Helpen ?

Weet je meer projecten, wil je helpen met de monitoring?  Laat even weten aan jaaplangenbach@ziggo.nl , Willemstraat 38, 3511 RK, 06 - 3849 7474.  Bekijk dan in ieder geval de pagina "Nesten Zoeken".

De  'toename' in 2020 is in feite waarschijnlijk achteruitgang omdat projecten 9 en 10, met dit jaar 14 nesten, in 2019 niet werden gecontroleerd, maar zeer waarschijnlijk in gelijke mate bezet waren. Het bezettingspercentage zou in 2019 dan 8,4% geweest zijn.

Als we het grote (lege) project met 303 kasten bij Primark (voormalig V&D/Hudson's Bay, zie nr. 6 in de tabel) niet meerekenen komt het percentage voor 2020 op 11%.

"Bezet" is niet hetzelfde als een succesvol broedgeval maar betekent dat er minimaal eenmaal een in- of uitvlieger is gezien. Soms zijn er jongen in de kastopening gezien of gehoord. Het kan bij invliegers ook om slapers gaan (1 of 2 vogels in een kast) die het jaar erop terugkomen om te broeden, om verkenners die uiteindelijk toch elders broeden of om mislukte broedpogingen. Elk project, waarbij aantallen bezet of "niet bezet" is aangegeven, is minimaal een uur (maar meestal veel langer) op een avond tussen half juni en 15 juli in de gaten gehouden.

- = zeer waarschijnlijk geen broedgeval of kastbezetting

niets ingevuld = onbekend (niet of onvoldoende bezocht)

K = nestkasten    S = neststenen

Meer projectinfo onder de tabel en via de links in de tabel (website, bron, foto)

Projectbezettingen 2018-2021  (2021 voorlopig)

Opmerkingen

1, 2 en 17 t/m 22 (en in mindere mate 32): Bezetting bij zeer verspreide plaatsing door een wijk/buurt duurt erg lang of blijft uit, zelfs als er bestaande nesten verdwenen zoals in De Lessepsbuurt. De kasten worden niet of moeilijk gevonden. Ook in Haarlem b.v., 10% na 10 jaar, zie Garenkokerskwartier, in Fitis 38 -4. Lokgeluiden bij elk huis met een paar kasten is niet te doen, monitoring is zeer tijdrovend. Concentratie van een groter aantal kasten bij elkaar op een enkele grote blinde gevel is beter, maar ook weer niet teveel en niet te dicht op elkaar, zie opm. bij nr. 24.

1. In 2020 12 kasten met paartjes bezet (broeders en slapers) en 7 kasten met zeker broedsucces (bij 4 kasten jongen in de opening gezien of gehoord en 3 kasten op basis van invlieggedrag). In 2020 zijn 10 nieuwe kasten bijgeplaatst en voor 2021 komen er nog zes bij. (waarnemingen en mededelingen van bewoners)

3a. Elf ingangen in de gootombouw aan de stadhuispleinzijde, rechterkant. Wel 'natuurlijke' nesten hiertegenover, bovenin de gevel boven de waterloop.

3b. Twee groepjes van vier en zes nestkasten, zichtbaar vanaf de Ganzenmarkt; een voor gierzwaluwen lastig/niet bruikbaar achter een boom.

4. Lutherse kerk, 26 neststenen in de kapel van het voormalige Abraham Doleklooster. Ingemetseld bij de bouw in 1412 (of bij de herbouw/verbouw in 1479 ?) Meer over de Lutherse kerk en andere Middeleeuwse kunstnesten in Utrecht.

4a: In 2020 11 van de 14 kasten op noordoost bezet. Nrs 3, 8 en 13 waarschijnlijk niet. Op 19-7-'19 van 22.00-22.20 tien invliegers in zes verschillende kasten op noordoost (nrs. 3, 4, 7, 9, 12 en 14). Op 25-7-'20 van 21- 22 u. totaal 18 in- en uitvliegers (9 in en 9 uit) bij acht kasten (nrs. 1, 2, 4, 5, 6, 7, 12 en 14). Op 27-6-'20 van 21.25-22.30 totaal 30 in- en uitvliegers (20 in, 10 uit) bij 10 kasten (nrs. 1, 2, 4, 5, 7, 9, 10, 11, 12 en 14), zie foto met kastnummering NO - 1-14.Filmpje: actieve 'bangers' bij de nestingangen.

