|
Verloop van aankomst en vertrek
|
|
Verloop van aankomst en vertrek
|
|
Op deze pagina heb ik de verslagen over de aankomst en het vertrek van de
gierzwaluwen in de jaren 2015 t/m 2023 verzameld. Ook een aantal berichten
over andere aspecten van de fenologie, zoals erg late broedsels en sterk
afwijkende aankomst- en vertrekperioden zijn hier terecht gekomen.
Direct naar:
Laat komen en vroeg weg in
2019
Geconcentreerde
aankomst 2017
Vertrokken maar toch weer terug
in 2015
Lyndon Kearsly weemoedig bij einde seizoen 2023:
"De afgelopen week was regenachtig en winderig
met temperaturen van 17° tot midden 20° C. Vandaag is er sprake van lange
plensbuien, lichte regen en een krachtige zuidwestenwind. De donkere
wolken trekken nu op 10 km westelijk van Antwerpen over naar het oosten. Gelukkig is het een tijdje gestopt met
regenen en nu stromen de gierzwaluwen over vanuit het noordoosten, meestal in
groepjes van tientallen maar ook van 60 en meer. Helemaal stil en goed
verspreid terwijl ze zich concentreren op het eten. Ze vliegen allemaal
tegen de wind in en keren dan terug om dezelfde luchten opnieuw te bestrijken.
Ze komen traag vooruit met constante trilling van de
staartveren en met het gezoem van vleugelflappen pikken ze de onzichtbare
insecten op die door de wind in hun gezichtsveld worden geblazen.
Op 150 tot 200 meter hoogte vraag je je af hoe dicht
bevolkt met insectenmassa de achterkant van de regenbuien is. Ik kan de
insecten niet zien, maar elke wending van een vogel vertelt je waar ze zijn.
Ze zijn zo vastbesloten om te eten dat het wel een feestmaal moet worden.
Ik denk niet dat er zoveel uit de stad
komen en hoewel ik een paar late nesten ken, komen ze niet uit het
dorp. Ik denk dat het migranten zijn en dus een
allegaartje van leeftijden, volwassenen en jongeren.
Als je niet opkijkt en scherp focust, zou je je totaal
niet bewust zijn van hun aanwezigheid. Stille "miljoenen" op weg naar de
zuidelijke zomer. Tegelijkertijd opwindend om ze in hun element te zien en
zo verdrietig als ze wegdrijven in de verte. Mijn gierzwaluwseizoen (en dat
van hen) is voorbij. Ik kijk nu al uit naar het volgende."
Lyndon
Kearsly, 3-8-2023, op
Nog overal te zien, maar je moet wel zoeken en opletten De gierzwaluwen zijn nog lang niet allemaal weg. Volgens de statistieken zijn er begin augustus nog 15 - 25 % van de nesten bezet met jongen. Dit grafiekje uit het onderzoek aan 332 met camera bewaakte broedsels maakt de grote spreiding over het broedseizoen wel duidelijk. (Uit onderzoeksverslag in Limosa 88-2, 2015)
Er zijn nogal wat jaarlijkse variaties in het 'vertrektempo'. In 2021 werden er zelfs nog 8 - 10 broedsels in september bekend, zie veel jongen in september 2021.
Waarnemingslocaties, 325 op 10 augustus 2023
Dit jaar lijken ze normaal 'klaar' te zijn met het groot brengen van de jongen. Het was een zomer met redelijk goed weer en geen lange perioden met regen of kou die het uitvliegen soms flink kunnen vertragen. Wel was er een 'rommelige' en deels vertraagde aankomst, zie aankomsten 2023. Juli was wat natter dan 'normaal'.
Ze worden nog overal gezien; veelal gestaag doorvliegend in zuidelijke richtingen, maar ook lokaal foeragerend en in nesten invliegend. Op 10 augustus, werden er ruim 325 waarnemingen gemeld; zie kaartje en de details op waarneming.nl met alle waarnemingen na 1 augustus. Op 13 augustus (een zondag en mooi weer, dus veel uitkijkende vogelaars) overigens nog maar ruim 175 meldingen. De afgelopen dagen lijken er alsnog veel te zijn vertrokken.
Nog veel kasten bezet in augustus 2023 Hieronder de bezetting van acht kasten met camerabewaking op 6 augustus van Ad van Uchelen in Mijdrecht.
Op 8-8 vloog de laatste uit in kast 11 (niet op foto) en op 20-8 waren er nog steeds twee jongen in kast 5. De laatste vloog op 23-8 uit. Beide ouders waren nogal laat aangekomen, op 16 en 17 mei. Zie Ad's logboek van de kastbezetting in Mijdrecht.
Langer 'nablijven' (update 24-8) Veel oudervogels blijven nog na het uitvliegen van de jongen, een paar dagen, soms wat langer. Dit jaar wordt opmerkelijk vaak gemeld dat ze (veel) langer dan normaal 'nablijven', zoals Hannie Nilsen in Oisterwijk (ook nooit eerder meegemaakte drie dode adulten!), Harm Peeters in Arcen (Li.), Richard Boemaars in Rijen (bij Gilze, jongen al lang weg maar nog 10 adulten aanwezig, vorig jaar maar 1 op deze tijd), Henk Schreuders in Hattem, Jaap Schroder in Harderwijk ("veel later 'nablijven' dan in andere jaren") en Mariette Coppens in Waddinxveen (jongen 18 juli weg, 2 ouders tot 23-7 en nog eentje tot minstens 10-8). Misschien dat de regen een oorzaak was? Zie meldingen en discussie op het gierzwaluwforum . Ook uit Engeland, met nog veel meer regen, wordt vertraagd vertrek van ouders na het uitvliegen van de jongen gemeld.
Meld de 'laatbloeiers' Weet je ook nesten met late jongen? Meld ze op waarneming.nl . Dat is belangrijk voor regelgeving die moet voorkomen dat gebouwen bij sloop of renovatie te vroeg worden aangepakt waardoor jongen of oudervogels gedood worden en nesten vernield. Dat is namelijk verboden. De meeste mensen denken dat alle gierzwaluwen eind juli vertrokken zijn. Staat overal in het lokale sufferdje of ze menen het zelf geconstateerd te hebben. Dat komt omdat de lawaaimakende niet-broeders weg zijn, maar de stille broeders sappelen moedig verder als ze nog jongen hebben.
Bekijk hier de meldingen met code "bezet nest" vanaf 1 augustus (9 t/m 17-8). Verder werden er op 4 en 10-8 ook nog invliegers (= bezet nest) op zeven adressen gemeld in Lelystad, maar met code "waarschijnlijke nestplaats". Op 6 augustus meldingen in Wormerveer en Rijen en op 10-8 in Mierlo als "bezet nest met jongen". Richard Boemaars zag in Rijen op 12-8 een jong zijn nestkast uitvliegen. Op 15-8 werden er twee erg kleine nestjongen uit Utrecht bezorgd bij de vogelopvang Soest, die nog een week of 2-3 te gaan hadden (isolatieslachtoffers?). Johan Tinholt in Dedemsvaart, met 32 bezette nestkasten aan huis, meldt mij dat er op 2 augustus nog 21 kasten bezet waren, op 8 augustus nog 12, op 10 augustus hoort hij voor het laatst een jong en, na heel veel uurtjes "kastje kijken" (geen camera's), ziet hij er op 12 augustus voor het laatst eentje invliegen. Lees hier zijn volledige verslag.
Harm Peeters in Arcen (Li.) vond op 18
augustus een dood jong (nog ca. 2 weken te gaan) onder een van zijn ca. 20
(begin augustus) bezette kasten. Na 10 augustus had hij geen gierzwaluwen
meer bij de kolonie gezien. Op de locatie Leidsche
Rijn-Nachtvlinderplantsoen werd op 17 augustus ' s avonds nog regelmatig
ingevlogen, waarschijnlijk dus nog jongen.
