Bezetting Utrechtse kunstnestprojecten

Laatste update 12 augustus 2022

Opdrachtgevers van kunstnestprojecten voor gierzwaluwen  maken vaak enthousiast de ingebruikname van hun projecten bekend, maar doen weinig aan monitoring (afgezien van particuliere "liefhebbers" met eigen kasten aan huis) en versturen geen persberichten als de kasten onbenut zijn gebleven. Er is daardoor weinig bekend over de resultaten van kunstnesten. Daarom houdt schrijver dezes dit jaar voor het vijfde jaar de bezetting van kunstnestprojecten voor gierzwaluwen in Utrecht in de gaten. Dit jaar waren 1.300 van 1.423 kasten niet bezet. Uit de bevindingen blijkt verder dat de bezetting vaak (erg) lang uitblijft en ook vaak (erg) laag blijft. Dit jaar waren in 26 (23%) van de 114 projecten een of meer kasten bezet en bleken 123 (8,6%) van de totaal 1.423 onderzochte kasten bezet.

Initiatiefnemers reageren op leegstand vaak met de stelling dat het bij gierzwaluwen "nu eenmaal lang duurt" of er wordt melding gemaakt van bezetting door spreeuw of huismus en dat is "ook wat waard". Maar daar heeft de gierzwaluw helaas niets aan terwijl dat toch wel de bedoeling van het project was, in het geval van broedplaatsverlies door sloop of renovatie vaak zelfs wettelijk voorgeschreven. Er bestaan vaak (sterke) vermoedens over de oorzaak van leegstand of zeer gedeeltelijke benutting. Maar ook op het oog uitstekende projecten blijven vaak lang ongebruikt. Wellicht kunnen onderstaande bevindingen bijdragen aan een hogere bezetting.

Bezetting Utrechtse kunstnesten

 

	Beschikbare en gecontroleerde kasten / projecten				Bezetting kasten/ projecten
	Bekende kunstnesten *	Gecontro- leerd	Aantal projecten	Gecontro- leerd	(Deels) bezette projecten	% (deels) bezette projecten	Bezette kasten	% bezette kasten
2018	616	562	34	32	6	19	54	10
2019	909	761	62	53	6	12	52	7
2020	1.192	1.085	90	77	12	15	68	6
2021	1.298	1.246	103	91	18	19	96	8
2022	1.423	1.423	114	114	26	23	123	9

* Beschikbaar voor 1 juni van het jaar

Bezet en broedend

"Bezet" is niet hetzelfde als een succesvol broedgeval en betekent niet meer dan dat er minimaal eenmaal een invlieger de kast in ging (of een uitvlieger). Wat er precies in een nestkast gebeurt is alleen 'hard' vast te stellen met een interne camera. Het kan bij invliegers b.v. ook gaan om slapers (1 of 2 vogels) die het jaar erop terugkomen om te broeden. Of het zijn verkenners die uiteindelijk elders nestelen. En broedsels kunnen ook mislukken door b.v. vechtpartijen met concurrenten of te late aankomst van een ouder. Maar we denken dat toch wel minstens 95% van de "bezet verklaarde" gevallen ook werkelijk broedgevallen met tenminste een gelegd ei betreffen. Een invlieger die enige tijd binnen blijft is al een vrij hard bewijs voor bezetting. Maar het gaat meestal ook om al langer bekende bezette kasten, om meerdere waargenomen invliegers per jaar en om andere tekenen van bezetting, zoals aanhakende "bangers', rakelings passerende giervluchten, poepjes onder de kast of uit de kastopening kijkende jongen.

Vooruitgang ?

Uit aantallen bezette kasten en bezettingspercentages mogen geen conclusies worden getrokken over jaar-op-jaar 'voor- of achteruitgang'. Er komen jaarlijks nogal wat nieuwe projecten bij die meestal pas na jaren (of helemaal niet) bezet raken. Ook worden nog steeds al bestaande, oudere projecten ontdekt. De bezettingshistorie daarvan is meestal niet te achterhalen. Als het project in het ontdekkingsjaar niet bezet blijkt, wordt aangenomen dat het ook in de jaren daarvoor niet bezet was. Is het wel bezet dan worden de voorgaande jaren als "onbekend / niet gecontroleerd" gecodeerd. In een paar gevallen (o.a. Rivierenwijk) is de eerdere bezetting geschat (rode jaarcijfers in de tabel).

2021 t.o.v. 2020

Het grotere aantal bezette kasten in 2021 (netto +29 kasten) t.o.v. 2020 komt voor 83% door toenemende bezetting in drie projecten, vooral door langer zoeken en meer bezet vinden bij de Lutherse kerk en Hartingstraat/A. v. Schendelstraat (+12), door meer bezetting in Voordorp (+5) en toenemende (geschatte) bezetting in de Rivierenwijk (+7). In 2021 raakten zes projecten voor het eerst (deels) bezet.

2022 t.o.v. 2021

De toename in 2022 (netto +27) is voor 96% (+25) toe te schrijven aan het project Rivierenwijk (+21 ) en het project aan de Vleutenseweg (+4).

In 2022 raakten negen leegstaande projecten (waarvan vijf in de Rivierenwijk) voor het eerst bezet.

303 kasten bij Primark

Als we het grote (lege) project met 303 kasten boven Primark (voormalig V&D/Hudson's Bay, nr. 7/8/9 in de tabel) niet meerekenen komt het percentage bezette kasten 2022 op 11 in plaats van 8,6%.

Liefhebbers en profs

Particuliere projecten doen het niet beter dan projecten van de professionele organisaties. Bij de "liefhebbers" waren bij 15% van de projecten een of meer kasten bezet en was 9% van de kasten bezet. Bij de organisaties was dat bij 25% van de projecten en ook 9% van de kasten.

Compensatie voor broedplaatsverlies

Er zijn 15 projecten (in de tabel opgesplitst in 46) met totaal 617 nestgelegenheden gerealiseerd als mitigatie (=verzachting van leed) voor verdwenen nesten door sloop of renovatie volgens een ontheffing van verbodsbepalingen in de voormalige Flora- en Faunawet (FF) of de huidige Wet natuurbescherming (Wnb).

In 2022 waren 78 (13%) van die 617 kasten in mitigatieprojecten bezet in 6 van de 15 mitigatieprojecten (c.q. 17 van de 46).

Maar liefst 68 (87%) van die 78 bezette kasten zaten in slechts twee projecten: 38 in project Hartingstraat/van Schendelstraat (nr. 12 en 13) en 30 in project Rivierenwijk (nr. 57 t/m 67).

Het is slechts van een paar projecten bekend hoeveel nesten volgens het faunaonderzoek door sloop of renovatie verloren gingen. Dat aantal is overigens vaak slechts een indicatie omdat niet altijd alle nesten gevonden kunnen worden.

Veelal wordt daarom een factor 3-5 als 'overcompensatie' voor het aantal te plaatsen vervangende voorzieningen genomen (maar als het project onbezet blijft helpt dat dus ook niet). In het geval van het project van voormalig V&D (nrs 7, 8 en 9) met 303 vervangende kasten, was het aantal van 74 verdwenen nesten echter vrijwel zeker veel te hoog, zie uitvoerige projectbespreking Rijnkade 5, voorheen V&D, nu boven Primark.

Kan het beter ?

Met meer kennis van zaken bij betrokken partijen is wellicht nog wat winst te behalen want voor succesvolle compensatie van broedplaatsverlies en beetting van nieuwe locaties is maatwerk vereist. Maar dat blijkt in de praktijk lastig realiseerbaar. En mislukking of succes hangt vaak af van details.

