e
trend over 2007-2015 werd als "matig afnemend" aangeduid.
Volgens het
duurzaamheidsverslag 2021, p.
21/22 en 25
was de stand van de gierzwaluw op basis van MUS-tellingen
2007 t/m 2021 "stabiel".
In 2022 werden 276 broedplaatsen gevonden, inclusief
minimaal 127 in nestkasten.
Gemeentelijke gierzwaluwkaart
De resultaten van het nesten zoeken zijn verwerkt in deze
gemeentekaart-gierzwaluwen.
Het is een kaart met
"nestindicatieve
waarnemingen per blok van 100*100 m."
Klik op de hokjes voor "aantal waarnemingen",
"aantal nestindicerend gedrag" en "aantal bezet nest".
Let maar niet op de kleurcoderingen, "roder"
is niet "beter", want de kleur kan op het aantal nesten slaan maar ook op het
aantal vogels tijdens "nestindicerende gedrag". Ook de aantallen kloppen
lang niet altijd. Veel te veel bezette nesten bijvoorbeeld bij Hartingstraat, v. Schendelstraat
en Hamburgerstraat. Er
wordt geen onderscheid gemaakt tussen 'natuurlijke' nesten en kunstnesten.
Zo kan het ook:
gierzwaluwbroedplaatsenkaart
van Amsterdam.
- Stadsecoloog Gideon Vreeman (inmiddels
voormalig) schreef een korte handleiding.pdf voor
efficiënt nesten zoeken.
Meer daarover ook op mijn
pagina
nesten zoeken.
Ik heb het vroeger veel gedaan maar heb
inmiddels sterke twijfels over het nut (voor bescherming) van (willekeurig)
nesten zoeken zonder specifiek doel (zoals bij b.v. voorgenomen sloop
en renovaties). Zie hier wat overwegingen:
helpt nesten zoeken bij
bescherming?
De pagina
van de gemeente over de gierzwaluw lijkt te dateren
uit de tijd van voor de Wet natuurbescherming. Voor kennis wordt verwezen
naar de Soortenstandaard uit 2014 ! (dat is nu
Kennisdocument 2017.pdf
). Ernstiger is dat wordt gedaan alsof je zonder je aan de wet te houden maar je gang kunt gaan met renoveren en slopen
als je "maar een beetje oplet". En dat je een gierzwaluwnest
zelfs kunt vernielen als je naar eigen inzicht maar ergens een vervangende nestkast
ophangt. Daarvoor worden zelfs de al jaren, in feite verboden
gierzwaluwdakpannen
nog aanbevolen !
Wettelijk vereist onderzoek door een
deskundige is ook niet nodig! De bouwer wordt daarvoor verwezen naar de
"natuur in je buurt"
kaart. Na wat zoekwerk blijkt dat je een adres kunt intypen waarna een lijst
van voorkomende soorten planten en dieren verschijnt, binnen
een te kiezen afstand van maximaal 100 meter. Ik heb
hem eens getest voor een paar adressen met bekend gierzwaluwnest dat ook in
waarneming.nl is ingevoerd. Er verschijnt een enorme lijst met
waarnemingen van tongvarens, zwarte roodstaarten, boomkruipers en koolmezen maar geen of
slechts een enkele gierzwaluw, 90 meter of nog verder weg ! De verbouwer kan
zonder maatregelen zijn gang gaan! De gierzwaluwkolonie in het politiebureau
aan de Kroonstraat is op deze kaart ook niet te vinden, ondanks vele meldingen
in waarneming.nl .
Er staat bij dat de kaart niet compleet is,
maar de bewering dat na invoeren van een bezet nest op waarneming.nl de
soort in de kaart zal verschijnen is dus onjuist.
Broedplaatsen in waarneming.nl
Zie waarneming.nl:
alle
waarnemingen 2023 met code "bezet nest"
in Utrecht-stad. Klik op de datum vooraan in de waarnemingsregel voor
details.
En hier staan ze op deze kaart. Klik de blauwe dots voor details.
Sommige nestlocaties kun je vinden door de code
"nestindicerend gedrag", "waarschijnlijke nestplaats" of "bezet nest
met jongen" te kiezen.