R ommelige aankomst 2023 maar alles weer normaal
In de eerste week van juni werden er eindelijk weer volop giervluchten en nestkastbezettingen bij de kolonies gemeld. De meeste paartjes hebben eieren waarvan er ook al veel uitgekomen zijn. Het broeden (dus de helft van de paartjes vliegt niet rond) betekent dat er nog relatief weinig vogels boven de kolonies vliegen. Ad van Uchelen in Mijdrecht zag in zijn camerabewaakte kolonie met nu 9 paartjes het eerste ei al op 4 mei. De koekeloerders bij het gierzwaluwnest van Beleef de Lente keken gespannen uit naar het 2e ei, dat op 14 mei kwam. Op 18 mei werd onverwacht (normaal wordt om de twee dagen gelegd) toch nog een 3e eitje ontdekt en op 4 juli waren ze allemaal volgens schema uitgekomen. Over de kolonie met 24 camera bewaakte kasten in Oisterwijk meldt Hannie Nilsen een erg rommelige aankomst. Het verloop wordt zeer nauwkeurig bijgehouden. De eerste was erg vroeg (22-4), maar verder een zeer gespreide aankomst. Er waren meer vechtpartijen dan normaal, wisselende overnachting en een laatkomer die uit een eerder nest vier! eitjes verwijderde ! Van de 24 vorig jaar bezette nesten waren er op 20 mei 15 bezet met een paartje en een of meer eitjes. Maar van de 35 eitjes zijn er 7 gesneuveld. Zie hieronder meer over deze kolonie met o.a. jaarverslag 2022.
Gierzwaluw verwijderd eieren uit kast 21 van kolonie Oisterwijk. Foto van Hannie Nilsen (gierzwaluwwerkgroep Oisterwijk) Opmerkelijk: het nest is niet in de voorgevormde nestkom gemaakt (te dicht bij de ingang?)
Harm Peters in Arcen heeft een zeer grote kolonie aan huis met wel 25 broedparen en meldt op 25 mei dat alles er wel zo'n beetje is. Maar nog geen bangers aangekomen. Nogal wat nesten zijn ingepikt door huismussen en daar is dan wel veel strijd gaande als de gierzwaluwen terug komen. Veel kasten zijn niet bereikbaar om tijdelijk, tot eind april, proppen in de ingangen te stoppen.
Op de telpost Falaise de Leucate , oostkant Pyreneeėn, werd op 18 mei een aankomstgolf gezien van ruim 32.000 gierzwaluwen.
Er leek lange tijd stagnatie in de aankomst te zitten. Het aantal waarnemingen liep vooral eind april flink achter op 2020 en 2021. Henk Schreuders in Hattem liep 's morgens tussen 6 en 7 uur en ook 's middags met lokgeluidjes op z'n telefoon door de straten waar hij van weet dat er bezette nesten zitten en schat dat er rond 15 mei ongeveer bij 50 % gereageerd wordt. Bekijk hier zijn vele vondsten op waarneming.nl.
Op de webcampagina is van de 50 online nesten nu (23 mei) ruim 85% bezet met minstens 1 vogel.
Het leek er aanvankelijk op dat ze dit jaar op tijd terug waren, vergelijkbaar met 2021, maar de aantallen volgens waarneming.nl begonnen rond 23 april flink achterop te raken. In het weekend van 30 april waren er weer erg veel meldingen en het niveau lag tot 6/7 mei ongeveer gelijk aan 2021. Maar in de 2e week van mei zakte het toch weer in. Regenachtige dagen (minder waarnemers/waarnemingen) verklaren een deel van de lagere aantallen maar ook in diverse kolonies lieten broeders nog op zich wachten. Op trektellen steeg het niveau dankzij een enorm piek van ruim 16.000 op 4 mei maar daarna werd er niet veel meer gemeld. Daarna werden overal lage aantallen gemeld. Ook de aankomst van de bangers, normaal in de 3e/4e week van mei, leek achterop te raken. Tijdens nogal wat koude dagen en aanhoudende noordenwind leek het er zelfs op dat de weinige bangers hun heil tijdelijk elders hadden gezocht. Maar in de eerste week van juni kwam alles weer op de (korte) pootjes terecht en gaan ze weer als vanouds tekeer. In Utrecht blijken nagenoeg alle gecontroleerde kasten die vorig jaar bezet waren ook dit jaar weer bezet (82 stuks op 10 juni).
De intocht van broedvogels kan erg variėren met tijdelijke stagnatie en plotselinge pieken. De aankomst van de bangers eind mei is zichtbaar in de trektellengrafiek maar niet bij waarneming.nl . (omdat de meesten hun eerste van het jaar dan al wel hebben gemeld?).
Totaal van alle Nederlandse trektelposten
- Alle gierzwaluwwaarnemingen 2023 - Aantallen per dag / per jaar op trektelposten
Pieken op K-dagen Op K-dag werden zoals gebruikelijk weer veel gierzwaluwwaarnemingen gemeld. Voor veel liefhebbers is het de dag om de eerste van het jaar te scoren. Het was mooi weer en het aantal was aan de hoge kant, maar toch niet zoveel als in de coronajaren 2020 en 2021, toen er tijd was omhoog te kijken in plaats van naar de rommel op straat. Gemiddeld over de laatste 13 jaar werden op K-dag 45% meer waarnemingen gemeld dan op de dag ervoor en op de dag erna. De dag van de week en het weer speelt natuurlijk een rol. En het aantal waarnemers neemt nog steeds flink toe. Waarom moeten we dit weten, zul je vragen? Klopt, het gaat eigenlijk nergens over maar het zijn wel cijfers over gierzwaluwen.
De eerste meldingen Op 17 april werd uit Frankrijk een flinke doortrek gemeld met 15.512 vogels op telpost Falaise de Leucate aan de westkant van de Pyreneeėn . Op 24 april werden er daar 4.900 geteld. De post is 2.000 km van hier en dat doen ze in 2-3 dagen. Op 19 april hoorde ik van de eerste aankomst bij een nestkast in Noord-Ierland en op 20/21 april werden er in Nederland ruim 250 gemeld op waarneming.nl .
Eric Elzinga meldde op waarneming.nl dat hij op 1 april zijn eerste gierzwaluw van het jaar heeft gezien. Dat zou ook de eerste voor Nederland zijn. HIj is niet scheutig met details en de administratie vraagt zich af of het niet de alpengierzwaluw was die hier een paar dagen rondzwierf (zie hieronder). Maar het is een ervaren vogelaar, hij heeft de alpengierzwaluw ook gezien en ik geloof hem wel. Zie de melding op waarneming.nl . De tweede melding op 3 april in Beuningen leek correct want er zat een duidelijke foto van de vogel bij, maar de controle denkt dat een vale gierzwaluw niet is uitgesloten. Even later was de melding op "onbekend" gezet. Maar er diende zich een nieuwe aan van Marga in Heelsum (Gld.) met de toelichting "vanuit het zuiden. Overvliegend. Naar noord". Maar het was haar eerste gierzwaluw ooit op het platform, dus ook hier twijfels.
Op 7 april werden er 5 gezien langs de Waal bij Neerijnen, vlakbij de kolonie met 100+ paartjes van kasteel Waardenburg, waar ook het nest van Beleef de Lente met de camera zit (zie bericht hieronder). Op 9 april werd de eerste op een trektelpost, noordwaarts trekkend gezien, post Berkheide bij Wassenaar. En op 10 april (2e paasdag) passeerde er eentje op trektelpost Breskens en werden ze ook op diverse andere locaties gezien.
Vorig jaar waren ze erg laat (zie verslag) maar Diet Groothuis werd alsnog helemaal gelukkig toen ze, na vruchteloos zoeken vanaf 27 april, de eersten eindelijk zag op 15 mei. Ze deed er melding van op de fenollijn van Vroege Vogels en won er de Frater Willibrordusprijs 2023 mee. Beluister de melding van Diet en zie het bericht erover op Nature Today.
Welkomstlied Gierzwaluwkenner Evert Pellenkoft uit Amsterdam ontdekte een erg mooi welkomstlied. Claudia de Breij zou er vast een mooie NL-variant van kunnen maken. "Spin world spin, swifts are here again" , Rachel Newton. (Youtube)
Zolang ze er niet zijn: "het dak is stil, de lucht onbewogen de wachter wacht, het geschenk niet gegeven"
Gierzwaluwen nog tot in oktober 2022
Net als de vale gierzwaluw wordt ook 'onze' gierzwaluw Apus apus soms nog in oktober gezien.
Waarnemingslocatie gierzwaluw, 1 t/m 30 oktober 2022
Gezien de aanwezigheid van nogal wat vale zouden het deels ook wel vale kunnen zijn geweest. Ook al omdat ze ook vooral aan de kust worden gemeld.
Henk Schreuders in Hattem zag er eentje wel 20 minuten lang boven het dorp vliegen. En had zelfs de tijd om er een filmpje van te maken. Niet erg dichtbij maar aan gedrag en bewegingen te zien is hij (en ik) er redelijk van overtuigd dat het een foeragerende 'gewone' gierzwaluw was. Zie het filmpje.