Er moet daarom ook naar een andere en/of aanvullende aanpak voor vervanging van verdwijnende nestgelegenheid door sloop en verbouw worden omgezien. Verplichte inbouw bij alle nieuw- en verbouw op geschikte locaties is veel eenvoudiger en zou (op den duur) veel meer kunnen helpen. Hier en daar wordt daar al aan gewerkt via een soortenmanagementplan. Vooral als daarin wordt vastgelegd dat er geen aanwezigheidsonderzoek van de soort nodig is maar standaard wordt aangenomen dat ze aanwezig zijn en dat er dus ook standaard nestkasten of neststenen moeten worden aangebracht. In Apeldoorn ( zie SMP Apeldoorn en bericht 2 juni '22 en het SMP, 12-3-2019) zijn zo al meer dan 900 gierzwaluwnestkasten geplaatst. Ook in delen van Amsterdam en Utrecht gebeurt dit al. Meer over de stand van zaken bij een aantal gemeenten en aangenomen moties in de Tweede Kamer voor verplichte nestkasten in dit artikel.

Succesfactoren (in bewerking)

De gemiddelde scoringskans voor bezetting (totaal maximaal 12 punten) is berekend volgens vijf projectkenmerken ('succesfactoren') die zeer waarschijnlijk belangrijk zijn voor de kans op bezetting.

Lokgeluid, 0-3

(0 = nee, 1 = soms/zacht, 2 = vaak/zacht of soms/hard, 3 = continue, hard)

De praktijk bij vooral particuliere "liefhebbersprojecten" wijst uit dat lokgeluid de kans op bezetting aanzienlijk vergroot. Maar het moet wel goed worden toegepast. De gemiddelde score van alle Utrechtse projecten voor succesfactor lokgeluid is echter maar 0,2 van maximaal 3. Bij slechts 15 van de 114 projecten is lokgeluid toegepast. Die 15 scoorden gemiddeld ook maar nauwelijks een voldoende: 1,5. Het afspelen was/is vaak niet optimaal. Veel gemaakte fouten zijn te zacht geluid, speakerlocatie te ver van de nestkast, afspelen op onjuiste tijdstippen of niet lang genoeg.  Bij slechts 3 van de 15 projecten met lokgeluid, Voordorp, nr. 1 en Nicolaasweg, nr. 55/56, vond bezetting plaats.

Afstand tot bestaande broedplaatsen, 0-3

(0 = >1.000, 1 = 500-1.000, 2 = 50-500, 3 = 0-50)

Vooral bij de (leegstaande) projecten in Leidsche Rijn (13 projecten met 285 neststenen), het Veemarktterrein (9 projecten , 90 neststenen) en in Overvecht (6 projecten met 62 netstenen) is dit aspect van belang. Er zijn in Leidsche Rijn nog maar twee locaties met een enkel, resp. een paar 'natuurlijke' nesten bekend. Het dichtstbijzijnde kunstnestproject is daar 1, resp 2 km van verwijderd. Er vliegen erg weinig gierzwaluwen (laag) boven het gebied, er zijn geen daklozen en de kans dat kunstnesten (zonder lokgeluid) gevonden worden lijkt dus erg klein.

Hetzelfde geldt ongeveer voor de 9 projecten met 90 neststenen in de nieuwbouw op het voormalige Veemarktterrein in Voordorp en ook bij de 6 projecten met 62 neststenen in de oudere flatwijk Overvecht. De dichtstbijzijnde broedplaatsen zijn minstens een kilometer verwijderd van de neststenen.

Aanwezigheid / nabijheid van daklozen (door broedplaatsverlies), 0-3.

(0 = nee, 1= ja, maar broedplaats verder dan 500 m., 2 = op 50 - 500 m. 3 = binnen 50 m.)

Is veelal niet bekend, dus vaak schatting. In wijken met veel broedplaatsen is standaard 1 ingevuld als er verder niets over bekend is.

Bereikbaarheid/geschiktheid van de invliegopening, 0-2

(0 = slecht, 1 = matig, 2 = goed, volgens hoogte, obstakels, ingangafmetingen)

Algemeen wordt verondersteld dat onvoldoende hoogte van de nestkast boven maaiveld (minimaal 3 meter is de norm) en nabije obstakels voor de ingang (bomen, struiken, gebouwdeel) de kans op bezetting kleiner maakt. Ook de invliegopening luistert vrij nauw. Als de hoogte bijvoorbeeld 30 mm is kan de spreeuw er nog net in en die dient vaak als lokvogel voor de gierzwaluw. Maar een te grote opening lijkt funest. De broedplaats is dan te licht en er kunnen kauwen of eksters met de kop naar binnen.

Oriëntatie, 0-1

Zuid en zuidwest = 0, overig en onder dakgoot/dakoverstek op alle richtingen = 1

Het aspect heeft waarschijnlijk niet direct (maar wel op termijn) grote invloed op de bezettingskans omdat ook projecten op zuid of zuidwest wel bezet raken. Maar als het binnen echt te heet kan worden zal het op den duur verlaten worden, na veel mislukte broedsels. Bij 'natuurlijke' nesten blijkt in diverse onderzoeken de noordelijke en noordoostelijke oriëntatie overheersend. 

Beschikbaarheid van 'natuurlijke' broedplaatsen

Een vijfde aspect, nog niet gecodeerd, wat nog in ogenschouw kan worden genomen is de beschikbaarheid van 'natuurlijke' nestgelegenheid in de nabijheid van kunstnesten. Als nabij een aantal bezette natuurlijke broedplaatsen meer van die gelegenheden beschikbaar zijn zullen die eerder bezet raken dan de onbekende, anders uitziende kunstnesten.

Gemiddelde scores per aspect

Het onderlinge gewicht van de vijf criteria is nog punt van overweging maar gemiddeld lijken ze wel een criterium te zijn voor de kans op bezetting: bezette projecten scoren gemiddeld 7,5 en niet bezette 4,8.

De oriëntatie en de in- en uitvliegruimte is bij de meeste projecten wel op orde.

De gemiddelde score bedraagt 5,4 van maximaal 12 en betekent dus een dikke onvoldoende van 4,5 op een schaal van 1-10 voor het gemiddelde Utrechtse project. Met lokgeluid en met locaties dichter bij bestaande kolonies en in de buurt van panden met verdreven broedvogels door sloop of renovatie kan de score flink hoger worden. Maar de kans op bezetting van kunstnesten wordt ook nog door andere (bekende en onbekende) factoren bepaald.

Op de kunstnestenpagina staat meer over succesfactoren en tips voor meer kans van slagen.

Projectbezettingen 2018-2022

Projectinfo ook via weblinks in de tabel (website, bron, foto) en onder de tabel. De link onder het adres gaat bijna altijd naar een foto.

Aantallen in rood in eerder jaren zijn geschat en rode startjaren zijn nog onzeker.

De projectlocaties staan ook op Google Maps, nestkasten gierzwaluw Utrecht.  

Symbolen in de tabel

- = zeer waarschijnlijk geen broedgevallen

niets ingevuld = onbekend (niet of onvoldoende onderzocht)

P of O (met een * erbij is er lokgeluid toegepast)

P = particulier, kasten aan huis, niet wettelijk verplicht, "liefhebbers".

O = Veelal wat grotere projecten van organisaties / bedrijven / instellingen. Vaak wettelijk voorgeschreven voorzieningen van gemeente, woningbouwcorporatie, bouwbedrijf in kader van FF, Wnb, keurmerk (Breeuw, Beng), gedragscode ( NOM), SMP, dan wel vrijwillig volgens 'groen' beleid of 'natuurinclusief bouwen'.

In aanbouw / ontwikkeling

Helpen bij de monitoring?

Weet je meer projecten, wil je helpen met de monitoring? Zoek projecten in de tabel of op deze kaart met projectlocaties in Google Maps.

Laat even weten aan jaaplangenbach@ziggo.nl , Willemstraat 38, 3511 RK, 06 - 3849 7474. Handleiding nestkastbezetting controleren.

Projectkenmerken

Wettelijke status, eigendom

Er werden in 27 projecten 294 kunstnesten (21%) door particulieren, "liefhebbers", gerealiseerd, zonder wettelijke noodzaak. Alle overige projecten zijn gerealiseerd door woningcorporatie, gemeente, bouwbedrijf etc. Daarvan werden 18 projecten met 166 kunstnesten (12%) op vrijwillige basis (b.v. in kader van "natuurinclusief bouwen" of "groen beleid") gerealiseerd. Alle overigen als verplichting/in kader van wet- en regelgeving.