Beleid gemeente Utrecht
Net als inmiddels bijna iedere gemeente wil ook Utrecht 'diervriendelijk bouwen en renoveren'
bevorderen. Bij nieuwbouw van gemeentepanden, bij scholen en bij projecten
op door de gemeente uitgegeven gronden worden daartoe b.v. verplichtingen opgelegd
voor
het aanbrengen van kunstnesten voor gierzwaluwen. Er functioneert o.a. een
Soortenmanagementplan 2016.pdf voor
gemeentelijk vastgoed en gebouwen op gemeentelijk uitgegeven grond.
Goedkope nestkasten
Vanaf 2007 zijn aan
belangstellende bewoners goedkope nestkasten beschikbaar gesteld. Dat begon in 2006
in de wijk Voordorp met
een deskundige begeleidende wijkbewoonster, een extern adviseur (die o.a.
het kastmodel "Voordorp" ontwierp) en met
toepassing van lokgeluid. Er wordt nog steeds goed gemonitord. In 2022 (dus na
16 jaar) waren er 18 van de 74 kasten (verspreid over ca. 40 adressen) bezet.
Over de bezetting van de overige
'gemeentekasten' is niet veel bekend, de adressen zijn niet bijgehouden.
Maar ik heb er (naast Voordorp) 20 op 15 adressen teruggevonden. Bij deze
'gemeentekasten' aan huis werd t/m 2022 geen bezetting geconstateerd.
Uit het onderzoek blijkt overigens ook in het
algemeen dat nestkasten aan eigen woonhuis geen succes zijn. Afgezien van de
gemeentekasten bleek dat van de overige 120 kasten aan woonhuizen er in 2022
slechts 4 bezet waren, zie
bezetting
kunstnesten Utrecht 2018-2022.
Big 30
De gierzwaluw hoort bij de dertig soorten (flora en fauna) die de gemeente gaat monitoren als indicatoren
voor
de biodiversiteit in de stad. Zie artikel in
DUIC, 3-11-2021.
De jaarlijkse zoektochten door vrijwilligers naar gierzwaluwnesten is
echter niet omvangrijk en systematisch genoeg om daar iets over voor- of
achteruitgang uit af te kunnen leiden.
De stand van zaken wordt daarom beoordeeld aan de
hand van de MUS-tellingen; het Meetnet Urbane Soorten van Sovon. Dat zijn drie
tellingen per seizoen van het aantal rondvliegende vogels (hoogste aantal dat
tijdens 5 minuten tegelijkertijd wordt gezien) op twaalf locaties per
"MUS-plot". Dat is een postcodegebied van 4 cijfers. Een stuk of 10 van de ca. 40
MUS-plots in de gemeente worden nog niet geteld, met name
in Lombok, Ondiep en Zuilen. Als je ook wilt
"Mussen", zie
Project MUS van Sovon.
Volgens het
duurzaamheidsverslag 2021, p.
21/22 en 25
van de gemeente is de
stand van de gierzwaluw, op basis van MUS-tellingen
2007 t/m 2021 in Utrecht ,"stabiel". Vreemd genoeg wordt ook het aantal
beschikbaar gestelde gierzwaluwnestkasten als criterium
voor de stand van de biodiversiteit gehanteerd. In 2021 werden volgens het
verslag 106 nestkasten (als gevolg van gemeentelijk beleid) "verordonneerd" (dus
nog niet geplaatst, laat staan bezet). In mijn database kwamen er in 2021 totaal 123 bij als
gevolg van gemeentelijk beleid. Van de 301 gierzwaluwnestkasten die beschikbaar
waren als gevolg van gemeentelijk beleid en bij mij bekend en gecontroleerd,
waren er in 2022 nog maar 2 bezet.
Zie
kunstnestbezetting gierwaluwen
Utrecht 2018-2022.
Big 5 voor Merwedekanaal
Voor de "supergroene", "natuurinclusieve"
nieuwbouwwijk Merwedekanaal (6.000 woningen en ook 6.000 "huizen" voor dieren) wordt een
"Big Five" nagestreefd (vleermuizen, gierzwaluw, egel, kleine zangvogels en
insecten). Zie voor de ontwerpvisie en de aanpak
gesprek met ecologisch ontwerper Gideon
Vreeman (voormalig stadsecoloog Utrecht,
nu in Amersfoort).
