Gierzwaluwnieuws 2021

Nieuws andere jaren: 2020   2019    2018     2017     2016     2015    2014    2013

Gestrand bij de nestkast op het balkon van Louis-Philippe Arnhem in Leuven.

Overige gierzwaluwpagina's

100 gierzwaluwsoorten

Bescherming   Broedvogelbestand

Camerabewaking  Fenologie

Fryslân    GBN   

Kunstnesten     Leefwijze   

Lokgeluiden   Maarssen

Nachtvliegen   Nesten zoeken

Opvang  Tellingen   Tillen 

Trekroutes  Utrecht

Webcams   Weblinks

Werkgroepen  Wet- en regelgeving 

Woudsend

Contact: JaapLangenbach@ziggo.nl

Willemstraat 38, 3511 RK, Utrecht

06 -3849 7474

https://twitter.com/ApusNL

8-9 bekende nesten met jongen in september

18 september 2021

De niet-broeders vertrokken vroeg dit jaar. Maar minder opvallend zijn de achterblijvende broeders waarvan sommigen nog tot in september doorploeteren om de jongen vliegvlug te krijgen (meer in artikel vertrek 2021). Dit jaar waren  er opmerkelijk veel latertjes. Alleen in 2017 werd op waarneming.nl (met codering "bezet nest") al eens eerder een nest met jongen in september gemeld, ook door Jan Zwaaneveld in Leerdam. Voor een (belangrijk?) deel zal het echter een waarnemerseffect zijn. De gierzwaluwen worden steeds beter en door meer mensen in de gaten gehouden.

Hieronder de late broedsels die we via-via en vooral op waarneming.nl wisten te achterhalen. Er zijn er nog veel meer want onbekende nesten met jongen zijn eigenlijk na begin augustus, als de 'bangers' weg zijn, niet meer te vinden. En controle van bekende en nog bezette nesten vereist kennis, aandacht en tijd. De ouders doen heel stiekem; ze knallen van hoogte in een keer het nest in. Niemand die het ziet als je niet continue naar de nestingang kijkt. De jongen hoor je alleen bij aankomst van een ouder met voedsel. Sommigen melden dat ze niet meer uit de nestopening kijken. Uitvliegen lijken ze bij voorkeur erg laat op de vond te doen, als het nagenoeg donker is (veiliger?). Iemand zag nota bene eind augustus dagelijks gierzwaluwen boven de buurt maar ontdekte pas veel later dat er een nest met jongen onder zijn eigen dak zat ! In Engeland ontdekte Dick Newell dit jaar in zijn goed bewaakte nestkastenkolonie twee weken nadat hij dacht dat alles was uitgevlogen, toch nog een nest met jongen waarvan de laatste op 6 september uitvloog.

De links gaan naar de meldingen op waarneming.nl . De vermelde datum is de laatst bekende met (sterke vermoedens van) aanwezige jongen. De datum van uitvliegen is meestal nog later. Niet van alle meldingen is zeker dat er nog jongen zijn, het kan in een enkel geval ook gaan om nog nest bezoekende adulten waarvan de jongen al weg zijn.

Wilt je weten en zien wat er op het nest van een laat broedsel zoal gebeurt ? Bekijk dan het verslag met filmpjes van Mark en Jane over het late broedsel in hun nestkastkolonie met camerabewaking in Bristol, Engeland: https://www.bristolswifts.co.uk/bristol-swifts-2021-blog/ . Het laatste jong vertrok daar op 4 september.

Bekijk hier alle gierzaluwwaarnemingen sinds 1 september. Ik hoor het graag als u in september nog jongen "in huis" had: jaaplangenbach@ziggo.nl .