4b: In 2020 4 van de 5 kasten op zuidwest bezet; nr 4. waarschijnlijk niet: zit mogelijk te laag / slecht bereikbaar, zie kastnummering ZW-1-5.

4c: In 2020 zijn 3 (nrs. 3, 4 en 5) van de zeven stenen onder de dakgoot op zuidoost bezet (in- en uitvliegers gezien), zie kastnummering ZO 1-7.

6. Rijnkade 5, Primark (voorheen V&D en Hudson's Bay) Uitgebreide projectbespreking bij Hudson's Bay .

7 t/m 10. Mitigatieproject wegens sloop van AZU met gierzwaluwnesten. Totaal 40 neststenen (2 inmiddels onbruikbaar) langs bovenrand flats. Mogelijk al kort na nieuwbouw 1992 bezet. Nummering vanaf noord. Eerst bekende broedgevallen (invliegers gezien) dateren van 2015/2016. Op 23-7-'19 grote verzamelvluchten van 100+ vogels boven de wijk.

7 en 8; Hartingstraat: In 2015 zijn in- en uitvliegers gezien bij alle 20 neststenen! In juli 2019 15 ingevlogen neststenen gezien. In '20 invliegers gezien bij 16 neststenen (nrs. 1, 3, 4, 5, 8 en 10 t/m 20). Op 16/18-7-'20 jongen uit de opening kijkend van nrs. 15 en 20. Op 19-7 geen enkel jong in kastopening (bewolkt, geen bangers actief).

8. Stenen 2 en 7 zijn onbruikbaar voor gierzwaluw (opening te groot door weggeraakte schijf met opening).

9 en 10; A. v. Schendelstraat: Neststenen op zuidwesten. Wordt mogelijk veel te heet. In 2016 werden twee bezette kasten gemeld op waarneming.nl. In '18-'19 niet gecontroleerd. In '20 invliegers in 14 kasten (nrs. 1, 2, 4, 5 t/m 11, 13 t/m 16 en 18). Van 16 t/m 28-7-'20 jongen uit opening kijkend gezien in nrs. 1, 4, 5, 10 en 16. Op 19-7 geen enkel jong in kastopening (bewolkt, geen bangers actief).

9. Twee stenen, 19 en 20, mogelijk lastig/niet benutbaar door dikke boom op 4-5 meter, wel langsvliegende en aanhakende bangers gezien, maar geen invliegers of jongen in de opening.

11. Smakkelaarsveld, Mediamarkt. Scherpe randen van invliegopening in hardsteen muurbekleding. Glad oppervlak maakt aanhaken onmogelijk. De invliegopeningen lijken te klein met hoogte 2,6-2,7 cm. (berekend met foto en 51,5 cm brede gevelplaat), moet minimaal 2,8 zijn.

12. en 13. Onder nieuwe bruggen over Catharijnesingel. Het zijn gierzwaluw neststenen maar het zou wel erg apart zijn als die hier iets mee konden. Misschien iets voor huismussen? Bouwer weet niet wat de bedoeling is. Bij nr . 12 ontbreekt een afneembare kastopening waardoor de ingang erg groot is (iets voor kauw?).

14. Palembangstraat. Op 25-7-'19 's avonds geen enkele activiteit in de wijk. Wel op 13-7-20 (15 stuks hoge verzamelvlucht) maar niet bij de nestkasten. Minstens drie kasten, gezien uitpuilend materiaal, bezet door huismus. Er zijn dit jaar ook drie huismuskasten opgehangen.

15. Vleutenseweg 420. Mitigatieproject gezien dakrenovatie in uitvoering juni 2019. Wel drie nesten bij regenpijpdoorvoer in dakgootbekisting, dichtbij de nestkasten in 2019 en ook minstens eentje in 2020.

18. Zeer foute locatie in binnenhoek en vlak achter hoge bomen.

19. Kasten hangen naast opengaande ramen. Geen broedplaatsen in de buurt, In '20 geen activiteit bij de kasten gezien door de bewoner.