Overtredingen Wet
natuurbescherming
De handhaving van de Wet natuurbescherming, Wnb
wordt voor de provincie Utrecht uitgevoerd door
rudutrecht.
Het komt nog steeds voor dat het hele jaar
beschermde nesten van de gierzwaluw zonder ontheffing van verbodsbepalingen
in de Wet Natuurbescherming (Wnb) onbruikbaar worden gemaakt door
verbouwingen, sloop of na-isolatie. Dergelijke overtredingen of het onjuist
of niet voldoen aan de voorschriften in een ontheffing van die verboden kunnen in de
provincie Utrecht gemeld worden op
handhaving-wnb@rudutrecht.nl
. Voor de melding kan ook een e-formulier gebruikt worden,
dat staat hier.
Bellen kan 24/7 met 0800-022 5510 , ook als spoed is vereist omdat de
werkzaamheden nog gaande zijn.
Meer over wetten, regelgeving en bescherming op:
wetten en regels.
Broedplaatsen Wijk C
17 november 2022
Ik woon sinds 29 mei 2020 in Wijk C van de
Utrechtse binnenstad, Willemstraat 38 en houd er de broedvogelstand in de
gaten.
In de 70 en 80-er jaren van de vorige eeuw is
er veel gesloopt in de wijk en het ziet er naar uit dat er nog maar een paar
broedpaartjes zijn. In 2022 werden drie adressen met 5-6 nesten gevonden.
Broedplaatsen
1. Willemstraat 12, bovenste verdieping in de
dakknik, rechts van de dakkapel.
Details in
waarneming.nl .
Invliegers gespot van 2020 t/m 2023.
2. Politiebureau Kroonstraat, zijde
Paardenveld t.o. parkeergarage. Bovenste verdieping onder betonnen
balustrade bij boom.
Details
op
waarneming.nl .
In 2021 werd aan die zijde een tweede nest gevonden, in 2022 en 2023 beiden
opnieuw.
Verder een paar
nesten (2-3?) langs de gevels van het binnenterrein maar dat is niet toegankelijk
om de exacte locaties te kunnen vinden. 's Avonds zijn er 10-15 gierzwaluwen actief boven
de kolonie en
bij het gebouw (giervluchten, bangers, hoge verzamelvluchten). Dat duidt op
een stuk of drie-vier nesten. Op 17-7-21 heb ik er een gevonden, gezien vanaf de
bovenste galerij, Willemstraat 44f. Zie
details met foto en pijl bij
nestingang op waarneming.nl.
3. Willemstraat 27, links bij
regenpijpdoorvoer in dakgoot. Uitvlieger gezien op 17-7-'20, poepjes op
straat, zie waarneming.nl
. Ook in 2021 t/m 2023 succesvol broedgeval (invliegers gezien, poepjes op
straat, reactie op afgespeeld gierzwaluwgeluid).
Nestkasten
Onder de
Paardenveldbrug,
aan de kant van Wijk C, zijn 11 gierzwaluwneststenen
ingemetseld. Ze worden niet benut, ook niet door andere vogels.
Onwaarschijnlijk dat ze bedoeld zijn voor gierzwaluwen want die kunnen
daar natuurlijk niets mee. Het uitvoerend bouwbedrijf wist er niets over te
melden. Iets verder, onder de Marga Klompebrug ter hoogte van Moreelsepark,
zitten 14 van die nestkasten.
Aan de achterkant van het gebouw van ministerie OCW,
aan de Pastoor van Nuenenstraat, zijn in september 2022 tien nestkasten voor de gierzwaluw
opgehangen en vier kasten voor de huiszwaluw. Dat was in het kader van
puntenverzameling voor het BREEAM duurzaamheidscertificaat. Helaas
hangen ze op de zonrijke zuidwestzijde wat bij hittegolven groot gevaar voor sterfte van
eieren of jongen betekent. De gebouwbeheerder is geadviseerd
ze te verplaatsen naar de noordoostzijde aan de St. Jacobsstraat.
Locaties broedplaatsen
en nestkasten Wijk C. Klik voor vergroting
Middeleeuwse gierzwaluwkunstnesten
Lutherse kerk, Hamburgerstraat 9,
1412
Het is de oudst bekende
kolonie van Nederland en
volgens de Italiaanse
onderzoeker Mauro Ferri zelfs de oudste kunstnestkolonie van Europa die nu
nog is bewoond
door gierzwaluwen.