28 late broedsels gierzwaluw 2021

Wehe den Hoorn (Gr.)-16-9 (op 3-9 vogel met volle keelzak nabij broedplaats, daarna t/m 16-9 bijna dagelijks foeragerend nabij nest van 23-8 met foto en bezet nest, maar onzeker of de vogels van na 23-8 bij dat nest horen)

Terneuzen-14-9 (dagelijks gezien, met filmpjes van invliegers en piepende jongen, uitvliegers 2-3 minuten na invliegen, dus zeer waarschijnlijk een voerbeurt, later invliegend voor de nacht. Klik op datum waarneming voor details zoals locatie, foto's, filmpjes. Op 15-9 geen invliegers tussen 19.50 en 20.30, vermoedelijk allen vertrokken.)

Leerdam-11-9 (invlieger 20.05, jongen horen roepen. Op 11 en 12 sept. geen invliegers meer gezien, waarschijnlijk rond 12-9 uitgevlogen. In 2017 was hier ook een laat nest tot 5 september; het enige septembernest in andere jaren op waarneming.nl )

Diepenveen-8-9 (dit jaar nieuwe nestkast, met geluid gelokt, waarschijnlijk 9-9 uitgevlogen, Twitter)

Aarle-Rixtel-3-9 (op 3-9 nog jongen gehoord, Twitter)

Arcen (Li.)-2-9 (2 jongen in nestkastkolonie met ca. 25 nesten. In 2019 waren er op 22-8 nog twee kasten met jongen, 3-9 laatste uitgevlogen)

Groningen-2-9 (invlieger, op 23 -8 nog jong in kastopening gezien)

Monster-2-9 (waarschijnlijk adulte uitvlieger, maar jongen niet zeker)

Helmond-1-9 (code is "recent gebruikt nest", maar onduidelijk hoe)

Lekkerkerk-30-8

Oostelbeers (N-Br)-30-8

Biddinghuizen-29-8 (alleen adult op nest ?)

Rheden-28-8

Ermelo-27-8

Lelystad-26-8

Didam-25-8 (jong in opening nieuwe nestkast Irisstraat na wijkrenovatie, melding op facebook)

Hattem-25-8

Boxmeer-24-8

Opijnen-24-8 (Gld.)

Roermond-23-8

Dedemsvaart-22-8 (laatste jong in kolonie van 32 bezette nestkasten)

Exloo-22-8 (juveniel op straat gevonden)

Maasdam-22-8

Winterswijk-22-8

Almelo-21-8

Huizen-20-8

Ellemeet (Ze)-19-8

Hellevoetsluis-18-8 (voor 21-8 uitgevlogen)

Cursus gierzwaluw en huismus in de ruimtelijke ordening voor profs

31 augustus 2021

Ook dit jaar organiseert Sovon i.s.m. Vogelbescherming Nederland weer een dagcursus gierzwaluw en huismus in de ruimtelijke ordening.

Kunstnestprojecten voor met name de gierzwaluw mislukken nog veel te vaak door o.a. onvoldoende kennis van zaken. (Zie b.v. artikel hieronder). Hoe werkt de Wet Natuurbescherming en het Soortenmanagementplan, hoe gaan we daar mee om en wat zijn goede voorzieningen voor compensatie van nestverlies door sloop en verbouw ? Op 14 oktober in Nijmegen, Sovon-locatie. Kosten € 429,- excl. btw. Alle info hier bij Sovon.

28% van de bezette kunstnesten in Utrecht is (waarschijnlijk) al 600 jaar bezet

9 augustus 2021

Voor het vierde jaar zijn in Utrecht kunstnesten (nestkasten en ingemetselde neststenen) voor gierzwaluwen op bezetting gecontroleerd. Dit jaar onderzochten we 1.081 kasten in 52 projecten. Zeven projecten werden (deels) benut met totaal 82 (7,7%) bezette kasten.

Verreweg de meeste bezette kasten (76 van de 82) bevinden zich in drie redelijk tot zeer goed bezette projecten in Voordorp (15 bezette kasten, 20% bezet), de Lutherse kerk aan de Hamburgerstraat (23 bezet, 88%) en op de locatie van het voormalige AZU  aan de Hartingstraat/Arthur van Schendelstraat (38 bezet, 100%). Vier kasten zijn bezet in twee kleine particuliere projecten aan een woonhuis.