Kunstnesttype

58 projecten zijn uitgevoerd met 683 neststenen en 52 projecten met 699 nestkasten.

Projectdetails

Rode projectnummers zijn niet bezet t/m 2022.

1. Voordorp. Het project wordt sinds de start in 2006 met 13 kasten gemonitord door initiatiefneemster Tieneke de Groot. In 2010 was het aantal kasten toegenomen tot 63 en werd in 2021 uitgebreid tot 74. De kasten zijn verdeeld over 46 adressen in de wijk met 1 - 5 kasten per huis.

In 2008 werd de eerste kastbezetting waargenomen, na het afspelen van lokgeluiden. In 2020 waren 12 kasten met paartjes bezet (broeders en slapers) en 7 kasten hadden (vrijwel) zeker broedsucces (bij 4 kasten jongen in de opening gezien of gehoord en 3 kasten op basis van invlieggedrag). In 2021 waren er 17 kasten bezet (minimaal invliegers gezien; in vijf kasten werden jongen in de opening gezien). Het valt inmiddels op dat de bezette kasten zich concentreren bij een viertal adressen. Nabij deze vier subgebiedjes zijn ook een (toenemend) aantal kasten door spreeuwen benut.

De locatie van veel kasten is niet altijd goed (wordt veelal bepaald door bewonerswensen die de kasten van de gemeente krijgen). Een aantal hangt op moeilijk aan- en langsvliegbare plekken, of zelfs in binnenhoeken zoals op de foto.  Veel beter is bij de pijl (en pal daarboven dan geen vlag uitsteken van eind april t/m augustus !).

Een aantal niet bezette kasten zal waarschijnlijk niet meer gevonden worden vanwege bomengroei voor de ingang. (Eenmaal bezette kasten blijven na groei van bomen of struiken, zelfs tot vlak voor de ingang, tot het laatst bezet, al moeten er haast onmogelijke lijkende bochten voor gevlogen worden ). De bezetting nam, na een onderbreking in 2013-2015, toch weer zeer geleidelijk toe, ook als percengtage van het aantal beschikbare kasten. In 2022 waren er 18 kasten (24%) bezet.

Er is vooral ook veel belangstelling van spreeuw (19 in 2021) en veel minder van huismus (8 in 2021). Meer data in de jaarverslagen van Tieneke.

- Verslag 2008 in buurtkrant

- Jaarverslag 2017

- Jaarverslag 2021

2. De Lessepsbuurt. Opgehangen op initiatief van buurtbewoners NA de buurtrenovatie door woningbouwcorporatie Mitros, waarbij de kolonie dakloos raakte. 43 kasten hangen zeer verspreid door de buurt met 1 - 4 per woning. Niet doenlijk om allemaal te controleren maar het uitblijven van gier- en verzamelvluchten boven de buurt wijst op leegstand. Diverse buurtbewoners denken niet dat ze gebruikt worden door gierzwaluwen, wel hier en daar door een huismus of spreeuw. "Ze zijn gewoon verdwenen na de renovatie", zij iemand. Krantenbericht 2012 .

3-5. Lutherse kerk met totaal 26 neststenen aan drie zijden van de kapel van het voormalige Abraham Doleklooster in de Hamburgerstraat. Ingemetseld bij de bouw in 1412 . Oudste, nu bewoonde gierzwaluwkolonie van kunstnesten van Europa. In 2021 waren minstens 23 neststenen bezet en in 2022 minstens 21.

3. Kopgevel noordoost, 14 kasten rond de rode luiken. In 2021 waren alle kasten bezet (in- of uitvliegers gezien). Veel lager zitten links van het koor nog drie kastingangen, onder het onderste muuranker onder de horizontaal lopende richel. Die zijn vanwege het huis ervoor, met het platte dak, dat begin vorige eeuw op de plaats van veel lagere huisjes werd gebouwd, niet meer bruikbaar. In 1412 stonden er helemaal geen gebouwen voor. Op een foto van 1925 zijn 13 neststenen te zien. Tijdens reparatie van metselwerk nadien zijn er twee verplaatst.

Tekening 1899

Met wat geluk kun je in een uurtje heel wat kasten bezet verklaren: op 27-6-'20 van 21.25-22.30 totaal 30 in- en uitvliegers (20 in, 10 uit) bij 10 kasten. Op 25-7-'20 van 21 - 22 u. totaal 18 in- en uitvliegers (9 in en 9 uit) bij acht kasten. In '21 alle 14 bezet maar in '22 geen invliegers gezien bij stenen 8 en 12.

Kraaienaanval

Op 28 en 29 juli 2021 werden tijdens 2 uur waarnemen (elke dag van 21.00 - 22.00) in- en uitvliegers gezien bij 9 van de 14 bezette neststenen (nrs. 1, 3, 6, 8, 9, 10, 12, 13 en 14).  Op 31-7 tussen 21.40 en 22.00 invliegers in nrs. 4, 6, 10, 12, 13 en 14. Totaal dus 10 van de 14 nog bezet. Er waren dus zeer waarschijnlijk nog flink wat nesten met jongen maar meestal blijven ouders nog wel een paar dagen nadat de jongen zijn uitgevlogen.

Dat er jongen zijn wisten ook vier zwarte kraaien die 29-7 (niet op de 28e en de 31e) op wacht zaten voor de nestuitgangen, op het kruis en de nok van het koor voor de gevel met nestingangen, zie pijlen op foto. Was dat de oorzaak dat de invliegers deze avond veel later kwamen (allemaal na 22.40) dan gisteren (invliegers vanaf 21.10), en deels nadat de kraaien weg waren om 22.50 ?

Eenmaal dook een kraai een invliegende gierzwaluw achterna tot op de nestingang van nr. 12 maar hij was net te laat en keerde terug op de uitkijk. Twee maal vloog een kraai naar een jong in de nestopening (steen nr. 3 en 6),  pikte erin en vloog fladderend naar beneden op het platte dak van het huis ervoor. Daar zijn ze niet zichtbaar maar het had er alle schijn van dat het twee maal raak was. Ze kwamen terug op het koor, schoonden de bek en fatsoeneerden de veren en gingen, net als ik,  verder met nestingangen in de gaten houden. Zie waarneming.nl-29-7 en   Foto met kastnummering 1-14.

Filmpje: 'bangers' bij de nestingangen.

4, kopgevel zuidwest: In 2020 waren 4 van de 5 kasten op zuidwest bezet, in 2021 en 2022 alle vijf. Zie kastnummering 1-5.

5, onder dakgoot, zuidoost: In 2020 waren vier van de zeven kasten bezet (nrs. 3, 4, 5 en 6, in- en uitvliegers gezien), zie kastnummering 1-7. In 2021 waren 2 t/m 5 bezet; nr. 1 niet omdat er 'troep' in de kastopening zat. Nr. 6 en 7 misschien gemist maar in 2022 waren ook alleen dezelfde nrs. 2 t/m 5 bezet. Op een aantal ochtenden en middagen en op 15-7 in de avond van 20.30 - 21.30 geen in- of uitvliegers bij 1, 6 en 7 geien. Op die avond wel weer in 2, 3, 4 en 5.

Hier meer over gebouwhistorie en kolonie.

6 . Vredenburgplein, boven Zara-The Mall. Astrid v.d. Broek, medewerker van Utrecht Natuurlijk meldde op 2 augustus 2021 een eerste teken van bezetting van dit project uit 2016 met 24 neststenen. Ze zag, n.b. even na een interview met rtv Utrecht over gierzwaluwen daar ter plaatse, een gierzwaluw uitvliegen uit de 6e neststeen. (nummering vanaf noord). Zie de melding op waarneming.nl . Eerder in '21 had ze al eens  een langsvliegend groepje gezien.