20. Nooit kasten boven ramen (poep, botsingen) en ook niet naast naar buiten opengaande ramen plaatsen (vlieghinder). Lokgeluid vanaf eind juni 2020.

21. Geen broedplaatsen in de wijk, weinig kans op bezetting zonder lokgeluid.

24. Hoek met Verenigingdwarsstraat.

25. Hoek Oudlaan. Lokgeluiden 's morgens en in namiddag, vroege avond. Erg veel kasten bij elkaar is geen goed idee. Uit onderzoek blijkt dat de kans op bezetting recht evenredig afneemt met het aantal kasten, zie bezettingsfactoren bij 23 renovatieprojecten, Duitsland . Het is ook beter om een grotere afstand (een meter) tussen de kasten te hanteren.

Als er kasten bezet raken dan zeer waarschijnlijk eerst de kasten aan de uiteinden van de (bovenste) vleugel en staartuiteinde. Heel misschien (veel) later ook nog een aantal in het lichaam. Er is o.a. gevaar voor burenruzie door foutief invliegen omdat de kasten lastig van elkaar te onderscheiden zijn. Verschillende vormen van de invliegopening (rond, vierkant, ovaal, links/rechts geplaatst) of "huisnummers" kan de herkenbaarheid vergroten. Onderverdelen in flink van elkaar gescheiden kleinere groepjes van 5-7 kasten helpt ook. Dertig kasten op een dergelijke gevel is meer dan genoeg.

In de hoofdstad Bakoe van Azerbeidzjan is iets dergelijks met 400 kasten op een kopgevel gerealiseerd. Onbekend wanneer maar er zijn al kasten bezet en hoeveel dat er inmiddels zijn is ook onbekend. De bezetting wordt gecontroleerd met een mini-camera aan een snoertje. Bekijk het filmpje op Youtube .

27 t/m 31, nieuwbouw op voormalig veemarktterrein. Drie avonden bezocht in juni/juli 2019. Geen vogel in of boven de wijk of bij de kasten gezien. Zelfde beeld op 24-6-2020. Ook geen sporen van nestbezetting zoals poepjes op de muur, op straat of nestmateriaal in openingen e.d.

30. Aan het eind van de video zijn de (kennelijk later) ingemetselde neststenen langs de dakrand te zien. Onder NOM-keur gebouwd met verplicht drie kasten/stenen per woning.

32. Invliegers in kasten 5 en 10 op 28-6-'20 rond 22.15. (nummering van links naar rechts). Bij neststeen 5 zit een natuurlijk nest achter een kantpan.

33. Lokgeluiden. Kasttype NK GZ 10 van Vivara Pro, 1 per woning, nogal ver uit elkaar.

34. Twee kasten aan oostzijde met lokgeluid (geen bezetting in '19) en vier toegevoegd in '20 aan westzijde. In '20 een kast bezet door een paartje aan de westkant en aan de oostkant maar nog geen broedgevallen.

35/36. Bij de nul-meting in 2018 (verplicht in kader van gedragscode natuurinclusief renoveren voor NOM-keur) werden in de buurt geen broedplaatsen van gierzwaluw ontdekt. Zie rapport Aveco de Bondt, p. 40 e.v. In mei 2020 wijzen poepstrepen bij 3-4 stenen aan de Gambiadreef waarschijnlijk op spreeuwennesten.

38. In dakgootombouw, te laag en lastig/niet aanvliegbaar. Lokgeluiden in 2012. Wel natuurlijk nest dichtbij op nr. 53, zie eerste nest Leidsche Rijn.

39/40. Wijk Hoge Weide. Twee kopgevels op 50 m. van elkaar met elk zes neststenen en vijf huismusinbouwkasten.

44. In de begrenzingsmuur langs de Vaduzdijk van stadspark "Plantsoen van Boedapest" in aanleg. Ook voorzien van 32  huismusnestkasten en 4 vleermuiskasten.

Middeleeuwse gierzwaluwkunstnesten

In 2020 waren minstens 18 van de 26 neststenen in de middeleeuwse kapel van de Lutherse kerk aan de Hamburgerstraat bezet. In juli zie je ' s avonds vele tientallen gierzwaluwen boven de kolonie vliegen. De stenen werden ten tijde van de bouw in 1412 (of bij de herbouw in 1476) ingemetseld en zijn misschien wel vele eeuwen door gierzwaluwen bezet gewenst.