Van de 31 neststenen in de kapel zijn er nog 26 open
en bereikbaar; op de
kopgevel ZW (5), de kopgevel NO (14) en onder de dakgoot op ZO (7, zichtbaar
vanaf binnenterrein, hek dicht om 18 u.). Ze werden tijdens de bouw in 1412 ingemetseld en
zijn waarschijnlijk sinds die tijd meer of minder door gierzwaluwen bezet
geweest maar het is uiteraard onbekend of er onderbrekingen in de bezetting
waren.
Twee stenen zijn dichtgesmeerd en drie lager
geplaatste stenen zijn onbruikbaar geworden door er voor gebouwde huizen.
In 2022 waren minstens 21 van de 26 neststenen
bezet, zie voor bezettingsdetails hierboven bij
bezetting Lutherse kerk
en de nummers 3, 4 en 5 in de kunstnestentabel.
In juni/juli zie je 's morgens en ' s avonds
soms vele tientallen gierzwaluwen boven de kolonie vliegen.
De vroegste mij bekende waarnemingen van
bezetting dateren uit de 2e wereldoorlog (van binnenuit
gezien door Günter
Prang, mededeling Marjos Mourmans). Begin
jaren '60 van de 20e eeuw was de zuidwestgevel compleet bedekt door klimop en de vijf
neststenen aldaar waren toen niet bruikbaar.
Marjos zag begin jaren '90 van binnenuit jonge
gierzwaluwen in de nesten.
Klimop op zuidwest, 1961
klik voor vergroting
Bij de restauratie in 1984 zijn de neststenen
onderzocht, zie artikel
GBN Gierzwaluwenbulletin
2003-1 p. 10-1 en een verslag van historisch gebouwenonderzoeker Frans Kipp in
Jaarboek Monumentenzorg 1996
p. 86-91.
De door Kipp vermelde diameter van de invliegopeningen van 3,5 cm is onjuist
(zou te klein zijn voor de gierzwaluw); die is ca. 5 cm.
Tot vorig jaar
(2020) belandden vogels (jongen, adulten) regelmatig binnen in de kerk (zelfs vier stuks in 1990).
De koster en vrijwillige kerkgidsen lieten ze weer vrij. Ze zijn daarom nu
aan de binnenkant met een steen afgesloten en in 2021waren er geen
problemen.
In een uitgebreide bouwgeschiedenis van
klooster en kapel wordt verondersteld dat de kapel
misschien in 1476 voor een belangrijk deel is verbouwd. Minimaal kwam er nieuwe dakbedekking op omdat er tolrechten voor
de aanvoer van leien betaald zijn,
zie
bouw- en verbouwgeschiedenis.
Elburg, Agnietenklooster
Iets jonger, ca. 1450, is een vergelijkbare
neststeenkolonie in het Agnietenklooster in Elburg, die ook nu nog bewoond
is. Zie:
Agnietenklooster, Elburg.
Spreeuwenpot, 1316
Een ingemetselde spreeuwenpot in de top van de trapgevel aan de achterkant van Oude Gracht
307 is nog een eeuw ouder. De Leeuwenbergh, bouwjaar 1316-1325, wordt ook genoemd in het artikel van Kipp.
Dikke kans dat die heel lang benut is geweest door een gierzwaluw. Maar de pot
is bij de restauratie in 1985 verwijderd (zat bij zwarte rondje op de foto).
De twee bovenste grote vierkante gaten? zijn nieuw. De twee nog wat grotere
duivenkasten eronder, met opstapje onder de opening,
zaten er 700 jaar geleden ook al.
Er zitten in buurgebouwen nog steeds een paar
nesten want er vliegen geregeld 10-15 gierzwaluwen boven de wijk en een
buurman zag er in 2019 of 2020 eentje bij een regenpijp in de
dakgootbekisting verdwijnen.
Jonge gierzwaluwen voor consumptie
Mauro Ferri onderzocht historische kunstnestkolonies
van gierzwaluwen
die sinds de 13e eeuw werden gebruikt voor het oogsten van de jonge vogels
voor consumptie, zoals mussen, spreeuwen, duiven, gierzwaluwen, maar ook voor het plezier
van vogels rond het huis of kasteel.