Op 24 juni '22 zag ik 's middags met de verrekijker in nr. 7, dus heel zeker, een uitvlieger. Een paar minuten eerder meende ik nl. een gierzwaluw bij nr. 6 of 7 invliegend gezien te hebben, maar het kon ook dat ie pal over het dak was verder gevlogen. De stenen zitten hoog en van wat afstand is het lastig te zien met de nogal donkere gebouwachtergrond. Dus met de verrekijker, en nrs. 6 en 7 in beeld wachten op een uitvlieger. En die kwam dus ! Zie melding op waarneming.nl . Heeft Astrid zich in de steen vergist of is nr. 6 ook bezet ? Verhuizen komt voor maar is zeldzaam, ze kennen hun plek als geen ander. Wie nog een in- of uitvlieger in 6 weet te verschalken verdient een pluim.

In de jaren voor '22 heb ik ook gecontroleerd maar niets gevonden. Omdat Astrid in '21 er wel eentje bezet vond kan ik dus ook in eerder jaren iets gemist hebben. De bezetting in de jaren voor '21 wordt dus als onbekend gecodeerd.

7-9. Rijnkade 5, boven Primark, naast de "theepot" (voorheen V&D en Hudson's Bay). De kolonie is door de renovatie in 2018 verdwenen en de 303 compenserende nestkasten, verdeeld over drie zijden van het pand, worden t/m 2022 niet gebruikt. Bij dit project is zowat alles fout gegaan wat fout kan gaan, zie projectbespreking bij ex V&D .

10 . Stadhuis. Twee groepjes van vier, resp. zes nestkasten, sinds 2020,zichtbaar vanaf de Ganzenmarkt. Geen benutting t/m 2022.

11. Stadhuis. Elf ingangen in de gootombouw aan de stadhuispleinzijde, rechterkant, sinds 2020. Geen bezetting t/m 2022. Wel een of twee 'natuurlijke' nesten tegenover, bij de betonnen 'kunstramen' boven de waterloop.

12/13. Harting-/A. van Schendelstraat. Mitigatieproject wegens sloop van ziekenhuis AZU met gierzwaluwnesten. Totaal 40 neststenen (twee aan de Hartingstraat inmiddels onbruikbaar) langs bovenrand van de vier bouwblokken. Mogelijk al kort na de nieuwbouw in 1992 bezet, zeker (deels) vanaf 2007. De buurt kent nog steeds vrij veel 'natuurlijke' nesten.  In juli grote verzamelvluchten van 100+ vogels boven de wijk. In 2021 en 2022 zijn alle 38 geschikte neststenen bezet gezien (in- en/of uitvliegers gezien, jongen in opening).

12. Hartingstraat: In 2015 zijn in- en uitvliegers gezien bij alle 20 neststenen. In juli 2019 15 ingevlogen neststenen gezien. In '20 invliegers gezien bij 16 neststenen (nrs. 1, 3, 4, 5, 8 en 10 t/m 20). Op 16/18-7-'20 jongen uit de opening kijkend van nrs. 15 en 20. (Nummering vanaf noord)

2021 en 2022: In- en/of uitvliegers bij alle 18 neststenen (2 en 7 zijn niet bruikbaar voor gierzwaluw door weggeraakte schijf met opening).

13.  A. v. Schendelstraat: neststenen op zuidwesten. Er wordt mogelijk al meer dan 20 jaar met succes gebroed. Wordt het er niet veel te heet tijdens hittegolve ? In 2020 werd tijdens de hittegolf 4-8 augustus een halfvolwassen jong op een balkon gevonden, mogelijk wegens hitte uit de kast gevlucht?

In 2016 werden twee bezette kasten gemeld op waarneming.nl. In '18-'19 niet gecontroleerd.

2020: invliegers in 14 kasten, nrs. 1, 2, 4, 5 t/m 11, 13 t/m 16 en 18. Van 16 t/m 28-7-'20 jongen uit opening kijkend gezien in nrs. 1, 4, 5, 10 en 16.

2021 en 2022: In- en/of (volwassen) uitvliegers in alle 20 kasten. Op 1-8-'21 nog invliegers in vijf kasten, allen na 21.45. Op 27-7-'22 alleen jongen in de opening van neststeen 20 gezien (de noordelijkste achter de grote boom), niet in de andere 19 (kort gekeken, een minuut per neststeen ongeveer).

14-16. Smakkelaarsveld/hoek en Catharijnesingel

Nieuwbouw 2020 rond bestaande flats boven Mediamarkt. Scherpe randen van invliegopeningen in hardsteen muurbekleding beschadigen vleugels. Glad oppervlak maakt aanhaken onmogelijk. De invliegopeningen lijken te klein met hoogte van 2,6-2,7 cm. (berekend met foto en 51,5 cm brede gevelplaat), moet minimaal 2,8 zijn. We mogen hopen dat deze kasten niet bezet raken, maar de kans daarop is erg klein (geen broedplaatsen in de buurt, onbekend type en ongeschikte nestingang). Tot en met 2022 geen aanwijzingen voor bezetting gezien.

17/18. Onder twee bruggen over de Catharijnesingel. Het zijn gierzwaluw neststenen maar het zou wel erg apart zijn als die hier iets mee konden. Misschien iets voor huismussen? De bouwer weet niet wat de reden of bedoeling was. Bij nr. 17 ontbreekt inmiddels een afneembare schijf met kastopening, dus 10 van de 11 potentieel bruikbaar. Geen aanwijzingen voor benutting t/m 2022.

19. Boothstraat 6 met vijf dakpanhuifjes niet bezet sinds 1998.

20. Jacobijnenstraat. Twee Schweglerkasten sinds 2019 van het gemeenteaanbod niet bezet. Lokgeluid sinds start, maar niet zo vaak wegens mogelijk burengerucht en t/m 2022 geen bezetting.

21. Laurens Reaalstraat, 8 kasten. Aanwezig van voor 2016, maar pas in '21 ontdekt door een gemelde bezetting (geluiden uit kast gehoord) op waarneming.nl. In '22 geen in- of uitvliegers en geen giervluchten gezien. Kast 4 zit vol met 'mussentroep'. Een veel buiten zittende buurman heeft er nog nooit activiteit gezien.

22. Palembangstraat 14. Op 25-7-'19 's avonds geen enkele activiteit in de wijk. Wel op 13-7-'20 (15 stuks hoge verzamelvlucht) maar niet bij de zeven nestkasten. Minstens drie kasten, gezien uitpuilend materiaal, bezet door huismus. Er zijn in 2020 ook drie huismuskasten opgehangen. In '21 zelfde beeld met nestmateriaal in veel kasten maar op 20-6 twee gierzwaluwen die 1x gierend langs vlogen.  Geen gierzwaluwen in de kasten t/m 2022.

Op 29-6-'21 bleken de giervluchten gericht te zijn op een nest rechtsboven in een rot stuk betimmering, waar een gierzwaluw invloog, zie https://waarneming.nl/observation/218579368/ . In oktober is n.a.v. wijkrenovatie het nest gemeld bij woningcorporatie Bo-ex en gevraagd naar te nemen maatregelen. Bij het ecologisch onderzoek zijn geen gierzwaluwnesten in de wijk aangetroffen. Wel was een ontheffing Wnb nodig voor huismus en vleermuis. Na overleg met de adviserend ecoloog is door Bo-ex beloofd om het nest te handhaven.  Gesteld werd verder dat "compenserende maatregelen voor gierzwaluwnesten over het algemeen weinig succesvol zijn". Eind april 2022 bleek dat na de renovatie de nestingang inderdaad is open gehouden. Ben wel bang dat de opening veel te groot is. Een kauw of ekster kan er ook wel in (om de jongen te roven).  Maar op 4 juni zag ik er 's avonds weer een gierzwaluw invliegen en op 17-7 nogmaals. We kunnen alleen maar hopen dat het een succesvol broedsel wordt. Invliegen is daarvoor geen bewijs. Als de jongen of eieren dood of geroofd zijn blijven de ouders er de nacht doorbrengen tot de trektocht naar zuidelijk Afrika. En komen het jaar daarop gewoon weer terug om het weer te proberen.