Nauwelijks late broedsels in 2022
Dit jaar zijn er erg weinig laat uitgevlogen jonge gierzwaluwen bekend geworden. Althans, veel minder dan vorig jaar maar dat was wat dat betreft (zeer waarschijnlijk) een uitzonderlijk jaar. Vorig jaar vonden we 27-28 meldingen van jongen op het nest na 15 augustus, waaronder 8 of 9 in september. Dit jaar slechts 8, waarvan maar 1 of 2 in september.
De aankomst (van de broedvogels) was dit jaar laat, maar tot veler verrassing was het vertrek (van de niet-broeders) uitzonderlijk vroeg, nog vroeger dan vorig jaar. Al rond 25 juli waren de luchten opeens erg leeg na een paar dagen nogal koud en regenachtig weer. Ondanks veel beter weer eind juli kwamen de niet-broeders ook niet meer terug. Van het vertrek van de broedvogels merk je weinig. Alleen aan de hand van waarnemingen van bekende nesten (jongen, in- en uitvliegers) is er iets op te maken over vroeg of laat vertrek. Het is misschien zinvol om eens een aantal grote kolonies na 1 september goed in de gaten te houden. Wachtlopen organiseren bij de kolonie met 100+ bezette nestkasten van kasteel Waardenburg?
Uit nestkaststatistieken is opgemaakt dat ca. 3% van de broeders het eerste ei na 25 juni legt. Uitvliegen gebeurt gemiddeld ca. 60 dagen later. Dat betekent dus dat er met een broedpopulatie van ca. 50.000 paartjes begin september ca. 1.500 nesten met jongen zouden kunnen zijn.
Waarnemingen 1 t/m 13 september 2022
Dat verklaart wellicht dat er ook in september nog vrij veel gierzwaluwen worden gezien. Vaak foeragerend tussen groepjes huis- en boerenzwaluwen maar ook wel op trektelposten en in de bebouwde kom waarbij nog nesten met jongen in de de buurt vermoed worden. Van 1 t/m 13 september '22 werden er in 214 hokken van 1x1 km gierzwaluwen gemeld. (vorig jaar in 489 hokken). Zie: waarnemingshokken 1 t/m 13 sept. 2022 .
Jaap Taapken deed verslag van 'opvallend veel late najaarstrek' in 1963. Het ging om enkele tientallen, vooral op Vlieland in de eerste week van september. Met toen nog erg weinig waarnemers is dat al gauw "opvallend veel". (Momenteel worden er honderden gemeld). Zie verslag in Het Vogeljaar jrg. 14 nr. 6 1963 p.381-382. Ook in 1978 meende men opmerkelijk veel late vogels te hebben waargenomen; 230 van 15 augustus t/m 14 oktober, en "maar liefst" 47 in de eerste twee weken van oktober, zie artikel Het Vogeljaar jrg. 28 nr. 2 - 1980 p. 57-61.
De aankomst was laat en sterk geconcentreerd rond 10 mei. Geen gebroken paartjes door ruzie met laatkomers waardoor vaak sterk vertraagde broedsels ontstaan. De indruk is verder dat het een goed insectenjaar was. Er waren geen of nauwelijks perioden met erg slecht weer (kou, regen) waardoor het uitvliegen kan vertragen. De broedsels konden mogelijk sneller dan gemiddeld worden grootgebracht. Broedcyclusdata van een kolonie in Mijdrecht wijzen daar op, zie hieronder bij "Inhalen ?".
Op 11 september werd op de fenolijn van Vroege Vogels radio het laatste jong op een nest gemeld. Bert Schrijver uit Lemerzand (bij Lemelerveld?)
Op 11 september werd er een dagelijks foeragerende vogel gemeld bij een nest in Wehe den Hoorn, met sterke vermoedens van een nest met jongen.
Het zijn met een invlieger op 5 september in Terheyde de enige drie septembermeldingen van dit jaar.
De late broedsels van 2022, sinds 15 augustus Het gaat veelal om late invliegers. Dat kan later zijn dan het uitvliegen van de laatste jongen, omdat de ouders niet altijd direct na het uitvliegen van het laatste jong vertrekken.
1. 11 september, Wehe den Hoorn (Gr.). Foeragerende vogel nabij nest onder dakpannen dagelijks aanwezig. Nest werd pas op 20 mei weer bezocht na het ongedaan maken van recht gelegde pan en daklood op 10 mei waardoor het nest onbereikbaar werd. Vorig jaar ook zeer laat jongen tot zeker 3, mogelijk zelfs 16 september, zie verslag late jongen 2021. 2. 5 september, laatste invlieger Pietersonstraat Terheyde. Jongen voor het laatst gehoord op 31 augustus. 3. Na 3 september, Lemelerzand? Fenolijn Vroege Vogels, vanaf minuut 8.30. Melding van Ben Schrijver die een jong zag uitvliegen. 4. 25 augustus, Beek-Ubbergen. Mededeling van Jochem Kuhnen over zijn nestkastkolonie aan huis met 11 broedparen. Laatste (en enige) broedsel na 15 augustus met twee jongen die uitvlogen op 23 en 25 augustus. De kast werd pas op 11 juni door een paartje bezet dat volgens Jochem waarschijnlijk de broedplaats was kwijt geraakt. Zie ook zijn dagboeken over de kolonie op: Jochem over gierzwaluwkolonie. 5. 23 augustus, Arcen. Grote nestkastkolonie met minstens 20 bezette kasten van Harm Peeters. Meerdere kasten met jongen na 15 augustus. Laatste uitvlieger (adult) gezien op 23-8. Op 20-8 voor het laatst een jong in een kastopening gezien. 6. 23 augustus, Hattem. Laatste keer een invlieger in nestkast gezien. 7. 23 augustus, Noordwijk-Binnen. Laatste keer een invlieger naar nestkast gezien. Ze kwamen meermaals per dag binnen. 8. 15 augustus, Groningen. Invlieger in nestkast met jongen.
100.000+ wegtrekkende gierzwaluwen
Op de trektelpost Dordtse Biesbosch werd op 7 juli 2022 een opmerkelijk record voor de gierzwaluw gevestigd. Dat stond voor Nederland op ruim 43.000, maar werd verpulverd met een totaal van een ongelooflijke 102.720. Stel je voor, dat zijn er gemiddeld zo'n 30 per minuut, de hele dag door. Ze vlogen in een gestage stroom, verdeeld over de hele dag tussen 8 en 17 u. naar het zuidwesten, het Hollands Diep op. Geen foerageergedrag maar dus op de vlucht voor te koud weer en te weinig insecten. Het zijn waarschijnlijk (bijna) allemaal niet broedvogels. Dat viel gisteren al op want er was weinig of geen spektakel bij de kolonies die ik bezocht. Je kunt er donder op zeggen dat ze maandag of dinsdag weer terug zijn. In Engeland worden dit soort regionale trekbewegingen tijdens slecht weer in het broedseizoen wel vaker gemeld. Zie de melding op trektellen.nl .
Late aankomst maar "alles kwam goed" in 2022
Het ziet er naar uit dat veel vogels dit jaar flink later aankwamen dan "vroeger". Of komt het (deels) door veel minder waarnemers dan in de Coronajaren '20 en '21. Op Koningsdag had men toen wel vrij maar waren er geen vrijmarkten, dus tijd voor tochtjes en omhoog kijken. Het was erg druk in de natuur. Diet Groothuis werd alsnog helemaal gelukkig toen ze, na vruchteloos zoeken vanaf 27 april, de eersten eindelijk zag op 15 mei. Ze deed er melding van op de fenollijn van Vroege Vogels en won er de Frater Willibrordusprijs 2023 mee. Beluister de melding en zie het bericht erover op Nature Today.
Maar ook uit meldingen uit het buitenland en uit de data van de trektekposten ontstaat de indruk dat veel vogels dit jaar laat aankwamen. Zandstormen in de Sahara en vooral slecht weer in Spanje en Frankrijk worden als mogelijke oorzaken gesuggereerd. Maar dat zijn veelal (soms sterke) vermoedens. Er is nog erg weinig bekend over de omstandigheden die het trekgedrag sturen en hoe gierzwaluwen daar mee omgaan. (hoog- laag vliegen, omwegen maken, omkeren en opnieuw proberen, e.d.). Hieronder beschouwen we eerst de waarnemingen die op waarneming.nl werden gedeponeerd.