De kolonie in de Lutherse kerk  bestaat waarschijnlijk al sinds 1413 (mogelijk de oudste gierzwaluwkolonie van Europa !, hier meer) en sindsdien is er dus nog niet al te veel bijgekomen.

Maar het aantal projecten neemt toe. Particulieren plaatsen nestkasten en in de nieuwbouw wordt het langzamerhand gebruikelijk om nestkasten in te bouwen (over verplichte nestkasten in nieuwbouw).

Maar het zijn veelal geïsoleerde projecten, zoals in Leidsche Rijn en op het voormalige Veemarktterrein. Daardoor kan het erg lang duren voordat gierzwaluwen ze ontdekken.  Lokgeluid kan helpen maar wordt nog niet veel toegepast. (hier meer over de succesfactoren voor kunstnesten).

Vooral in de binnenstad van Utrecht zijn de gierzwaluwen erg schaars geworden door sloop en verbouw. Tragisch was b.v. de sloop van de grote kolonie in het voormalige V&D-gebouw, waar het compensatieproject met 303 kasten ook nog eens volledig mislukte (zie V&D/Hudson/Primark). De lege luchten maken het lastig om nieuwe kunstnestprojecten bezet te krijgen.

Maar het kan altijd nog. Zo is er goede hoop voor de 24 neststenen boven Zara aan het Vredenburgplein. In het zesde jaar werd daar aan het eind van het seizoen de eerste bezetting ontdekt.  Maar aan de Talmalaan wachten de 36 neststenen in de hoge flat al sinds 1992 op bewoning.

We weten dat met de veroudering van de bebouwing de gierzwaluwen komen. Het heeft even geduurd maar ook in Leidsche Rijn hebben de gierzwaluwen al een paar spleten ontdekt. In 2017 werd het eerste ' natuurlijke' nest ontdekt en dit jaar in ieder geval het tweede, in waarschijnlijk een kleine kolonie in een wijkje gebouwd in 2007 in de wijk Terwijde (meer in dit bericht). Van de 148 bekende kunstnesten in Leidsche Rijn is nog geen enkele bezet.

Meer over de Utrechtse kunstnestbezetting en alle projectdetails op de gierzwaluwpagina Utrecht.

Zijn "ze" weg ?

3 augustus 2021, updates en aanvullingen t/m 6 september

Eind juli vernamen we na wat dagen regenachtig en kouder weer van veel 'liefhebbers' over de augustus blues: lege luchten, geen srie-srie meer, geen spektakel bij de kolonies, einde zomer. Maar ten onrechte dachten velen dat het ook een definitief vertrek zou zijn. En ze waren ook lang niet allemaal opeens weg.

Het zijn vooral de niet-broeders die gemist worden; die trekken de aandacht en zorgen voor het leven in de lucht en bij de kolonies. Maar die trekken wel vaker bij slecht weer (vooral winderig-regenachtig) een paar dagen weg naar voedselrijker streken, maar komen zodra het beter wordt weer terug. En dat kan ook eind juli/begin augustus nog. Dat beleefde ik in Woudsend in 2015. Ze verdwenen na een zomerstormpje op 26-7 maar kwamen op 30-7 t/m 3-8 met opnieuw mooi weer in dezelfde aantallen terug. Maar daarna was het rond 4 augustus wel echt afgelopen. Ondanks aanhoudend mooi weer. Zie verslagje vertrek 2015 Woudsend.

