Gemeentelijke gierzwaluwkaart

De resultaten van het nesten zoeken zijn verwerkt in deze gemeentekaart-gierzwaluwen. Het is een kaart met "nestindicatieve waarnemingen per blok van 100*100 m." Je kunt dus niet zien of er een nest in een bepaald pand zit.

Klik op de hokjes voor "aantal waarnemingen",  "aantal nestindicerend gedrag" en "aantal bezet nest".

Let maar niet op de kleurcoderingen; roder is niet beter, want de kleur kan op het aantal nesten slaan maar ook op het aantal vogels tijdens "nestindicerende gedrag". Ook de aantallen kloppen lang niet altijd. Veel te veel bezette nesten bijvoorbeeld bij Hartingstraat / v. Schendelstraat en Hamburgerstraat.  Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen 'natuurlijke' nesten en kunstnesten.

Broedplaatsen in waarneming.nl

Zie waarneming.nl: alle waarnemingen 2023 met code "bezet nest" in Utrecht-stad. Klik op de datum vooraan in de waarnemingsregel voor details.

En hier staan ze op deze kaart. Klik de blauwe dots voor details. Met mouse-over op het tekstblokje aan het eind van de regel kun je gemakkelijk toelichtingen lezen zonder de waarnemingspagina erover te openen.

Sommige nestlocaties kun je vinden door de code "nestindicerend gedrag",  "waarschijnlijke nestplaats" of "bezet nest met jongen" te kiezen. De laatste jaren worden er nog nauwelijks natuurlijke nesten ingevoerd.

Andere gemeentelijke gierzwaluwnestenkaarten

- gierzwaluwnestenkaart van Amsterdam

- gierzwaluwkaart Zeist, 2019 (nesten, overvliegend, gierend)

- nestenkaart gierzwaluw Amersfoort, Situatie 2016 - 2018.

Beleid gemeente Utrecht

De gemeentepagina over de gierzwaluw lijkt te dateren uit de tijd van voor de Wet natuurbescherming van 2017 en kunt u beter overslaan. Voor kennis verwijst de pagina naar de Soortenstandaard uit 2014 en er worden nog steeds gierzwaluwdakpannen aanbevolen !

Op deze gemeentepagina over diervriendelijk bouwen staat ook nog wat over de procedure maar zonder verwijzing naar het SMP.

Ontheffing voor particuliere woningeigenaren bij na-isolatie.

De gemeente kreeg in het kader van de provinciale PRE-SMP-regeling op 28 april 2022 een ontheffing voor na-isolatie van particulier grondgebonden woningbezit. Het is een ontheffing voor maximaal twee jaar van het verbod volgens art. 3.1 , 2e lid, van de Wet natuurbescherming, te weten het "opzettelijk beschadigen en vernielen van nesten en rustplaatsen van de huismus en de gierzwaluw" voor particuliere grondgebonden woningen van voor 1992 met een energielabel C t/m G. Deze regeling is inmiddels vervangen door een nieuwe op basis van een nieuw SMP.

Het blijkt overigens ook in het algemeen dat nestkasten aan eigen woonhuis geen succes zijn. Afgezien van Voordorp bleek dat van de totaal 163 kasten aan woonhuizen in Utrecht er in 2023 slechts 8 bezet waren, zie bezetting kunstnesten Utrecht 2018-2023. Hier meer over "hier en daar een kast werkt meestal niet".

Dit jaar wordt er geen verslag gedaan over de beschikbaar gekomen nestkasten in het kader van natuurvriendelijk bouwen omdat daar geen voldoende betrouwbare gegevens voor beschikbaar zijn. De cijfers worden volgend jaar bekend gemaakt. Over de broedvogelstand wordt in het verslag hoofdstuk 5.3 - gierzwaluw gesteld dat die in 2023 wederom stabiel zou zijn, namelijk 90% ten opzichte van startjaar 2007.

In het nieuwe Soortmanagementplan van 2024 wordt de broedvogelstand wederom als "stabiel" aangeduid. Landelijk is die "significant matig afnemend" (p. 14).