Hoofdmacht komt er aan Op 7 mei werden er op de Franse telpost in het zuidoosten bij Perpignan 30.000 geteld (op twee na hoogste aantal op een dag ooit). En een dag later een nog nooit vertoonde 68.000, zie Telpost Falaise de Leucate. Dat was tevens het hoogste aantal dat ooit op een Europese trektelpost langskwam. Iets zuidelijker werden er 56.000 stuks genoteerd, nu nr. 2 in de recordlijst, zie dagrecords gierzwaluw op trektelposten . Op 8-9 mei werden vervolgens op veel plaatsen in West-Europa, en ook in Nederland, opeens erg veel nieuwe aankomsten gemeld. Ook op waarneming.nl namen de aantallen flink toe tot een piek van 712 op 10 mei. Opvallend vaak werd er "Hč, hč, eindelijk" e.d. bij vermeld. De hoofdmacht komt er uiteindelijk dan toch aan.
Het totaal aantal waarnemingen lag tot bijna het einde van de maand duidelijk onder dat van 2019. De 'achterstand' is dus eindelijk toch ingelopen, maar het totaal aantal gemelde vogels lag op 31 mei toch nog flink lager, ruim 62.000 tegenover 89.000 in 2019, zie maandtotalen 2022 op waarneming.nl (aantallen waarnemingen, vogels en waarnemers)
Hieronder staat ter vergelijking het verloop van het aantal waarnemingen tot en met 31 mei in 2019 t/m 2022. Op zaterdag 21 mei was er een flinke piek. Het lijkt erop dat toen flink wat 'bangers' zijn aangekomen. Dat zijn de niet-broedvogels die altijd een week of vier na de broeders aankomen. Dat valt altijd op met het gegier van groepjes langs de kolonies. Ik zag ze die zaterdag ook voor het eerst boven twee kolonies in Utrecht. Rond 28 mei was er een tweede, grotere aankomstgolf (veel niet-broeders waarschijnlijk, die komen altijd een paar weken later dan de broedvogels).
Aantal waarnemingen (dus niet aantal vogels!) 2015-2022. Aantal vogels bij trektellen per dag
Zie : gierzwaluwwaarnemingen t/m 31-5-2022.
Op het totaal van alle trektelposten (aantal vogels!) zien we op 15 mei een flinke uitschieter van bijna 9.700, een kleinere van ca. 3.200 op 21 mei en weer een hoge van ruim 9.300 vogels op 27 mei. Maar het totaal aantal op 31-5 was nog maar 47% van dat in 2021. Zie vergelijking 2022, 2021 en 2020 op trektellen - gierzwaluw. De pieken op trektellen en op waarneming.nl gaan aardig gelijk op.
Volgens het project Liveatlas-Sovon was de gierzwaluw begin mei ongeveer een week later dan gemiddeld over 2019-2021, maar ook daar werd flink 'ingehaald'. Op 15 mei waren de aantallen gelijk aan het gemiddelde over '19-'21 maar eind mei was er toch weer achterstand opgelopen, wellicht door tijdelijke wegtrek wegens koud weer van 'bangers' (niet-broeders). In de UK zien we op Birdtrack - gierzwaluw dat de aantallen nog steeds flink achterblijven.
Eerste gierzwaluwen 2022 in Ochten
Het was voor Dylan van Galen op 7 april pas zijn derde gierzwaluwmelding ooit, maar uit zijn toelichtingen maak ik op dat hij wel vrij zeker is van de soort. Ze vlogen "2-3 minuten laag gierend tussen de huizen, daarna naar de uiterwaarden". Het is de allereerste waarneming dit jaar op waarneming.nl . 7 april is precies gelijk aan het gemiddelde van de eerste waarnemingen over 1981-2022. Inmiddels zijn ze ook gemeld in Elburg (9-4, onzeker), Almere (12-4, onzeker), Beuningen (12-4, een kwartier vrij laag boven de wijk van de waarnemer, daarna weg/doorvliegend), Soest (13-4), Beek (Li. 14-4), nog een keer Elburg (overvliegend oost, net buiten de stad, 15-4) en Gouda (15-4).
Aankomstdatum vervroegt niet of nauwelijks sinds 1981: https://gierzwaluw.website/1eAankomst.html (de vervroeging op vooral waarneming.nl wordt verklaard door meer waarnemers en dus grotere trefkans)
Op 18 april werden de eerste passages langs de trektelpost in Breskens (Zeeuwsch Vlaanderen) waargenomen. Maar tot en met 30 april werden er totaal nog maar 5.060 stuks op de trektelposten gezien. In 2020 / 2021 waren dat er respectievelijk al 26.263 en 31.250. Zie vergelijking van aantallen vogels 2022, 2021 en 2020 op trektellen - gierzwaluw. Zie bericht hierboven voor verder verloop (late) aankomst 2022.
Veel nesten met jongen in september 2021
De niet-broeders vertrokken vroeg dit jaar. Maar minder opvallend zijn de achterblijvende broeders waarvan sommigen nog tot in september doorploeteren.
Dit jaar werden er opmerkelijk veel latertjes bekend, een stuk of 19 van 15 t/m 31 augustus en nog 8-10 in september. Alleen in 2017 werd op waarneming.nl (met codering "bezet nest") al eens eerder een nest met jongen in september gemeld, door Jan Zwaaneveld in Leerdam die overigens ook dit jaar weer erg laat was, op nr. 3. Voor een deel zal het hoge aantal een waarnemerseffect zijn. Gierzwaluwen worden steeds beter en door meer mensen in de gaten gehouden.
Uit nestkaststatistieken (10 jaar camerawaarnemingen aan meer dan 300 broedsels in nestkasten, zie de broed- en jongenperiode) kan opgemaakt worden dat ca. 3% van de broeders het eerste ei na 25 juni legt. Uitvliegen gebeurt gemiddeld ca. 60 dagen later, wat dus betekent dat er met een broedpopulatie van ca. 50.000 paartjes begin september ongeveer 1.500 nesten met jongen zouden kunnen zijn. (meer op vertrek 2021).
Hieronder de late broedsels die we via-via en vooral op waarneming.nl wisten te achterhalen. Onbekende nesten met jongen zijn eigenlijk na begin augustus, als de 'bangers' weg zijn, niet meer te vinden. En controle van bekende en nog bezette nesten vereist kennis, aandacht en tijd. De ouders doen heel stiekem; ze knallen van hoogte in een keer het nest in. Niemand die het ziet als je niet continue naar de nestingang kijkt. De jongen hoor je alleen bij aankomst van een ouder met voedsel. Sommigen melden dat de jongen niet meer uit de nestopening kijken (want er vliegt niets meer buiten om de kunst vanaf te kijken). Uitvliegen lijken ze bij voorkeur erg laat op de avond te doen, als het nagenoeg donker is (veiliger?). Iemand zag nota bene eind augustus dagelijks gierzwaluwen boven de buurt maar ontdekte pas veel later dat er een nest met jongen onder zijn eigen dak zat ! In Engeland ontdekte Dick Newell dit jaar in zijn goed bewaakte nestkastenkolonie twee weken nadat hij dacht dat alles was uitgevlogen, toch nog een nest met jongen waarvan de laatste op 6 september uitvloog.
De links gaan naar de meldingen op waarneming.nl of Twitter. De vermelde datum is de laatst bekende met (sterke vermoedens van) aanwezige jongen. De datum van uitvliegen is vaak nog later. Niet van alle meldingen is zeker dat er nog jongen zijn; het kan in een enkel geval ook gaan om nog nest bezoekende adulten waarvan de jongen al weg zijn.
Alle nesten 2021 na 15 augustus met code " bezet nest". ( kies voor de overigen bij " activiteit" voor "bezet nest met jongen" en "waarschijnlijke nestplaats". Ik hoor het graag als u in september nog jongen "in huis" had: jaaplangenbach@ziggo.nl .