Publicaties van Mauro Ferri met data en veel foto's:
--
Historische kunstnesten voor
oogsten vogelvoedsel, 2018 p. 217-239
(E)
--
Presentatieslides van lezing
2018 over "gierzwaluwtorens sinds de middeleeuwen"
(E)
Eerste broedgeval Utrecht - Leidsche Rijn
Update 17 juli 2020
In 1998 werden de eerste huizen gebouwd in
Leidsche Rijn, westelijk van de A2 tussen Vleuten en De Meern.
In 2016 had ik daar al eens een paar keer naar broedplaatsen gezocht maar
geen indicaties gevonden. Maar op 9 juli 2017 zag ik vanuit de woning van
mijn zuster aan het Aureliahof in het wijkje De Kersentuin een gierzwaluw
langs vliegen met die karakteristieke, schuin naar boven gaande,
"waggelvlucht" van adulte vogels die het nest verlaten. Dat moest op een nest
wijzen ! Navraag bij bewoners leverde op dat iemand op
21 mei op een van de torens (5 woonlagen met kap) een vogel naar binnen had
zien gaan. De volgende avond kon het nest bevestigd worden met om 22.00 u.
een invlieger in de hoek van een ondersteunende H-balk onder het dakoverstek
van de bovenste woning op nr. 53. Sindsdien is het nest elk jaar bezet en in
2021 lijkt er uitbreiding geweest of aanstaande? want er vlogen regelmatig
groepjes langs de gevels. Bewoners zijn nu bezig om een aantal nestkasten
aan de gevel te hangen.
In het eco-wijkje met o.a. erg veel
zonnepanelen dat in 2003 gebouwd werd door een bewonersvereniging werden in
de dakgootbekisting een stuk of 20 nestkasten voor gierzwaluwen aangelegd.
In 2010 en 2011 werden er lokgeluiden afgespeeld maar men dacht dat dit geen
succes heeft gehad. De nestkasten raakten nooit bezet, waarschijnlijk door
te lage plek en moeilijk
aanvliegbaar. Maar het zou kunnen dat de lokgeluiden toch dit veel hoger
gesitueerde nest, ca. 50 meter van de afspeelplek, hebben opgeleverd.
Het is niet bekend hoe lang het nest al bezet is en
het zal ook nooit zeker worden of dit echt het eerste van Leidsche Rijn is
(zie ook hieronder bij het tweede nest).
Of er in De Kersentuin snel
meer volgen is twijfelachtig. Er zijn op het oog maar twee soortgelijke
nestplaatsen op twee andere torens beschikbaar. Maar elders in de wijk
zullen ze op den duur ongetwijfeld wat weten te vinden. Met de veroudering
komen de gierzwaluwen.
Tweede nest in Leidsche Rijn ontdekt
Pas in 2021 werd het tweede nest in Leidsche
Rijn gevonden, in
de wijk Terwijde nabij NS-station Leidsche Rijn.
Jolanda Panis van de gemeentelijke Utrechtse gierzwaluwengroep "Gierzwaluw030" zag op
11 juli 2021 een groepje 'bangers" in de Meredith Willsonstraat en al vrij snel daarop een invlieger op nr.
83. Een week later zag ik er ook een naar binnen knallen. Op de stoep
eronder waren de typische keutels van jongen te zien, dus er was dat jaar een succesvol broedgeval.
Het wijkje laagbouwhuizen dateert van 2007. De
bewoners wisten niets van het nest en dus ook niet of er
al langer werd gebroed. Het type nestplek in de hoek van de betimmering komt
bij alle woningen voor. Dat zou dan
gunstig zijn voor de vorming van een kleine kolonie. De bewoner heeft
regelmatig groepjes boven de wijk gezien en bij de overburen ook aanhakers
en mogelijk een invlieger. Het lijkt waarschijnlijk dat er al meerdere
nesten zijn en dat de eerste in dit buurtje al wat ouder is, maar in 2022
kon ik ze nog niet vinden.
In 179 kunstnesten (meest neststenen) in Leidsche Rijn zijn t/m 2022 nog geen broedgevallen gevonden.
-
Waarnemingen gierzwaluw
Leidsche Rijn op waarneming.nl
.
Jaap Langenbach
Willemstraat 38
3511 RK Utrecht
06-3849 7474
jaaplangenbach@ziggo.nl