Gierzwaluwtrends Utrecht en NL. Bron: SMP-2024

In het SMP staat op p. 40: "Omdat de vogels door hun fysiologie en wijze van vliegen sterk beperkt zijn in het zoeken en vinden van geschikte nestplaatsen, is er naar verwachting een tekort aan nestplaatsen voor de lokale populatie".

(Dat lijkt in tegenspraak met het feit dat er in 2023 ruim 1.900 kunstnesten niet bezet waren.) En: "Door een zorgvuldige omgang met bestaande nestplaatsen bij herontwikkeling, verduurzaming en renovaties, het aanbrengen van nieuwe nestplaatsen (zowel in oud- als nieuwbouw) kan naar verwachting met weinig moeite voor een verbetering van de lokale gierzwaluwpopulatie worden gezorgd".

2. Politiebureau Kroonstraat, zijde Paardenveld t.o. parkeergarage. Bovenste verdieping onder betonnen 'vensterbank' bij boom. Details op waarneming.nl .

In 2021 werd aan die zijde een tweede nest gevonden, in 2022 en 2023 beiden opnieuw en op 24 mei 2023 een nieuw derde nest aan de linkerkant (foto). Allen in 2024 ook bezet.

Verder zitten er een paar nesten langs de gevels van het binnenterrein maar dat is niet toegankelijk om de exacte locaties te kunnen vinden. 's Avonds zijn er 10-15 gierzwaluwen actief boven de kolonie en bij het gebouw (giervluchten, bangers, hoge verzamelvluchten). Dat duidt op een stuk of drie-vier nesten. Op 17-7-21 heb ik er een gevonden, gezien vanaf de bovenste galerij, Willemstraat 44f. Zie details met foto en pijl bij nestingang op waarneming.nl.

3. Willemstraat 27, links bij regenpijpdoorvoer in dakgoot. Uitvlieger gezien op 17-7-'20, poepjes op straat, zie waarneming.nl . Ook in 2021 t/m 2023 succesvol broedgeval (invliegers gezien, poepjes op straat, reactie op afgespeeld gierzwaluwgeluid).

Nestkasten

Onder de Paardenveldbrug, aan de kant van Wijk C,  zijn 11 gierzwaluwneststenen ingemetseld. Ze worden niet benut, ook niet door andere vogels. Onwaarschijnlijk dat ze bedoeld zijn voor gierzwaluwen want die kunnen daar natuurlijk niets mee. Het uitvoerend bouwbedrijf wist er niets over te melden. Verderop, onder de Marga Klompebrug ter hoogte van Moreelsepark, zitten ook 14 van die nestkasten.

Aan de achterkant van het ministerie OCW, aan de Pastoor van Nuenenstraat, zijn in september 2022 tien nestkasten voor de gierzwaluw opgehangen. Dat was in het kader van puntenverzameling voor het BREEAM duurzaamheidscertificaat. Helaas hangen ze op de zonrijke zuidwestzijde wat bij hittegolven groot gevaar voor sterfte van eieren of jongen betekent. De gebouwbeheerder is gevraagd ze te verplaatsen naar de noordoostzijde aan de St. Jacobsstraat maar op dat verzoek kwam geen reactie.

In 2024 was er activiteit van nestelende spreeuwen.

Locaties broedplaatsen en nestkasten Wijk C. Klik voor vergroting

Middeleeuwse gierzwaluwkunstnesten

Lutherse kerk, Hamburgerstraat 9, 1412

Het is de oudst bekende kolonie van Nederland en volgens de Italiaanse onderzoeker  Mauro Ferri zelfs de oudste kunstnestkolonie van Europa die nu nog is bewoond door gierzwaluwen.

Van de 31 neststenen in de kapel zijn er nog 26 open en bereikbaar; op de kopgevel ZW (5), de kopgevel NO (14) en onder de dakgoot op ZO (7, zichtbaar vanaf binnenterrein, hek dicht om 18 u.). Ze werden tijdens de bouw in 1412 ingemetseld en zijn waarschijnlijk sinds die tijd meer of minder door gierzwaluwen bezet geweest maar het is uiteraard onbekend of er onderbrekingen in de bezetting waren.

Twee stenen zijn dichtgesmeerd en drie lager geplaatste stenen zijn onbruikbaar geworden door er voor gebouwde huizen.