Tien (mogelijke) nesten met jongen in september 2021
1. Wehe den Hoorn (Gr.)-16-9 (op 3-9 vogel met volle keelzak nabij broedplaats, daarna t/m 16-9 bijna dagelijks foeragerend nabij nest van 23-8 met jongen maar niet 100% zeker of de vogels van na 23-8 bij dat nest horen, d.w.z. niet zien invliegen) 2. Terneuzen-14-9 (dagelijks gezien, met filmpjes van invliegers en piepende jongen, uitvliegers 2-3 minuten na invliegen, dus zeer waarschijnlijk een voerbeurt, later invliegend voor de nacht. Klik op datum waarneming voor details zoals locatie, foto's, filmpjes. Op 15-9 geen invliegers tussen 19.50 en 20.30, vermoedelijk allen vertrokken.) 3. Leerdam-11-9 (invlieger 20.05, jongen horen roepen. Op 11 en 12 sept. geen invliegers meer gezien, waarschijnlijk rond 12-9 uitgevlogen. In 2017 was hier ook een zeer laat nest tot 5 september; het enige septembernest in andere jaren op waarneming.nl ) 4. Diepenveen-8-9 (dit jaar nieuwe nestkast, met geluid gelokt, waarschijnlijk 9-9 uitgevlogen, Twitter) 5. Aarle-Rixtel-3-9 (op 3-9 nog jongen gehoord, Twitter) 6. Arcen (Li.)-2-9 (2 jongen in nestkastkolonie met ca. 25 nesten. In 2019 waren er op 22-8 nog twee kasten met jongen, 3-9 laatste uitgevlogen) 7. Groningen-2-9 (invlieger, op 23 -8 nog jong in kastopening gezien) 8. Monster-2-9 (waarschijnlijk adulte uitvlieger, maar jongen niet zeker) 9. Helmond-1-9 (code is "recent gebruikt nest", maar onduidelijk hoe) 10. Wijchen, 1 - 9 (invliegende vogel gecodeerd als "waarschijnlijke nestplaats", dus wel bezet nest maar jongen niet zeker)
En 19 stuks van 15 t/m 31 augustus (voor zover hierboven nog niet genoemd). Lekkerkerk-30-8, Oostelbeers (N-Br)-30-8, Biddinghuizen-29-8 (alleen adult op nest ?), Rheden-28-8 , Ermelo-27-8, Lelystad-26-8 , Didam-25-8 (jong in opening nieuwe nestkast Irisstraat na wijkrenovatie, melding op facebook), Hattem-25-8 , Boxmeer-24-8 , Groningen-23-8 , Roermond-23-8 , Dedemsvaart-22-8 (laatste jong in kolonie van 32 bezette nestkasten), Maasdam-22-8, Winterswijk-22-8, Almelo-21-8, Huizen-20-8, Ellemeet (Ze)-19-8, Hellevoetsluis-18-8 (uiterlijk 20-8 uitgevlogen) , Maasdam-15-8 , Julianadorp- 15-8-21 -jongen.
Zijn "ze" weg ?
Eind juli 2021 vernamen we na wat dagen regenachtig en kouder weer van veel 'liefhebbers' over de augustus blues: lege luchten, geen srie-srie meer, geen spektakel bij de kolonies, einde zomer. Maar ten onrechte dachten velen dat het ook een definitief vertrek zou zijn. En ze waren ook lang niet allemaal opeens weg.
Het zijn vooral de niet-broeders die gemist worden; die trekken de aandacht en zorgen voor het leven in de lucht en bij de kolonies. Maar die trekken wel vaker bij slecht weer (vooral winderig-regenachtig) een paar dagen weg naar voedselrijker streken, maar komen zodra het beter wordt weer terug. En dat kan ook eind juli/begin augustus nog. Dat beleefde ik in Woudsend in 2015. Ze verdwenen na een zomerstormpje op 26-7 maar kwamen op 30-7 t/m 3-8 met opnieuw mooi weer in dezelfde aantallen terug. Maar daarna was het rond 4 augustus wel echt afgelopen. Ondanks aanhoudend mooi weer. Zie verslagje vertrek 2015 Woudsend.
Maar de broedvogels met jongen zijn ook nu nog volop aanwezig. Die gedragen zich onopvallend, foerageren veelal solitair in de buitengebieden, verzamelen zich niet in geconcentreerde groepen boven de kolonies (maar foerageren er ' s avonds vaak wel enige tijd) en scheuren niet krijsend langs de nestingangen. Ze duiken van heel hoog in een keer ongezien (als je er niet op let) het nest in om de jongen te voeren en ' s avond tegen tienen om er de nacht door te brengen. Het aantal meldingen van late broedgevallen blijft daarom op waarneming.nl daarom zeer beperkt.
Webcams Dat er nog volop broedvogels zijn (3-8) blijkt in de eerste plaats uit de webcams. Van de 50 bezette nesten (in Europa) met jongen waren er op 3-8 nog 24 met jongen op het nest, op 8-8 nog 18, op 23-8 nog 5 en op 28-8 nog eentje, zie nr. 26 op de Webcamlijst .
Invliegers spotten Bij twee Utrechtse kolonies was in een paar uurtjes ook te zien dat er nog veel broeders zijn. In de Lutherse kerk, met 14 bezette neststenen werden op drie avonden (28/29 en 31 -7) tussen 21 en 22 u. invliegers gezien bij 10 verschillende nesten. Deels zijn het 'nablijvers'. Gemiddeld blijven de ouders nog een kleine week op het nest overnachten (gemiddeld vetrekdatum van laatste ouder is 28 juli) nadat het eerste jong is uitgevlogen (gemiddelde uitvliegdatum 1e jong is 21 juli), zie leefwijze . Hier het verslagje monitoring Lutherse kerk . Op 3 augustus werden er nog vijf invliegers gezien bij een kolonie met 20 bezette neststenen aan de Arthur van Schendelstraat. Waarschijnlijk waren er nog meer bezet want de lange rij kan niet in een blikveld worden overzien en een enkele avond is te weinig om alle invliegers te 'vangen'. Op 9 augustus ontdekte ik ' s avonds al fietsend door de Utrechtse Vogelenbuurt (met veel gierzwaluwnesten) nog twee nieuwe broedlocaties (een invlieger, respectievelijk uitvlieger).
Waarneming.nl De aanwezigheid blijkt verder uit de meldingen op waarneming.nl.
Hokken van 5 km waar op 31 augustus gierzwaluwen werden waargenomen. Bron: waarneming.nl
Overal in het land worden ze in de buitengebieden (foeragerend en/of overvliegend) maar ook in steden en dorpen (foeragerend en nest bezoekend) nog tot in september waargenomen, zo'n 250 waarnemingen op 1 en 2 augustus, hier en daar zelfs ook nog een enkele giervlucht. Op 22-24 augustus werden er nog in ruim 200 5 km-hokken gierzwaluwen gemeld en op 31-8 nog in 68, zie kaartje en waarnemingen sinds 15 augustus.
Het weer verbeterde na eind juli onvoldoende en de niet-broeders kwamen niet meer terug. Ze zijn onderweg naar beter oorden. In de loop van de eerste week van augustus vertrekken ze echt voorgoed, ook bij mooi weer.
De broedvogels vertrekken pas als de jongen zijn uitgevlogen. Dat gebeurt vanaf tweede week juli en verreweg de meesten zijn in de tweede week van augustus wel vertrokken. Maar er zijn altijd nog vele 'latertjes'. De allerlaatsten vliegen pas begin september uit.
Jong in nestkastopening, Arcen-26-8-2021. Foto van bewoner Harm Peeters.
Ik vernam via-via en op waarneming.nl nog van 23 locaties met jongen na 18 augustus. Zie het bericht hierboven voor de locaties en weblinks naar de melding op waarneming.nl .
Voor een deel zijn de latertjes het gevolg van verlate broedsels door een nat en koud voorjaar of door laat teruggekeerde partners. Sommige nestkastbezitters meldden opvallend veel uitgeworpen eieren. Of het er substantieel meer zijn dan in andere jaren is niet duidelijk.
Uit cameraonderzoek van GBN (zie Gierzwaluwbulletin, 2013 nr. 1. p. 4-6 ) bleek dat van ruim 6% van de nesten het eerste jong na 10 augustus uitvliegt. Als dat nu, 25 augustus, nog maar 0,5% zou zijn, betekent dat bij de populatie van 50.000 paar (Sovon-atlas 2013-2015) toch nog 250 nesten met jongen. Het nestkaartproject van Sovon geeft nog wat meer aanwijzingen voor het aantal te verwachten late broedsels. Ongeveer 3% van de onderzochte (vervolg)legsels (1.176 stuks in de projectlooptijd van 25 jaar) wordt na 25 juni gestart. (geschat/afgelezen uit grafiekje).
Figuur uit Sovon-broedvogels 2019 p. 97
Van eileg tot uitvliegen duurt ongeveer 60 dagen, dus die 3% vliegt pas na 25 augustus uit. Op 50.000 broedparen zouden dat er dus 1.500 zijn. Maar die late legsels zijn relatief minder succesvol dus eind augustus zullen er aanzienlijk minder nesten nog bewoond zijn. Afhankelijk van het weer in het broedseizoen en tijdens de trek naar de broedplaatsen zullen de aantallen jaarlijks flink uiteen kunnen lopen.