Bij de restauratie in 1984 zijn de neststenen onderzocht, zie artikel  GBN Gierzwaluwenbulletin 2003-1 p. 10-1, op basis van het verslag van historisch gebouwenonderzoeker Frans Kipp in Jaarboek Monumentenzorg 1996 p. 86-91. De daar vermelde diameter van de invliegopeningen van 3,5 cm is onjuist (zou te klein zijn voor de gierzwaluw), die is ca. 4,5 cm. Tot vorig jaar belandden vogels (jongen, adulten) binnen in de kerk (vier stuks in 1990). De koster liet ze weer vrij en heeft de neststenen aan de binnenkant nu met een steen afgesloten.

In een uitgebreide bouwgeschiedenis van klooster en kapel wordt verondersteld dat de kapel misschien in 1476 geheel is herbouwd, maar minimaal kwam er nieuwe dakbedekking op omdat er tolrechten voor de aanvoer van leien betaald zijn, zie bouw- en verbouwgeschiedenis.

De vroegste mij bekende waarnemingen van bezetting dateren uit de 2e wereldoorlog (van binnenuit gezien door Günter Prang, mededeling Marjos Mourmans).  Begin jaren '60 van de 20e eeuw was de zuidwestgevel compleet bedekt door klimop en de vijf neststenen aldaar waren toen waarschijnlijk niet bruikbaar.

Klimop op zuidwest, 1961

klik voor vergroting

Marjos zag begin jaren '90 van binnenuit jonge gierzwaluwen in de nesten.

Van de 28 neststenen zijn er nu nog 26 open; op de kopgevel ZW (5), de kopgevel NO (14) en onder de dakgoot op ZO (7, zichtbaar vanaf binnenterrein, hek dicht om 18 u.).

Volgens de Italiaanse onderzoeker  Mauro Ferri is deze neststeenkolonie een van de oudste kunstnestkolonies van Europa die nu is bewoond door gierzwaluwen.

De ca. 30 neststenen in de gevel van het  Agnietenklooster in Elburg zijn van vergelijkbare ouderdom (rond 1450). Ze zitten lager dan de loze gaten in de vorm van het kruis bovenin. In 1955 is het complex ingrijpend gerestaureerd. De nestingangen werden afgedicht met gaas om overlast van poep voor passerende trouwstellen te voorkomen. Er nestelden ook spreeuwen en huismussen. Maar de lokale vogelwerkgroep maakte ze in 2014 weer open en geleidelijk aan raken er steeds meer stenen door gierzwaluwen bezet, nu een stuk of twintig. Ook elders in het pand wordt achter dakgoten en onder dakpannen al eeuwen gebroed.

Flink ouder is een ingemetselde spreeuwenpot met opening 3,5 cm in de top van de trapgevel aan de achterkant van Oude Gracht 307 in Utrecht, de Leeuwenbergh, bouwjaar 1316-1325, ook genoemd in het artikel van Kipp.

Dikke kans dat die heel lang benut is geweest door een gierzwaluw. Maar de pot is bij de restauratie in 1985 verwijderd (zat bij zwarte rondje op de foto). De twee bovenste grote vierkante gaten? zijn nieuw. De twee nog wat grotere duivenkasten eronder, met opstapje onder de opening, zaten er 700 jaar geleden ook al.

Er zitten in buurgebouwen nog steeds een paar nesten want er vliegen geregeld 10-15 gierzwaluwen boven de wijk en een buurman zag er in 2019 of 2020 eentje bij een regenpijp in de dakgootbekisting verdwijnen.

In Nederland (en Vlaanderen) werden deze voorzieningen vooral voor spreeuwen en mussen gebouwd (oogst van jongen voor consumptie) maar gierzwaluwen zullen er ook dankbaar van geprofiteerd hebben (als de invliegopening groot genoeg is, minimaal 2,8 cm hoog).