26. Vleutenseweg 420. Mitigatieproject, gezien dakrenovatie in uitvoering juni 2019. Geen kastbezetting t/m 2021 maar van 2019 t/m 2022 wel twee tot drie nesten bij regenpijpdoorvoeren in dakgootbekleding, dichtbij de nestkasten. In 2022 zijn maar liefst minstens vier nestkasten voor het eerst bezet geraakt, nrs 2, 3, 6 en 7.

27. H.J. Schimmelplein: eerste kast in 2020 bezet geraakt, in 2021 een 2e kast erbij en op 2 augustus invlieger in 2e kast (zie melding waarneming.nl) en jongengeluid gehoord in 1e of 2e kast. In '22 invlieger in oudste kast en jong in opening tweede kast.

29. Lange Hagelstraat, hoek Westplein.  In mei ' 22 ontdekt en jaar ingebruikname nog steeds onbekend. Waarschijnlijk compensatie voor broedplaatsverlies door renovatie aan naburig pand aan de Blekerstraat waar in ieder geval in 2012 nog gebroed werd (onderzoek Tauw).   Op 2-6-'22 zag ik drie gierzwaluwen zoekend langs de achterkant langs de dakgoten maar niet invliegen. Een kast bezet door huismus op 9-5-'22. Op 10-7 uitvlieger rond 22.00 uit kast 3 tijdens afspelen van lokgeluid en 10 minuten later er weer in. En op 12-7 knalde er een geroutineerd in kast 1, ook bezet dus.

Kasten hangen helaas op het westen, vanaf 12 uur vol in de zon. Tijdens hittegolven kans op dode jongen/eieren of voortijdig verlaten van de kast.

30/31. v.d. Steenstraat en Verheulstraaat. Geen broedplaatsen in de buurt. Weinig kans op bezetting zonder lokgeluid. Van  '20 t/m '22 geen activiteit bij de kasten gezien door de bewoners.

32. Lauwerecht 68a, onmogelijke locatie in binnenhoek en vlak achter hoge bomen.

33. Vijf onzichtbare neststenen in schoorsteen.

35. Idenburgstraat, hoek Oudlaan. Lokgeluidspeaker 2021 in kozijn bij de staart eind van de middag, niet ' s avonds. 70! kasten, sinds 2020, vlak bij elkaar is geen goed idee. Uit onderzoek blijkt dat de kans op bezetting recht evenredig afneemt met het aantal kasten, zie bezettingsfactoren bij 23 renovatieprojecten, Duitsland. Het is ook beter om een grotere afstand (0,5 - 1 meter) tussen de kasten te hanteren. Tot en met '22 geen tekenen van bezetting maar op 23 juni '22 gingen er ' s morgens een paar keer giervluchten van 3 vogels vlak langs de kasten, dus dat belooft wat !? Nog eens een flink aantal keer kijken leverde echter nog geen in- of uitvliegers op.

Er is o.a. gevaar voor burenruzie door foutief invliegen omdat de kasten lastig van elkaar te onderscheiden zijn. Verschillende vormen van de invliegopening (rond, vierkant, ovaal, links/rechts geplaatst) of "huisnummers" kan de herkenbaarheid vergroten. Onderverdelen in flink van elkaar gescheiden kleinere groepjes van 4-6 kasten helpt ook. Dertig kasten op een dergelijke gevel is meer dan genoeg.

In de hoofdstad Bakoe van Azerbeidzjan is iets dergelijks met 400 kasten op een kopgevel gerealiseerd (drie composities in de vorm van een gierzwaluw) na verdwijning van honderden nesten in een gerenoveerde toren uit de 8e eeuw. De bezetting wordt gecontroleerd vanaf een hoogwerker met een mini camera aan een snoertje,

zie het filmpje op Youtube.  En uit dit filmpje blijkt ook dat er al flink wat bezet zijn. De verklaring van de bezetting is natuurlijk dat er honderden daklozen in de buurt zijn.

36. Balkstraat. Lokgeluid vanaf eind juni '20 en in '21 alleen in mei.

37. Stroomstraat. Lokgeluid vanaf 22 juni 2021 maar in 2022 minder vaak na klachten van buren. Wat schaarse reacties van overvliegende gierzwaluwen.

38. Bethlehemweg 59. Hangen wat te laag en twee kasten zijn eind juni '22 onbereikbaar geworden door de doorgroeiende druif.

39-47. Voormalig Veemarktterrein, nieuwbouw. Negen groepen met totaal 90 neststenen.

De mogelijke inbouw van neststenen is door stadsvogeladviseur Marian Peterse in de loop van 2016-2018 bij de diverse ontwikkelaars van de wijk aangekaart. Een aantal is op vrijwillige basis gerealiseerd. Het NOM-project van Mitros met 31 kasten is gerealiseerd volgens de gedragscode voor Nul Op de Meter (3 kasten per woning). Video over project 46-47, NOM - sociale huur van Mitros .

Bij de projectnummers 39 t/m 42 en 46/47, met 'onzichtbare' neststenen, zijn de openingen in de baksteen veel te groot gemaakt (ca. 7 x 7 cm., steen + twee voegen); 30 x 65 mm is groot genoeg. Dat is gevaarlijk voor gierzwaluwbroedels i.v.m. predatiekans door b.v. zwarte kraai, kauw, ekster of gaai. Ook is het dan mogelijk te licht op de broedplaats, ze zitten graag in het donker op wat afstand van de ingang. En de scherpe randen leiden tot vleugelbeschadiging. Dit gat maakt de kans op bezetting er niet groter op.

Drie avonden bezocht in juni/juli 2019. Geen gierzwaluw boven de wijk of bij de kasten gezien. Zelfde beeld in 2020 t/m 2022. Ook geen andere tekenen van nestbezetting door andere soorten, zoals poepjes op de muur, op straat of nestmateriaal in openingen. In 2022 meldde een bewoner bezetting door een koolmees in de Flevolanderstraat.  Ook regelmatig op bezetting gecontroleerd door Marian Peterse, die vanaf de start ook geen bezetting heeft kunnen constateren.

48-52. Ondiep. 17 nestkasten op vijf adressen in groepjes van 3-4 per woning. Compensatie door Mitros voor broedplaatsverlies door renovatie. Ook kasten voor huismus en vleermuis. Jaar van plaatsing en achtergronden nog steeds niet bekend.

53-56. Ondiep. Renovatie, sloop en nieuwbouw door corporatie Mitros.

Twee verwijderde gierzwaluwnesten door renovatie op E. Zoudenbalchstr. 71 en Vinkertlaan 10 zijn tijdelijk ! gecompenseerd met 9 kasten op A. Geesinkstraat 3/5 op de kopgevel van een nog te slopen bouwblok, en later ter plaatse definitief met een inbouw neststeen in de kopgevel van de twee panden. Geen bezetting t/m 2022.

In de nog te slopen blokken zijn geen gierzwaluwbroedplaatsen aangetroffen maar in navolging van gemeentelijk beleid zullen er 45 inbouwkasten, verdeeld over drie kopse kanten van de bouwblokken, in de nieuwbouw worden gerealiseerd. Er is lokgeluid voorgeschreven totdat "tenminste twee gierzwaluwparen bij de nieuwe inbouwkasten aanwezig zijn". Ook dat is vastgelegd in de ontheffing Wnb. Er komen ook voorzieningen voor huismussen en vleermuizen.

- Bouwenvelop Omloop en Laan van Chartoise, gem. Utrecht, p. 37-38.

- Ontheffing Wnb jan. 2019

- Gewijzigde ontheffing Wnb maart 2019.

57-69. Rivierenwijk.

57: Geleenstraat 1. Acht Schweglerkasten aan de achterkant, sinds 2017? Deze zijn deels al enige jaren bezet, dit jaar minstens 3 (waarneming overburen).

58-67: Op 19 adressen zijn door woningcorporatie Mitros in voorjaar 2019 vijf neststenen in de kopgevel ingemetseld.

Totaal dus 95 stuks. Ontdekt op 30-6-2022. Er werden daarna bij 29 neststenen in- en/of uitvliegers gezien. Maar het zijn er waarschijnlijk wel meer. Het kost nogal wat tijd om ze allemaal te controleren. Gelukkig is er een groepje bewoners gevormd die volgend jaar gaat helpen.