In 2021 een week later dan vorig jaar
Kwam het door minder waarnemers als gevolg van het koude weer of omdat de gierzwaluwen door de kou en lange perioden met noordenwind eind april-begin mei zijn vertraagd? Feit is dat het aantal gierzwaluwwaarnemingen (niet aantal vogels) tot eind april flink achterliep op het verloop van vorig jaar. Terwijl waarneming.nl meldt dat zowel het aantal actieve waarnemers als het aantal waarnemingen weer flink is toegenomen. Dat veel vogels later waren blijkt ook uit waarnemingen aan gierzwaluwnestkasten. Er werden medio mei relatief veel (uitgeworpen) eitjes onder nestkasten gevonden. Dat doen laatkomers die bij aankomst zien dat de eerder aangekomen partner al een eitje heeft met een nieuwe liefde. Op de trektelposten zag men ze ook later dan in voorgaande twee jaren aankomen. Uit de tweede MUS-telling (15-5 tot 15-6) bleken lagere aantallen van gemiddeld 6,2 vogels per postcodegebied, tegenover 9,3 in 2020. Op waarneming.nl zagen we pas op 25-4 een topdag van maar liefst 974 waarnemingen (alleen 5-5-2020 met 1.036 stuks en 9-5-'21 met 976 stuks hadden er "ooit" nog meer).
Maar ongeveer een week later dan vorig jaar is de intocht opeens dan toch goed en versneld op gang gekomen (op basis van het aantal gemelde waarnemingen). Het lijkt wel of ze een weekje werden opgehouden maar toch echt niet langer konden wachten. Op 9 mei (zomerse zondag na weken kou) kwam de 10.000-e waarneming binnen, ongeveer evenveel als vorig jaar op dezelfde dag, waarmee de 'achterstand' dus vrij snel was ingelopen.
Vorig jaar was het aantal waarnemingen op 6 mei bijna dubbel zo hoog als gemiddeld over 2015-2019. Zeer waarschijnlijk werd dat vooral veroorzaakt door veel meer actieve waarnemers als gevolg van maatregelen tegen de coronacrisis, zoals thuiswerken. Mogelijk is door het koude weer het aantal actieve waarnemers dit jaar lager maar het totaal aantal waarnemingen kwam toch weer enkele duizenden hoger uit op ruim 1,5 miljoen in mei. Ook kwamen er dubbel zo veel nieuwe waarnemers bij als mei vorig jaar.
Al met al kan het grotere aantal waarnemingen tot eind mei verklaard worden met de toenemende waarneemintensiteit. En dat maakt het dus ook weer aannemelijk dat de aankomst dit jaar echt een week later was en geen waarnemerseffect. Ook bij de bonte vliegenvanger werd een week latere aankomst vastgesteld waarbij aanhoudende kou en noordenwind als verklaring werd aangedragen.. De eerste aankomstgolf verliep sterk geconcentreerd. De vogels halen nu de 'achterstand' in om toch op tijd een broedsel groot te krijgen.
Meer broedvogels komen nog aan tot in de derde week mei. Eind mei komen dan de niet broedvogels die weer voor de bekende schreeuwpartijen langs de broedplaatsen gaan zorgen. De aankomst daarvan is duidelijk te zien aan toenemende aantallen op de trektelposten vanaf 28 mei, zie trektellen per dag mei 2021.
In Ter Heyde werd op 20-4 de eerste invlieger in een nestkast gezien, zie melding waarneming.nl . Ad van Uchelen in Mijdrecht meldde 24-4 de eerste aankomst in een van zijn acht bezette nestkasten en Harm Peters in Arcen zag 26-4 de eerste in een van zijn nestkasten duiken. Op de avond van Koningsdag zag ik in Utrecht (na een week 'wachtlopen') de eersten boven twee kunstnestkolonies aan de Hartingstraat (14) en de Lutherse kerk aan de Hamburgerstraat (6 stuks). K-dag vierders op straat die de kolonie ook in de gaten houden hadden ze ook nog niet eerder gezien.
Primeur voor Bergen op Zoom 29 maart 2021, update 22 april Ingrid meldde op 28 maart de eerste gierzwaluw uit Bergen Op Zoom. Ze was er "heel zeker" van want ze stond al met de verrekijker te kijken toen ie "heel dichtbij kwam overvliegen". Het is de achtste waarneming in maart "ooit". Op 5 april zag ze er daar weer eentje. En op 6 april zag Jeroen Veentra er eentje in een sneeuwbui bij Fochteloo (Fr.)
De eerste op 15 maart was vals alarm Op waarneming.nl werd door Vincent Schieveen op 15 maart een gierzwaluw in het Soesterkwartier gemeld. Ik ken Vincent als ervaren vogelaar die heel goed weet hoe de gierzwaluw vliegt. Maar het is wel extreem vroeg. Sinds 1973 waren er slechts 7 maartmeldingen en de vroegste "ooit" was op 23 maart 2010. Bij de melding ontbreekt elke toelichting en de redactie vroeg om opheldering. De waarneming is inmiddels verwijderd.
- aantallen april per dag langs trektelposten, 2021, 2020 en 2019 - broeddata 2020-2021 Mijdrecht, Ad van Uchelen - E-bird: gemiddeld verloop van voorkomen zomer-winter Afrika-China-Europa
Eerste aankomstgolf erg vroeg in 2020 (of is deels de verklaring dat er dit jaar veel meer wordt opgelet?)
Update 6 juni Op 5 april werd de eerste gierzwaluw van Nederland gezien op trektelpost Breskens, Zeeuws- Vlaanderen. Op 9 april passeerde daar de tweede en op 11 april de derde. Op 17 april waren het er 48, op 18 april 275 en op 21 april maar liefst 2.739. Daarna kleine aantallen en een tweede aankomstgolf op 5 en 6 mei met resp. 5.500 en 3.000 stuks.
Vanaf 16 april bleek het aantal waarnemingen op waarneming.nl (45) ook flink toe te nemen. Op 18 april waren het er al bijna 400 (ca. 120 dubbele op 18-4 in Ridderkerk niet meegeteld) en voor Koningsdag werd een nieuw dagrecord van 650 gevestigd. Dergelijke aantallen waarnemingen per dag komen normaal pas in de eerste week van mei voor.
Op 18 april werd de eerste bezette nestkast gemeld, zie webcams 2020 . Zie ook meldingen "bezet nest 2020" op waarneming.nl.
Op 5 mei (mooi weer, vrije dag) werd een nieuw dagrecord gevestigd van 1.008 waarnemingen, iets meer dan het vorige record van 996 op 6 mei 2017. Het totaal aantal waarnemingen t/m 31 mei bedraagt 16.900. Dat is 1,4 maal zoveel als het hoogste aantal 'ooit' op 31 mei (sinds 2010) in 2019.
De sterk dalende trend van het aantal waarnemingen na 5 mei duidt er op dat de meeste mensen de kick van de eerste waarneming nu wel hebben ervaren en gemeld op waarneming.nl . Het aantal waarnemingen per dag ligt daarna globaal gelijk aan het gemiddelde over voorgaande jaren '16-'19. Tijdens het mooie pinksterweekend van 31-5/1-6 was het aantal wel weer vrij hoog met 350 op 1 juni toen na de C-stop de terrassen weer open mochten.
Het was een extreem vroege eerste aankomstgolf die ook uit Engeland, Duitsland en Spanje wordt gemeld. Er was iets raars aan de hand zeggen deskundigen. In veel nestkasten werden in Nederland rond 3 mei al complete paartjes gemeld. In Mijdrecht (acht bewoonde kasten) werd al op 7 mei het eerste eitje gelegd, een week eerder dan normaal.
Een toegenomen aantal waarnemers, Corona maatregelen en mooi weer zal overigens ook een rol gespeeld hebben, maar in welke mate is onduidelijk. Waarneming.nl meldde dat er op 19-4 alleen al 166 nieuwe waarnemers bijkwamen en het totaal aantal waarnemingen van jan. t/m april was 20% hoger dan vorig jaar, maar het cumulatieve aantal gierzwaluwwaarnemingen t/m 15-5 is 53% hoger dan gemiddeld over 2016-2019.
- NL-waarnemingen gierzwaluw 2020 - Aantal gierzwaluwen per dag Breskens, april 2020 .
Op 9 april kwamen de eersten (ondersoort pekinensis), ook uit zuidelijk Afrika, terug in Beijing.
4 april 2020
Lekker warm, zuidelijke wind en veel mensen op
het balkon, in de tuin of op de uitkijk op de trektelposten. Misschien zijn
het dit weekend wel
de ideale omstandigheden voor de sensatie van
Het zijn nu natuurlijk wel de allereersten en je moet veel geluk hebben om er eentje te treffen. Slechts zeven maal sinds 2000 werd eind maart (23 - 31) de eerste al gezien. De gemiddelde eerste waarneming over 2000-2019 was op 3 april maar de hoofdmacht van onze broedvogels vertrekt begin april uit Congo en komt pas in de eerste week van mei hier aan.