Mauro Ferri onderzocht historische kunstnestkolonies die sinds de 13e eeuw vooral werden gebruikt voor het oogsten van de jonge vogels voor consumptie, zoals mussen, spreeuwen en in Italië vooral van gierzwaluwen. Daartoe werden in Italië veel speciale "gierzwaluwtorens" gebouwd met soms wel honderden nestplaatsen. Dat was kennelijk zeer succesvol maar met de huidige variant, de gierzwaluwtil, wil het met de bezetting niet zo vlotten, zie bezetting NL gierzwaluwtillen.

Zie zijn publicaties met data en veel foto's:

-- Historische kunstnesten voor oogsten vogelvoedsel, 2018 p. 217-239 (E)

-- Presentatieslides van lezing 2018 over "gierzwaluwtorens sinds de middeleeuwen" (E)

Gierzwaluwbroedplaatsen Wijk C

9 augustus 2020

Ik woon sinds 29 mei 2020 in Wijk C van de Utrechtse binnenstad, Willemstraat 38 en houd daar de broedvogelstand in de gaten.

In de 70 en 80-er jaren van de vorige eeuw is er veel gesloopt en het ziet er naar uit dat er nog maar een paar broedpaartjes in de wijk zijn. Maar ik weet uit ervaring dat hoe langer je zoekt, hoe meer je er vindt. Dit jaar drie adressen met nesten gevonden maar er is dus nog alle hoop dat het hier niet bij blijft.

1. Willemstraat 12, bovenste verdieping in de dakknik, rechts van de dakkapel. Details in waarneming.nl

2. Politiebureau Kroonstraat, zijde Paardenveld t.o. parkeergarage. Bovenste verdieping onder betonnen balustrade bij boom. Details op waarneming.nl

Verder een paar nesten langs de gevels van het binnenterrein maar dat is niet toegankelijk om de exacte locaties te kunnen vinden. 's Avonds zijn er 10-15 gierzwaluwen actief boven en bij het gebouw (giervluchten, bangers, hoge verzamelvluchten). Dat duidt op een stuk of drie-vier nesten. Op 17-7 heb ik er een gevonden, gezien vanaf de bovenste galerij, Willemstraat 44f. Zie details met foto en pijl bij nestingang op waarneming.nl.

3. Willemstraat 27, links bij regenpijpdoorvoer in dakgoot. Uitvlieger gezien op 17-7-'20, poepjes op straat. Details op waarneming.nl .

In de Paardenveldbrug, aan de kant van Wijk C,  zijn 11 gierzwaluwneststenen (ook voor gierzwaluwen bedoeld?) ingemetseld maar die worden niet benut. Zie project nr. 12 in de kunstnestentabel. Het zijn de enige gierzwaluwkunstnesten in de wijk, voorzover zichtbaar vanaf de openbare weg.

Locaties van broedplaatsen Wijk C.

klik voor vergroting

Zevende zoekseizoen Utrechtse gierzwaluwen

Op 10 mei 2021 gaat voor tientallen vrijwilligers het zevende zoekseizoen naar gierzwaluwnesten van start met een digitale ontmoeting op Google-meet, georganiseerd door Astrid van den Broek van Utrecht Natuurlijk-gierzwaluw, in opdracht van de gemeente. Daar kun je je ook aanmelden als je wilt helpen. Stadsecoloog Gideon Vreeman schreef een korte handleiding.pdf voor efficiënt nesten zoeken.

Meer info hierover op mijn pagina's nesten zoeken en  methoden om broedgevallen vast te stellen.

Sinds 2014 zijn er t/m 2020 bijna 1.000 broedplaatsen gevonden (inclusief hervondsten). Bij een aantal situaties is verbouwassistentie verleend en nestverlies voorkomen. Bewoners en omwonenden van nestpanden worden met een flyer geïnformeerd en in de eerste jaren zijn enige tientallen nestkasten opgehangen. Over bezetting daarvan is nog niets bekend.

Resultaten ("nestinidicatieve waarnemingen per blok van 100*100 m.") staan op deze gemeentekaart. Vink "2020"aan voor de resultaten van 2020. Klik op de vierkantjes voor "aantal waarnemingen", "aantal exemplaren",  "aantal nestindicerend gedrag" en aantal "bezet nest".

Alle waarnemingen in de gemeente 2021

Ontdekking 1e broedgeval Leidsche Rijn 2017.