Een aantal van die bewoners bestiert ook de grote bloementuin van de wijk. Van daaruit heb je mooi zicht op het luchtruim boven de kolonie. Besloten is de tuin de "Gierzwaluwtuin" te noemen.

19 adressen van 5 neststenen met aantal bezette neststenen in 2022.

Neststeenadressen en aantal bezet:

(nummering neststenen van links boven naar rechts onder).

Bij hoekpanden met twee adressen is het rechter adres genomen (als je voor de deuren staat).

- Beerzestraat 33 (neststeen nr. 2 en 3)

- Geleenstraat 27 (nrs. 2 en 4)

- Geulstraat 1 (nrs. 2, 4 en 5)

- Geulstraat 3 (nrs. 1, 3, 4 en 5)

- Gouwestraat 2 (nrs. 1 en 2)

- Gouwestraat 4 (nr. 5)

- Gouwestraat 38 (nr. 2 en 3)

- Merwedestraat 46 (nr. 2 en 5)

- Scheldestraat 51 (nr. 3 en 5)

- Scheldestraat 53 (nr 4)

- Scheldestraat. 63 (nr. 5)

- Scheldestraat 25 en 65 (0)

- Spuistraat 24 (nrs. 1, 2 en 5)

 -Spuistraat 26 (nr. 1)

- Spuistraat 32 (nr. 2)

- Spuistraat 46 en 52 (0)

- Waalstraat 227 (nrs. 3 en 5)

Het is niet bekend wanneer de eerste bezettingen plaatsvonden, dat is geschat.  Er wordt ook nog naast dakkapellen gebroed.

68. Maasstraat 10. Schwegler nestkast niet bezet in flinke kolonie met veel beschikbare nestplekken achter dakgoten en bij dakkapellen. Dus geen behoefte aan nestkasten? O.a. nest onder dakgoot op nr. 12.

69. Noordzeestraat. 10 neststenen na renovatie. Invliegers in kasten 5 en 10 op 28-6-'20. (nummering van links naar rechts). Bij neststeen 5 zit ook een natuurlijk nest achter een kantpan. Op 16-6-'21 tussen 22.00 en 22.40 en op 26-6 tussen 21.30 en 22.00 u. alleen invliegers in neststeen 10. Dat past wel bij de omvang van de giervluchten langs het pand met maximaal vijf vogels, maar meestal twee of drie. In '22 op 11-6 en 9-7 alleen een invlieger in nr. 10 en spaarzame giervluchten van 3-4 stuks.

70/71. Nicolaasweg 66.

Drie kasten aan oostzijde (achterkant, zie foto) met lokgeluid maar geen bezetting in '19. In de hoek zes huismuskasten. Vier toegevoegd in '20 aan westzijde (straatkant). In '20 een kast bezet aan de westkant en aan de oostkant, maar nog geen broedgevallen. In '21 in ieder geval broedgeval aan oostzijde en invlieger aan westzijde.

In '22 aan beide zijden minstens een broedgeval.

73. Hotel Moxy. Inbouwkasten zonder kijker niet zichtbaar in bovenrand van rechthoekige 'verzonken' vlakken. Geen bezetting t/m 2022. Het is nog niet gelukt om uit te vinden waarom de kasten zijn geplaatst. Mitigatie? Vrijwillig? Architectenidee? Zie bericht in DUIC.

74. Wevelaan. Basisschool. Bij renovatie 2021-2022 zijn twee nestkasten verdwenen.

75/76. Dekhuyzen en De Blieckstraat. 2 x 4 kasten van een paar bewoners op de  kopgevel. Met mate en niet te hard lokgeluid toegepast (klachten van buren).

77. Talmalaan. Een van de 36 neststenen mist het front met de opening. Daardoor ontstaat een (te) grote opening. Eronder zaten in 2021 poepstrepen, mogelijk van een spreeuwennest.

78. Floris Heermalestraat. Acht kasten, een per woning. Lokgeluiden bij kast nr. 4 op huisnr. 12. Eerste belangstelling geconstateerd (twee aanhakers). Kasttype NK GZ 10 van Vivara Pro.

79. Kievitdwarsstraat 26, achterkant. In mei '22 werd een gierzwaluw hangend aan een kast gezien maar verder geen activiteiten. Kasten bleken bij inspectie in '22 wel vol te zitten met 'koolmezenmos'. Er was ook was houtschade door een hommelnest.

80. G. van Walenborchstraat 6. In juni '22 een koolmees met jongen.

81. Basisschool Nolenslaan. In '22 ontdekt. Vier neststenen aangebracht bij renovatie in 2015. Niet bekend of er broedplaatsen verloren gingen. Twee op zuid met (inmiddels) een boom er pal voor en twee op het westen onder dakoverstek. Geen activiteit bij een aantal eerdere controles maar op 18-7-'22 in de ochtend langsvliegende giervluchten van 3-5 vogels en 's avonds opnieuw. Bij een langsvlucht van twee vogels haakte de eerste toen onder de kastopening aan en bij een tweede keer ging de eerste naar binnen. Kwam er na ca. 4 min. weer uit. Daarna tot 22.20 geen actie meer, dus geen overnachting? Voor het eerst kastbezetting zonder te broeden?

82-86, 87. Zuilen-Noord, van Heukelomlaan, Burg. Norbruislaan, Beekoeverstraat en Berlage straat. In '22 ontdekt. Compensatie voor broedplaatsverlies door woningsloop in 2017? Totaal 27 nestkasten op vijf adressen. De flats van projecten 67 en 69 worden misschien ook gesloopt (bewonerspeiling loopt).

Alleen in project 87, Burg. Norbruislaan 212 raakte een kast bezet. Op 13-6 en 8-7 werd een invlieger in nr. 5 gespot (nummering van onder naar boven en van links naar rechts). Grote kolonie achter dakgoten en kantpannen dichtbij in de De Bazelstraat. Veel renovatie (en broedplaatsverlies ?) in de buurt.

88-93. Zuilen-Noord, ontdekt in '22. Wijkrenovatie in diverse straten. Ingangen van broedplaatsen zijn na broedseizoen 2021 afgedicht. Zeer verspreid zijn in 2021-2022 op 16 adressen 21 neststenen geplaatst en ook veel vleermuiskasten. In 2022 hier en daar een huismus broedend (nestmateriaal uit kastopening en info van bewoners, o.a. op v.d. Pekstraat 10 en 20).

94. Corn Dirkszstraat 58. Ontdekt in '22. 4 kasten op kopgevel i.v.m. dakrenovatie.

95-97. Overvecht, Gambia- en Kwangodreef: bij flatrenovatie totaal 38 neststenen in drie blokken geplaatst.

Een van de drie bijennesten aan de Gambiadreef

Bij de nul-meting in 2018 (verplicht in kader van gedragscode natuurinclusief renoveren voor NOM-keur) werden in de buurt geen broedplaatsen van gierzwaluw ontdekt. Zie rapport Aveco de Bondt, p. 40 e.v. In mei 2020 wijzen poepstrepen bij enige stenen aan de Gambiadreef waarschijnlijk op spreeuwennesten. Geen bezetting t/m 2022. Vier van 36 stenen waren in 2022 onbruikbaar voor gierzwaluwen door een tot aan de buitenkant uitpuilend bijennest.

98-99. Overvecht: totaal 24 combikasten van 3 stuks aan uiteinden van drie huizenblokken. Drie kasten zijn niet bruikbaar voor gierzwaluw door twee bomen pal voor de ingang. Diverse kasten werden in 2021 en 2022 door huismussen benut. In 2022 ging rechts onder bij een van de zes kasten aan de Fazendadreef 18 een spreeuw naar binnen.