- aankomst gierzwaluw NL vervroegt niet of nauwelijks
Trekroute met data van NL-gierzwaluw. (Klik voor vergroting) Bron © Raymond Klaassen, Rijksuniversiteit Groningen.
Broedseizoen 2019 sneller voltooid ?
Dit jaar zijn vrij veel paartjes nogal laat aangekomen uit
het winterverblijf in zuidelijk Afrika. Dat kan zeer waarschijnlijk opgemaakt worden uit het
aantal waarnemingen op waarnemingen.nl
.
Het fenomeen werd ook door velen op sociale media gemeld, diversen hadden het
over 2-3 weken te laat.
Erg koud weer in Spanje-Frankrijk in mei kan een oorzaak zijn geweest.
Ook de zoekvogels en pubers die een maand later komen
dan de broedvogels, waren later dan normaal.
Maar eind juli werd door velen
ook een opvallend plotseling en vroeg vertrek gemeld. Beide verschijnselen, late
aankomst, vroeg vertrek, werden ook in 2018 gemeld.
In Mijdrecht kwamen
zestien oudervogels in een nestkastenkolonie
gemiddeld een week later aan dan normaal (10 mei t.o. normaal 3 mei) en in
Beek-Ubbergen waren dertien vogels gemiddeld vier dagen later. Het vertrek
is nogal vroeg en vrij snel gegaan.
Is het broedseizoen veel
sneller dan normaal verlopen en kan dat wel ?
Sovon belde wat rond naar liefhebbers met nestkastkolonies en
kwam tot dezelfde conclusie over de late aankomst. Maar er was waarschijnlijk wel relatief
erg veel sterfte van jongen onder hete dakpannen (zie ook bericht
hieronder), maar ook bijvoorbeeld in de nestkasten van de kerk in Oisterwijk
(13 dode jongen rond 25 juni tijdens de eerste hete periode).
Het lijkt
gemiddeld voor gierzwaluwen misschien een gunstig seizoen geweest te zijn
met de warmste
juni en juli ooit. Maar of die hitte (en droogte) ook goed is voor de insecten die
gierzwaluwen eten is niet bekend. Het is wel bekend dat het volgroeien van
de jongen bij
te weinig voedsel (slecht weer, koud, regen) vertraagd wordt en het lijkt
aannemelijk dat het
bij veel voedselaanbod wat sneller kan gaan dan de normale / gemiddelde 64
dagen (22 dagen broeden, 42 dagen voeren).
- Sovon Nieuws okt. 2019 p.10 "Minder
gierzwaluwen in 2019?"
- Ontwikkeling datum eerste eileg volgens Sovon en GBN
-
Bericht in Nature Today door Sovon 2 aug. 2019
-
De overdenkingen van Koos Dijksterhuis in
Trouw, 6-8-2019
-
Broedbiologie cameraproject GBN in
Gierzwaluwenbull. 2013 nr. 1. p. 4-6
Na vertraging in 2018 allemaal weer thuis
Het ziet er naar uit dat na veel vertraging verreweg de meeste
broedvogels nu toch eindelijk weer terug zijn op de broedplaatsen. Er zijn
(nog?) geen feiten beschikbaar die geruchten over massale sterfte onderweg
bevestigen. Wel zijn er gegevens over slecht weer in de Sahara (noordenwind en
stormen) die de verlate aankomst verklaren. Dit heeft men geconstateerd aan
gezenderde grauwe kiekendieven die half april diverse terugkeerpogingen boven de
Sahara afbraken en terugvlogen naar hun overwinteringsgebied. Slechts vier van
de tien kwamen uiteindelijk (verlaat) terug in het broedgebied. Zie:
Saharastormen breken kieken op.
De verlate aankomst blijkt o.a. uit de situatie in door camera
bewaakte nestkasten (zie :
webcams gierzwaluw
, in Haarlem en Tilburg b.v. zijn alle 16 kasten van vorig jaar weer bezet) en
ook uit meldingen van waarnemers op het gierzwaluwforum
"Hou ze in de gaten".
De beroemde Duitse nestkastenkolonie van Erich Kaiser die rond 15 mei alarm
sloeg omdat nog maar 50% bezet was, meldt dat de kasten rond 20 mei alsnog bezet
raakten. Op een schitterende Poolse webcam (ga kijken:
https://jerzyki-webcam.pl/ )
kwam de 2e oudervogel pas drie weken na de eerste.
Ook de niet-broeders zijn nu aan het binnenkomen, gezien de
toenemende activiteiten ("banging", giervluchten) rond de broedplaatsen. Maar er
worden ook nogal wat vechtpartijen gemeld tussen laatkomers en een nieuwe
partner die de eerst aankomende inmiddels had gevonden. Ook dat wijst op sterk
verlate aankomst van veel broeders.
Ook uit de waarnemingen op trektelposten blijkt dat er eind mei
alsnog veel vogels zijn doorgetrokken, zie bij bericht hieronder 10 mei.
De zeer vertraagde aankomst werd ook goed gedocumenteerd met de
16 bewaakte camerakasten in de Joanneskerk in Oisterwijk.Veel gevechten, erg
veel uit het nest gewerkte eieren, late aankomst 2e ouder en late broedsels.
Maar uiteindelijk wel weer 15 van de 16 kasten met een paartje bezet.
Zie uitgebreid verslag:
Oisterwijk-Joanneskerk 2018.
Ook in de UK word de bijzondere vertraging gesignaleerd, maar op
veel plaatsen worden ook daar nu de laatste binnenkomende broeders gemeld. Zie:
Bird Track UK
(Kies bij settings voor "species" en "swift") .
Late aankomst broedvogels in 2018
Slecht weer bij de passage van de Sahara en in Spanje kan de
aankomst hier flink vertragen. Het lijkt erop dat dat dit jaar in vrij extreme
mate het geval was. Uit alle delen van Europa wordt vertraging van aankomst,
(zware) onderbezetting van nestkasten en zelfs slachtoffers van ondervoeding
gemeld.
Het begin van de intocht met de eerste "vooroplopers" was laat,
in Nederland pas vanaf 19 april. Na een korte periode met mooi weer was er even
een sterke stijging. Maar uit Spanje werd gemeld dat de bezetting van nestkasten
zelfs sterk achterliep bij eerdere jaren met late aankomst. Het was er een
tijdlang erg slecht weer en met regen is het slecht insecten vangen. Uit Sevilla
noemt iemand "vele 10-tallen uitgemergelde en dode exemplaren onder nesten en op
balkons". Ook uit Marocco werd hevige regenval gemeld. Een opvangcentrum in Ceuta
(Spaanse enclave in Marokko, tegenover Gibraltar) kreeg vele tientallen
uitgemergelde exemplaren bezorgd en had er medio mei al 45 in de opvang. Dat
waren er nog nooit zoveel.
Ook in Nederland worden vertragingen gemeld bij de bezetting van
nestkasten. In IJlst waren op 19-5 vier nestkasten nog steeds niet bewoond. Maar
uit de bezetting van vele webcamnesten blijkt inmiddels geen extreme
onderbezetting meer, wel late aankomsten, zie
webcamlijst . Uit Belgiė worden
problemen (maar weinig feiten en veel speculatie) gemeld bij boeren- en
huiszwaluw, zie
vermiste boerenzwaluwen. Sovon meldt
een nog niet eerder zo vertraagde aankomst van huiszwaluwen, zie
nieuwsbericht
16-5-2018 op basis van trektellen.nl
.
De eerste doortrekkende gierzwaluw werd (pas) op 7 april gemeld
bij trektelpost Breskens. (Zie voor statistieken over mogelijk vervroeging
eerste aankomst de pagina
datum eerste aankomst).
Maar daarna bleef het erg stil, tot 19 april. Er volgden toen een aantal dagen
met erg warm weer en zuidenwind en op zondag 22 april (dagwarmterecord van 26,6
graden in de De Bilt) werd een nieuw dagrecord aantal waarnemingen op
waarneming.nl gevestigd. Rond 20
april werden de eerste bezettingen van met camera bewaakte nesten gemeld.
Of er verband is met die weersomstandigheden is niet bekend maar het aantal
waarnemingen bleef toenemen. Op koningsdag 27 april (mooi weer) werd opnieuw een
dagrecord gehaald. Maar ondanks de zeer warme dagen van begin mei bleef het
aantal per dag daarna flink achter. De intocht lijkt flink vertraagd en sommigen
veronderstellen zelfs dat er veel giertjes helemaal niet meer terugkomen. Op 10,
11 en 12 mei is er wel weer een duidelijke opleving van de gemelde aantallen.