In 2023 waren minstens 24 van de 26  neststenen bezet, zie voor bezettingsdetails bij bezetting Lutherse kerk.

In juni/juli zie je 's morgens en ' s avonds soms vele tientallen gierzwaluwen boven de kolonie vliegen.

De vroegste mij bekende waarnemingen van bezetting dateren uit de 2e wereldoorlog (van binnenuit gezien door Günter Prang, mededeling Marjos Mourmans).  Begin jaren '60 van de 20e eeuw was de zuidwestgevel compleet bedekt door klimop en de vijf neststenen daar waren toen niet bruikbaar. Marjos zag begin jaren '90 van binnenuit jonge gierzwaluwen in de nesten.

Klimop op zuidwest, 1961, klik voor vergroting

Bij de restauratie in 1984 zijn de neststenen onderzocht, zie artikel  GBN Gierzwaluwenbulletin 2003-1 p. 10-1 en een verslag van historisch gebouwenonderzoeker Frans Kipp in Jaarboek Monumentenzorg 1996 p. 86-91.

De door Kipp vermelde diameter van de invliegopeningen van 3,5 cm is onjuist (zou te klein zijn voor de gierzwaluw); die is ca. 5 cm.

Tot vorig jaar (2020) belandden vogels (jongen, adulten) regelmatig binnen in de kerk (zelfs vier stuks in 1990). De koster en vrijwillige kerkgidsen lieten ze weer vrij. Ze zijn daarom nu aan de binnenkant met een steen afgesloten en in 2021 waren er geen problemen.

In een uitgebreide bouwgeschiedenis van klooster en kapel wordt verondersteld dat de kapel misschien in 1476 voor een belangrijk deel is verbouwd. Minimaal kwam er nieuwe dakbedekking op omdat er tolrechten voor de aanvoer van leien betaald zijn, zie bouw- en verbouwgeschiedenis.

Elburg, Agnietenklooster

Iets jonger, ca. 1450, is een vergelijkbare neststeenkolonie in het Agnietenklooster in Elburg, die ook nu nog bewoond is. Zie: Agnietenklooster, Elburg.

Zwolse kunstnesten sinds 1466 

In het historische bestuurspand van Zwolle , De Wheeme, Lombardstraat 4, broedden sinds de bouw in 1490 gierzwaluwen in daarvoor aangebrachte plavuizen met ronde gaten in de steigergaten. Die zitten ook in de Bethlehemkerk maar huidige bezetting is onbekend. In de Broerenkerk van 1466 zijn er "5-10 bezet" volgens Avifauna Zwolle). Zie bericht 2000 in De Swollenaar.

Spreeuwenpot, 1316

Een ingemetselde spreeuwenpot in de top van de trapgevel aan de achterkant van Oude Gracht 307 is nog een eeuw ouder. De Leeuwenbergh, bouwjaar 1316-1325, wordt ook genoemd in het artikel van Kipp.

Dikke kans dat die heel lang benut is geweest door een gierzwaluw. Maar de pot is bij de restauratie in 1985 verwijderd (zat bij zwarte rondje op de foto). De twee bovenste grote vierkante gaten? zijn nieuw. De twee nog wat grotere duivenkasten eronder, met opstapje onder de opening, zaten er 700 jaar geleden ook al.

Er zitten in buurgebouwen nog steeds een paar nesten want er vliegen geregeld 10-15 gierzwaluwen boven de wijk en een buurman zag er in 2019 of 2020 eentje bij een regenpijp in de dakgootbekisting verdwijnen.

Jonge gierzwaluwen voor consumptie 

Mauro Ferri onderzocht historische kunstnestkolonies van gierzwaluwen die sinds de 13e eeuw werden gebruikt voor het oogsten van de jonge vogels voor consumptie, zoals mussen, spreeuwen, duiven, gierzwaluwen, maar ook voor het plezier van vogels rond het huis of kasteel.

Publicaties van Mauro Ferri met data en veel foto's:

- Historische kunstnesten voor oogsten vogelvoedsel, 2018 p. 217-239 (E)

- Presentatieslides van lezing 2018 over "gierzwaluwtorens sinds de middeleeuwen" (E)

Jaap Langenbach