100-101. Leidsche Rijn, L. Armstronglaan. Projecten "Town Garden" en "Nature". Zes trappenhuizen in uitbouw met elk 5 gierzwaluwneststenen aan de westzijde. De positie is niet ideaal. Gierzwaluwen, met name de nestzoekers, vliegen graag horizontaal, vlak langs de nestingangen maar hier moeten lastige bochten gemaakt worden. Beter was plaatsing op de noordgerichte kopse kanten geweest, bij de blauwe pijlen, ook i.v.m. minder hittestress door zonbestraling. Twee laagste neststenen zitten te laag op een meter boven een uitbouw en zijn dus niet bruikbaar voor gierzwaluwen.  Aan de oostzijde zitten op gelijke wijze geplaatst 30 vleermuiskasten.

Gebouwd in '19-'20 maar het project ontdekt in juni '21. Twee bewoners meldden los van elkaar vogels, misschien gierzwaluwen, bij de kasten gezien te hebben. Spannend, dus gelijk maar kijken op de avond van 5 juli. Controle van bezetting is vrij makkelijk omdat vanaf het westen van het blok alle nestingangen in een blikveld overzien kunnen worden. Tussen 21.30 en 22.30 continue gekeken. Geen verzamelvluchten boven de wijk of het gebouw, geen giervluchten langs de gevels en geen in- of uitvliegende gierzwaluwen (ook geen vleermuizen). De volgende dag bleken overdag wel een paar kasten bezet met jonge huismussen.

In 2022 op 1 en 18 juli hetzelfde beeld. Bij een stuk of zeven kasten is nestmateriaal in de opening te zien, waarschijnlijk een teken van huismussenbezetting.

103-104. Leidsche Rijn, buurt Hoge Weide. Twee kopgevels op 50 m. van elkaar met elk zes neststenen gierzwaluw en vijf huismusinbouwkasten.

105. Haarzichtsingel. Basisschool. Ver verwijderd van gierzwaluwkolonies in zeer recente nieuwbouwwijk. Waarschijnlijk idee van architect/opdrachtgever en/of in kader van puntensysteem voor duurzaam bouwen.

106. Aureliahof, Leidsche Rijn. Initiatief van bewonerscollectief in dakgootombouw. Te laag en lastig/niet aanvliegbaar. Lokgeluiden in 2012. Wel 'natuurlijk' nest dichtbij op nr. 53, zie eerste nest Leidsche Rijn.

107-108. WF Hermansstraat, Leidsche Rijn. Sociale woningbouw  volgens "Nul op de meter" met 76 zichtbare neststenen verdeeld (52 - 24) over twee blokken. Geen bezetting t/m 2022.

109. Leidsche Rijn. In de begrenzingsmuur langs de Vaduzdijk van stadspark "Plantsoen van Boedapest". Nogal laag op ca. 3 meter boven maaiveld pal langs druk fietspad. Daaronder ook 32 huismuskasten en 4 vleermuiskasten. Een aantal gierzwaluwkasten is in 2021 ontdekt door huismussen.

In aanbouw

"Wonderwoods".

Vanaf 2024 een 105 meter hoge, 'groene" woontoren en een kleinere van 70 meter, getypeerd als een 'vertikaal bos'. Het duurste penthouse kost 2,8 miljoen. Er zijn permanent vier mensen "in touw" om de planten te snoeien. Bewoners mogen er niet aankomen.

Er komen o.a. 50 gierzwaluwkasten op noordoost op 33-55 meter, 13 vleermuiskasten, 50 huismuskasten en een slechtvalkkast op 104 meter. Die hoeft voor prooi (bij bezette kasten) dan niet ver te vliegen ! In een slechtvalkennestkast in Amsterdam-Westpoort werden in 2008 prooiresten van 17 gierzwaluwen gevonden, zie: waarneming.nl .

Maar als het een echt bos wordt zal de gierzwaluw hier eerst moeten leren om spechtennesten te benutten. BTW, in Groningen worden op een watertoren ook gierzwaluwkasten en een slechtvalkkast geplaatst. Zie het interview  met de Groningse Stadsvogeladviseur van Vogelbescherming.

Negende zoekseizoen gierzwaluwen Utrecht

Op 19 april 2022 (met o.a. een lezing van Timo Roeke van Vogelbescherming over natuurinclusief bouwen en renoveren) ging voor een twintigtal vrijwilligers het zevende zoekseizoen naar gierzwaluwnesten van start, georganiseerd door Astrid van den Broek van Utrecht Natuurlijk-gierzwaluw, in opdracht van de gemeente. Daar kun je je ook aanmelden als je wilt helpen.

Sinds 2014 zijn er t/m 2020 bijna 1.000 broedplaatsen gevonden (inclusief hervondsten). In een aantal situaties is verbouwassistentie verleend en nestverlies voorkomen en in de eerste jaren zijn enige tientallen nestkasten opgehangen. Over de bezetting daarvan is helaas niets bekend. De adressen waar ze zijn opgehangen zijn niet bijgehouden.

Resultaten ("nestindicatieve waarnemingen per blok van 100*100 m.") staan op deze gemeentekaart. Klik op de hokken voor "aantal waarnemingen",  "aantal nestindicerend gedrag" en "aantal bezet nest".

Gierzwaluwwaarnemingen in Utrecht, 2015-2021

Ontdekking eerste twee broedgevallen Leidsche Rijn in 2017 en 2021.

Stadsecoloog Gideon Vreeman schreef een korte handleiding.pdf voor efficiënt nesten zoeken. Meer info hierover op mijn pagina nesten zoeken.

Hier de gierzwaluwbroedplaatsenkaart van Amsterdam.

Broedplaatsen in waarneming.nl

Zie waarneming.nl: alle waarnemingen met code "bezet nest" 2022 - Utrecht-stad. Klik op de datum vooraan in de waarnemingsregel voor details.

Op deze kaart - binnenstad (inzoombaar) staan de locaties van alle gevonden nesten ( code "bezet nest") in de binnenstad in 2021 en 2022 (binnen de Stadsbuitengracht). En op  deze kaart  staan ze van de hele gemeente Utrecht. Klik de blauwe dots voor details.

"Bezet nest" betreft niet alle bezette nesten/broedplaatsen want een aantal waarnemingen van invliegers (is sterke aanwijzing voor bezet nest) werd voorzien van de code "nestindicerend gedrag", of "waarschijnlijke nestplaats". In 2020 waren dat er samen ook nog een stuk of 35, o.a. in Vleuten en Voordorp. Je kunt ze vinden door in het filtermenu de betreffende codes te kiezen. Maar bij "nestindicerend gedrag" zitten dan ook nogal wat locaties die geen broedplaats zijn (geen invliegers gezien) maar echt nestindicerend gedrag (m.n. giervluchten langs daken, gevels).

Beleid Utrecht

Utrecht wil 'diervriendelijk bouwen en renoveren' bevorderen. Bij nieuwbouw van gemeentepanden en bij projecten op door de gemeente uitgegeven gronden worden daartoe b.v. verplichtingen opgelegd voor o.a. het aanbrengen van kunstnesten voor gierzwaluwen. Het beleid is vastgelegd in het Soortenmanagementplan 2016.pdf . Op diervriendelijk bouwen en renoveren staat wat u moet en kunt doen als er gevaar dreigt voor gierzwaluwnesten.

Big 30

De gierzwaluw hoort ook bij de dertig soorten of soortgroepen (flora en fauna) die de gemeente gaat monitoren als indicatoren voor de biodiversiteit in de stad. Zie Big 30.

Middeleeuwse gierzwaluwkunstnesten

Lutherse kerk, Utrecht, Hamburgerstraat, 1412

Het is de oudst bekende kolonie van Nederland en volgens de Italiaanse onderzoeker  Mauro Ferri zelfs de oudste kunstnestkolonies van Europa die nu is bewoond door gierzwaluwen.

Van de 31 neststenen in de kapel zijn er nog 26 open en bereikbaar; op de kopgevel ZW (5), de kopgevel NO (14) en onder de dakgoot op ZO (7, zichtbaar vanaf binnenterrein, hek dicht om 18 u.). Ze werden tijdens de bouw in 1412 ingemetseld en zijn waarschijnlijk sinds die tijd meer of minder door gierzwaluwen bezet geweest maar het is uiteraard onbekend of er onderbrekingen in de bezetting waren.