Alle gierzwaluwwaarnemingen
2018 op waarneming.nl
Trektelposten
Op trektellen.nl zijn erg lage uurgemiddelden te zien. Vooral
begin mei lopen die zeer sterk achter bij 2016 en 2017. Bedacht moet verder
worden dat hier ook een onbekend aantal doortrekkers naar "boven" NL bijzitten.
Dit is bij waarneming.nl waarschijnlijk minder het geval.
Zie:
lopend 7-daags uurgemiddelde april-mei 2016-2018
Opmerkelijk is wel dat evenals bij de waarneming.nl ook hier een
kleine 'opleving' is te zien rond 28 april en 10 mei maar vooral eind mei.
Na ca. half mei komen de niet-broeders aan. Die zijn deels
verantwoordelijk voor de oplopende aantallen vanaf 19 mei en in het daarop
volgende pinksterweekend (20 en 21 mei met erg mooi weer).
Van diverse nestkastexploitanten en ook op de webcams
is de indruk dat bijna alle broedvogels na ongebruikelijk lange vertraging nu
toch wel binnen zijn.
Sterk geconcentreerde intocht 2017
Dit jaar was er een opvallend geconcentreerde intocht van de gierzwaluw. Die
begint altijd eind april en half mei zijn de verreweg de meeste broedvogels wel binnen.
Daarna komen tot eind mei-begin juni nog de eerste- en tweede jaarsvogels.
Rond 5 mei zijn opeens enorme aantallen gierzwaluwen binnen gekomen. Op de
trektelpost Breskens in Zeeland werden er 21.000 geteld. Dat was te merken
bij de diverse nestkasten die van camera“s zijn voorzien. Op heel veel
plaatsen werden de eerste verkenners en slapers opgemerkt. Ook op de webcampagina
zijn diverse kasten al met een enkele of zelfs een paartje bezet.
Bij Breskens
kwamen er op 5 mei 2.000 per uur en totaal 22.000 door ! Opeens werden van
alle kanten de eerste vogels gemeld. Op de site
waarneming.nl was dit duidelijk te zien (voorzover het aantal waarnemingen
daar een goede maat is voor de werkelijkheid).
Vorig jaar was er een dag of vijf eerder een iets minder sterk
geconcentreerde intocht. De lijntjes van de jaren 2010, 2012 en 2013 lopen
tussen de uitersten van 2011 en 2016.
Volop Gierzwaluwen in het land, 2016
Er zijn op waarneming.nl in 2016 al ruim 350.000 gierzwaluwen gemeld in
ruim 6.500 waarnemingen.
Wat mij betreft was
deze in Koog aan de Zaan
van
Xander van der Poel op 26 maart de eerste van dit jaar.
Nieuwsbericht Sovon
meldde dat er op 5 mei bij Breskens 24.000
voorbijtrekkende gierzwaluwen zijn geteld. Dat was op een na een nieuw
dagrecord.
Het aantal waarnemingen was dit jaar tot 20 april lager dan gemiddeld over 2010-2016.
Maar daarna kwam de intocht goed op gang (als het aantal waarnemingen iets
zegt over de werkelijkheid).
In onderstaand grafiekje met de cumulatieve aantallen per dag t/m 6 mei in 2010-2016 is e.e.a. in detail te zien.
De oranje markeringen zijn konings- en koninginnedagen.
Cumulatief aantal waarnemingen per dag 13 april t/m 6 mei
Op 23 en 24 april was dit jaar het cumulatief aantal waarnemingen voor het
eerst het hoogst sinds 2010
maar vooral door slecht weer zakte het op 25 en 26 april ( ca. 85
waarnemingen) sterk in. Er waren minder mensen op pad. Maar misschien zijn
er ook echt minder vogels omdat zij naar buiten Nederland zijn uitgeweken. Voor
zover het Nederlandse broedvogels zijn (en geen doortrekkers) weten we uit
camerabewaking dat ze 's avonds weer op het nest terug komen en bij erg
zware regen op het nest blijven. Misschien speelt ook mee dat ze bij slecht
weer overdag meer geconcentreerd vliegen boven belangrijke foerageergebieden
zoals de Biesbosch zodat de kans op waarneming kleiner wordt.
De stijgende trend in het aantal waarnemingen per jaar wordt
voor een belangrijk deel verklaard door een toename van het aantal waarnemers. Het
aantal "actieve gebruikers" van de site nam toe van ruim 11.000 in 2010 naar
15.300 in 2015. Het aantal gierzwaluwwaarnemingen nam nog sterker toe, van
11.018 in 2010 naar 23.566 in 2015. Het gemiddeld aantal waarnemingen per
jaar per "actieve gebruiker" nam dus met ca. 50% toe van 1 naar 1,5.
Een onbekend gedeelte van de variatie in het verloop van de lijnen wordt
verder verklaard
door meer of minder actieve waarnemers bij erg goed of juist erg slecht
weer.
Weblinks
Bij trektellen.nl kun je op
deze pagina zien hoeveel
gierzwaluwen er gemiddeld per uur op de diverse telposten zijn doorgekomen.
Op
de pagina
fenologie
van 1e aankomsten staan mijn bespiegelingen over de vraag of de gierzwaluw steeds vroeger in
het land aankomt (waarschijnlijk niet, of nauwelijks).
In de 1e week van augustus vertrekken ze,
ook
bij mooi weer
Veel gierzwaluwen zijn eind juli 2015 uitgevlogen en veel
broeders en vooral niet-broeders zijn na de zomerstorm van 25-7 vertrokken.
Naar het zuiden of tijdelijk naar voedselrijkere streken? Het werd erg stil
in de lucht. Sinds de storm en veel wind en regen op de dagen daarna is het
aantal ' s avonds boven Woudsend gedaald van 130 naar 8 op 29 juli.
Iedereen dacht dat het seizoen voor de
gierzwaluw over was. Maar veel hangt af van het weer. Hoe warmer hoe meer gierzwaluwen
' s avonds boven dorp en stad.
En dat geldt kennelijk ook nog voor eind juli. Het werd weer warmer en op 31-7 werd het
toch nog weer feest als
vanouds. Om 20.20 u. scheurden de eerste giervluchten weer rond de broedpanden met 10-15,
later zelfs 25 vogels en even later verzamelvluchten van 30-50 stuks.
Maar vanaf 3 augustus dalen de aantallen weer, ondanks
aanhoudend zomerweer. Op 5 augustus telden we er nog 25, op 6-8 nog maar 7, op 10-8 nog 4 en op 16-8 nog maar eentje. Onder de allerlaatsten zeer waarschijnlijk twee broedvogels van Dwerssteech 8
(nieuw broedpaar in nestkast) en Nijebuorren 2 (opgehouden door
spreeuwenbezetting) met jongen tot 19-8.
Een
soortgelijke opleving aan het eind van het seizoen gebeurde ook in 2011 na slecht
weer eind juli. Gaat het om terugkerende niet-broeders? Of om broedvogels met jongen die door regen en wind niet op het nest zitten
maar rondvliegen en foerageren. Of is het een samenkomen van vogels uit verschillende
kolonies? Of zitten er misschien toch veel uitgevlogen jongen bij ?
Of verzamelen de doortrekkers uit noordelijker streken zich ook boven onze
steden ? Mogelijk van alles een beetje. We weten er nog erg weinig van en Jac. P.
Thijsse zou zeggen : "hier is dus weer werk voor de liefhebbers".
Sovon meldde overigens in de vierde week van augustus
nog een opleving, maar dan op trektelposten. Daar werden opmerkelijk veel
doortrekkende gierzwaluwen genoteerd. Men vermoedt dat het gaat om
Scandinavische vogels die normaal twee weken later vertrekken dan bij ons
maar meer oostelijk doorkomen. Er stond nu een straffe oostenwind. Zie
bericht
van Sovon op Nature Today,
28-8-2015.
+++++++++++++++
Jaap Langenbach
Willemstraat 38
3511 RK Utrecht
06 -3849 7474
|
De
waarnemingsdatum werd niet gemeld maar dat zal niet langer dan een week geleden
zijn, dus na 3 of 4 september. 
de
waarneming van de eerste zwarte sikkeltjes tegen een strakblauwe hemel. Voor
velen, die weten dat die vogels de afgelopen negen maand dag en nacht doorvliegend
in zuidelijk Afrika hebben rondgetoerd, is dat een emotionele ervaring.
En net als voor de storm weer 130 stuks boven het dorp. Op 1 en 2 augustus hetzelfde beeld. Ook ' s morgens tot ca. 9.30
weer massa's vogels (50-80) in hoge verzamelvluchten
boven het dorp. 