Broedplaatsen in waarneming.nl

Zie waarneming.nl: alle waarnemingen met code "bezet nest" 2020 - Utrecht-stad. Klik op de datum vooraan in de waarnemingsregel voor alle details.

Op deze kaart-binnenstad (inzoombaar) staan de locaties van alle waarnemingen met code "bezet nest" in de binnenstad 2020 (binnen de Stadsbuitengracht). En op deze kaart  staan ze van de hele gemeente Utrecht. Klik de blauwe dots voor details.

"Bezet nest" betreft niet alle bezette nesten/broedplaatsen want een aantal waarnemingen van invliegers (is bewijs voor bezet nest) werd voorzien van de code "nestindicerend gedrag", of "waarschijnlijke nestplaats". In 2020 waren dat er samen ook nog een stuk of 35, o.a. in Vleuten en Voordorp. Je kunt ze vinden door in het filtermenu de betreffende codes te kiezen. Maar bij "nestindicerend gedrag" zitten dan ook nogal wat locaties die geen broedplaats zijn (geen invliegers gezien) maar echt nestindicerend gedrag betreffen (m.n. giervluchten langs daken/gevels/nestkasten).

Beleid Utrecht

Meer over de stand van de gierzwaluw en het beleid in gemeente Utrecht in het Soortenmanagementplan 2016.pdf  en hier meer over beleid Utrecht voor de gierzwaluw.  Bij nieuwbouw van gemeentepanden en bij projecten op gemeentegrond worden verplichtingen opgelegd voor diervriendelijk bouwen en o.a. het aanbrengen van kunstnesten voor gierzwaluwen , zie bij Vogelbescherming diervriendelijke eisen voor Utrechtse gemeenteprojecten en de pagina bij gemeente Utrecht over diervriendelijk bouwen en renoveren.

Gesprek over 'diervriendelijk bouwen' met stadsecoloog Gitty Korsuize. Collega Gideon Vreeman werkt o.a. aan de realisering van kunstnestprojecten en uitvoering van het SMP. Op de natuurwaardenkaart van de stad kun je soorten zoeken of kijken wat er allemaal in jouw buurt voorkomt.

Overtredingen Wet natuurbescherming

Het komt nog steeds voor dat het hele jaar beschermde nesten van de gierzwaluw zonder ontheffing van verbodsbepalingen in de Wet Natuurbescherming (Wnb) onbruikbaar worden gemaakt door verbouwingen, sloop of onderhoud. Dergelijke overtredingen kunnen in de provincie Utrecht gemeld worden op info@rudutrecht.nl . Voor de melding kan ook een e-formulier gebruikt worden, dat staat hier. Bellen kan 24/7 (ook b.v. als spoed is vereist omdat de werkzaamheden nog gaande zijn) met 0800-0225510.

Belanghebbende kunnen ook een verzoek om handhaving  (van de wet- en regelgeving) indienen. Meer over melden of handhaven op RUD, melden - handhaven.  

De Wnb (vergunningen, ontheffingen, handhaving etc.) wordt voor de provincie Utrecht uitgevoerd  door rudutrecht.

Meer over wetten, regelgeving en bescherming op:

Tachtig gierzwaluwkasten voor Lauwerecht

1 mei 2020

Vandaag zijn met hoogwerkers op twee gevels in de wijk Lauwerecht totaal 80 gierzwaluwkasten opgehangen. Op de hoek Goeman Borgesiusstraat - Verenigingdwarsstraat (Mitros woningen) hangen er tien aan een kopgevel. En op de zijgevel van zorgcentrum Amerpoort, op de hoek Oudlaan-Idenburgstraat maar liefst 70 stuk (zie foto Idenburgstraat). Beide plaatsingspatronen tonen het silhouet van een gierzwaluw. De projecten zijn georganiseerd door Kerstin Steinhart van bewonersplatform Staatslieden-Lauwerecht. Zij wist de medewerking van vele organisaties te verkrijgen en zette buurtbewoners aan het werk om de kasten te maken. Vorig jaar werden op een zestal adressen in de buurt ook al 13 kasten opgehangen. Zie voor details en meer foto's de Utrechtse projectentabel, nrs. 17 t/m 24.