Twee stenen zijn dichtgesmeerd en drie lager geplaatste stenen zijn onbruikbaar geworden door er voor gebouwde huizen.

In 2021 waren minstens 23 van de 26  neststenen bezet, zie voor bezettingsdetails hierboven bij bezetting Lutherse kerk en de nummers 3abc in de kunstnestentabel.

In juni/juli zie je 's morgens en ' s avonds tientallen gierzwaluwen boven de kolonie vliegen.

De vroegste mij bekende waarnemingen van bezetting dateren uit de 2e wereldoorlog (van binnenuit gezien door Günter Prang, mededeling Marjos Mourmans).  Begin jaren '60 van de 20e eeuw was de zuidwestgevel compleet bedekt door klimop en de vijf neststenen aldaar waren toen zeer waarschijnlijk niet bruikbaar.

Marjos zag begin jaren '90 van binnenuit jonge gierzwaluwen in de nesten.

Klimop op zuidwest, 1961

klik voor vergroting

Bij de restauratie in 1984 zijn de neststenen onderzocht, zie artikel  GBN Gierzwaluwenbulletin 2003-1 p. 10-1 en een verslag van historisch gebouwenonderzoeker Frans Kipp in Jaarboek Monumentenzorg 1996 p. 86-91.

De door Kipp vermelde diameter van de invliegopeningen van 3,5 cm is onjuist (zou te klein zijn voor de gierzwaluw); die is ca. 5 cm.

Tot vorig jaar (2020) belandden vogels (jongen, adulten) regelmatig binnen in de kerk (zelfs vier stuks in 1990). De koster en vrijwillige kerkgidsen lieten ze weer vrij. Ze zijn daarom nu aan de binnenkant met een steen afgesloten en in 2021waren er geen problemen.

In een uitgebreide bouwgeschiedenis van klooster en kapel wordt verondersteld dat de kapel misschien in 1476 voor een belangrijk deel is verbouwd. Minimaal kwam er nieuwe dakbedekking op omdat er tolrechten voor de aanvoer van leien betaald zijn, zie bouw- en verbouwgeschiedenis.

Spreeuwenpot, 1316

Flink ouder is een ingemetselde spreeuwenpot in de top van de trapgevel aan de achterkant van Oude Gracht 307 in Utrecht, de Leeuwenbergh, bouwjaar 1316-1325, ook genoemd in het artikel van Kipp.

Dikke kans dat die heel lang benut is geweest door een gierzwaluw. Maar de pot is bij de restauratie in 1985 verwijderd (zat bij zwarte rondje op de foto). De twee bovenste grote vierkante gaten? zijn nieuw. De twee nog wat grotere duivenkasten eronder, met opstapje onder de opening, zaten er 700 jaar geleden ook al.

Er zitten in buurgebouwen nog steeds een paar nesten want er vliegen geregeld 10-15 gierzwaluwen boven de wijk en een buurman zag er in 2019 of 2020 eentje bij een regenpijp in de dakgootbekisting verdwijnen.

Elburg, Agnietenklooster

Iets jonger, ca. 1450, is een vergelijkbare neststeenkolonie in het Agnietenklooster in Elburg, die ook nu nog bewoond is. Zie: Agnietenklooster, Elburg.

Jonge gierzwaluwen voor consumptie 

Mauro Ferri onderzocht historische kunstnestkolonies die sinds de 13e eeuw werden gebruikt voor het oogsten van de jonge vogels voor consumptie, zoals mussen, spreeuwen, duiven, maar ook voor het plezier van vogels rond het huis of kasteel.

Publicaties van Mauro Ferri met data en veel foto's:

-- Historische kunstnesten voor oogsten vogelvoedsel, 2018 p. 217-239 (E)

-- Presentatieslides van lezing 2018 over "gierzwaluwtorens sinds de middeleeuwen" (E)

Broedplaatsen Wijk C

29 juli 2021

Ik woon sinds 29 mei 2020 in Wijk C van de Utrechtse binnenstad, Willemstraat 38 en houd er de broedvogelstand in de gaten.

In de 70 en 80-er jaren van de vorige eeuw is er veel gesloopt en het ziet er naar uit dat er nog maar een paar broedpaartjes in de wijk zijn. Maar ik weet dat hoe langer je zoekt, hoe meer je er vindt (als ze er zijn). Tot en met 2021 werden drie adressen met nesten gevonden.

1. Willemstraat 12, bovenste verdieping in de dakknik, rechts van de dakkapel. Details in waarneming.nl . Ook in '21 en '22 bezet.

2. Politiebureau Kroonstraat, zijde Paardenveld t.o. parkeergarage. Bovenste verdieping onder betonnen balustrade bij boom. Details op waarneming.nl . In 2021 werd aan die zijde een tweede nest gevonden.

Verder een paar nesten (2-3?) langs de gevels van het binnenterrein maar dat is niet toegankelijk om de exacte locaties te kunnen vinden. 's Avonds zijn er 10-15 gierzwaluwen actief boven de kolonie en bij het gebouw (giervluchten, bangers, hoge verzamelvluchten). Dat duidt op een stuk of drie-vier nesten. Op 17-7-21 heb ik er een gevonden, gezien vanaf de bovenste galerij, Willemstraat 44f. Zie details met foto en pijl bij nestingang op waarneming.nl.

3. Willemstraat 27, links bij regenpijpdoorvoer in dakgoot. Uitvlieger gezien op 17-7-'20, poepjes op straat. Details op waarneming.nl . Ook in 2021 en 2022 succesvol broedgeval (invliegers gezien, poepjes op straat).

Locaties broedplaatsen Wijk C.

klik voor vergroting

Onder de Paardenveldbrug, aan de kant van Wijk C,  zijn 11 gierzwaluwneststenen ingemetseld. Het zijn de enige kunstnesten in de wijk. Ze worden niet benut, ook niet door andere vogels. Onduidelijk of ze ook expliciet voor gierzwaluwen bedoeld waren. Zie project nr. 17 in de kunstnestentabel.  

Overtredingen Wet natuurbescherming

De Wet natuurbescherming, Wnb ( vergunningen, ontheffingen, handhaving etc.) wordt voor de provincie Utrecht uitgevoerd  door rudutrecht.

Het komt nog steeds voor dat het hele jaar beschermde nesten van de gierzwaluw zonder ontheffing van verbodsbepalingen in de Wet Natuurbescherming (Wnb) onbruikbaar worden gemaakt door verbouwingen, sloop of onderhoud. Dergelijke overtredingen kunnen in de provincie Utrecht gemeld worden op info@rudutrecht.nl . Voor de melding kan ook een e-formulier gebruikt worden, dat staat hier. Bellen kan 24/7 met 0800-022 5510 , ook als spoed is vereist omdat de werkzaamheden nog gaande zijn.

Meer over wetten, regelgeving en bescherming op: wetten en regels.

Tachtig gierzwaluwkasten voor Lauwerecht

Op 1 mei 2020 zijn met hoogwerkers op twee gevels in de wijk Lauwerecht totaal 80 gierzwaluwkasten opgehangen. Op de hoek Goeman Borgesiusstraat - Verenigingdwarsstraat (Mitros woningen) hangen er tien aan een kopgevel.

En op de zijgevel van zorgcentrum Amerpoort, op de hoek Oudlaan-Idenburgstraat (zie foto) maar liefst 70 stuks (zie foto Idenburgstraat). Beide plaatsingspatronen tonen het silhouet van een gierzwaluw. De projecten zijn georganiseerd door Kerstin Steinhart van bewonersplatform Staatslieden-Lauwerecht. Zij wist de medewerking van vele organisaties te verkrijgen en zette buurtbewoners aan het werk om de kasten te maken. Vorig jaar werden op een zestal adressen in de buurt ook al 13 kasten opgehangen. Er zijn t/m 2021 nog geen kasten bezet geraakt. Zie voor details en meer foto's de Utrechtse projectentabel, nrs. 18 t/m 25.