enkele giervlucht door de Lange Elizabethstraat (1 nest). Geen lokgeluid.

11 juni: 21.15- 22.10. Afwisselend bij een/twee van de drie zijden gekeken met vier personen. Weinig vogels boven de stad, maximaal 20 boven binnenstad. Niets nabij gebouw, geen langsvliegers of giervluchten, wel weer twaalf door de Lange Elizabetstraat.

22.10-22.45: simultaan aan alle drie zijden gekeken door vier waarnemers. Zo  nu en dan een groepje van 8 - 15 hoog boven binnenstad, maximaal twee maal verzamelvlucht van 20 stuks ten noordwesten van gebouw; om 22.15 wegtrekkend richting zonsondergang. Geen vogels nabij het gebouw, geen reacties op lokgeluid.

Het lokgeluid is 11 juni harder gezet en was nu hoorbaar vanaf het parkeerdek. Er blijkt een speaker met lokgeluiden nabij de linkerkant van de kasten op zuidoost gemonteerd (geluid naar boven gericht en  achter een drempel en was wellicht daardoor op het parkeerdek niet hoorbaar). Een tweede speaker hing op een volstrekt zinloze locatie op ca. 30 m., rechts van de dichtstbijzijnde kast op zuidwest. Geen speaker op noordoost. Speakers zijn inmiddels verplaatst naar een kast in de rij op noordoost en op zuidwest. Geen lokgeluid meer op zuidoost.

19 juli: van 20.50 - 21.50 afwisselend gekeken op de drie gevels. Geen gierzwaluwen in de nabijheid van het gebouw. Lokgeluid (alleen op noordoost en zuidwest) is nog steeds erg zwak en waarschijnlijk niet effectief. De dichtstbijzijnde gierzwaluwen waren een groep van ca. 25 boven en bij de kolonie in de Lutherse kerk aan de Hamburgerstraat.  Zie ook: verslag monitoring 2019 door EcoQuickscan.

2020-2022

De parkeergarage is in 2020 wegens Corona gesloten zodat de kasten niet van dichtbij te zien zijn en de gebouweigenaar was niet langer bereid om ons toe te laten op de bovenste omloop. Vanaf de straat is op diverse avonden in 2020, o.a. op 19 en 28 juni en 5, 9 en 16 juli geen enkele activiteit van gierzwaluwen bij de kasten of boven het gebouw gezien. Ook in 2021 en 2022 is nabij het gebouw geen gierzwaluwactiviteit waargenomen.

Zie ook eerder bericht op nieuwspagina 2018

- Projectadvies Mourmans-12-3-2020

- Verbetervoorstellen door gierzwaluwwerkgroep voor ex-V&D-Utrecht

- Reactie van Ecoquickscan op notitie gierzwaluwwerkgroep

- Onderzoek kastentemperatuur 2019

- Monitoring bezetting 2018 - 2019 en bouwtekening kasten- EcoQuickscan

- Aangescherpte provincievoorschriften voor monitoring

- Luifeltekening-Zuidwestzijde

- Artikel over de problemen in DUIC, 13-8-2019

- Bericht AD, 15-8-2019

- EditieNL van RTL maakte er ook een item over, 14-8-2019

- Bericht NU.nl 10-1-2020: provincie bezint zich op aanvullende maatregelen

- Ministeriële beschikking met voorwaarden 25-08-2017 voor ontheffing Flora en Fauna : Ontheffing voor "IEF Berlage Utrecht".

Jaap Langenbach

Willemstraat 38

3511 RK Utrecht

06-3849 7474

jaaplangenbach@ziggo.nl