Maar de broedvogels met jongen zijn ook nu nog volop aanwezig. Die gedragen zich onopvallend, foerageren veelal solitair in de buitengebieden, verzamelen zich niet in geconcentreerde groepen boven de kolonies (maar foerageren er ' s avonds vaak wel enige tijd) en scheuren niet krijsend langs de nestingangen. Ze duiken van heel hoog in een keer ongezien (als je er niet op let) het nest in om de jongen te voeren en ' s avond tegen tienen om er de nacht door te brengen. Het aantal meldingen van late broedgevallen blijft daarom op waarneming.nl daarom zeer beperkt.

Webcams

Dat er nog volop broedvogels zijn (3-8) blijkt in de eerste plaats uit de webcams. Van de 50 bezette nesten (in Europa) met jongen waren er op 3-8 nog 24 met jongen op het nest, op 8-8 nog 18, op 23-8 nog 5 en op 28-8 nog eentje, zie nr. 26 op de Webcamlijst .

Invliegers spotten

Bij twee Utrechtse kolonies was in een paar uurtjes ook te zien dat er nog veel broeders zijn. In de Lutherse kerk, met 14 bezette neststenen werden op drie avonden (28/29 en 31 -7) tussen 21 en 22 u. invliegers gezien bij 10 verschillende nesten. Deels zijn het 'nablijvers'. Gemiddeld blijven de ouders nog een kleine week op het nest overnachten (gemiddeld vetrekdatum van laatste ouder is 28 juli) nadat het eerste jong  is uitgevlogen (gemiddelde uitvliegdatum 1e jong is 21 juli), zie leefwijze . Hier het verslagje monitoring Lutherse kerk . Op 3 augustus werden er nog vijf invliegers gezien bij een kolonie met 20 bezette neststenen aan de Arthur van Schendelstraat. Waarschijnlijk waren er nog meer bezet want de lange rij kan niet in een blikveld worden overzien en een enkele avond is te weinig om alle invliegers te 'vangen'. Op 9 augustus ontdekte ik ' s avonds al fietsend door de Utrechtse Vogelenbuurt (met veel gierzwaluwnesten) nog twee nieuwe broedlocaties (een invlieger, respectievelijk uitvlieger).

Waarneming.nl

De aanwezigheid blijkt verder uit de meldingen op waarneming.nl.

Hokken van 5 km waar op 31 augustus  gierzwaluwen werden waargenomen. Bron: waarneming.nl

Overal in het land worden ze in de buitengebieden (foeragerend en/of overvliegend) maar ook in steden en dorpen (foeragerend en nest bezoekend) nog tot in september waargenomen, zo'n  250 waarnemingen op 1 en 2 augustus, hier en daar zelfs ook nog een enkele giervlucht.  Op 22-24 augustus werden er nog in ruim 200 5 km-hokken gierzwaluwen gemeld en op 31-8 nog in 68, zie kaartje en waarnemingen sinds 15 augustus.

Het weer verbeterde na eind juli onvoldoende en de niet-broeders kwamen niet meer terug. Ze zijn onderweg naar beter oorden. In de loop van de eerste week van augustus vertrekken de niet-broeders echt voorgoed, ook bij mooi weer.

De broedvogels vertrekken pas als de jongen zijn uitgevlogen. Dat gebeurt vanaf tweede week juli en verreweg de meesten zijn in de tweede week van augustus wel vertrokken. Maar er zijn altijd nog vele 'latertjes'. De allerlaatsten vliegen pas begin september uit.

Jong in nestkastopening, Arcen-26-8-2021. Foto van bewoner Harm Peeters.

Ik vernam via-via en op waarneming.nl nog van 23 locaties met jongen na 18 augustus. Zie het bericht hierboven voor de locaties en links naar de melding op waarneming.nl .

Voor een deel zijn de latertjes het gevolg van verlate broedsels door een nat en koud voorjaar of door laat teruggekeerde partners. Sommige nestkastbezitters meldden opvallend veel uitgeworpen eieren. Of het er substantieel meer zijn dan in andere jaren is niet duidelijk.

Uit cameraonderzoek van GBN (zie Gierzwaluwbulletin, 2013 nr. 1. p. 4-6 ) bleek dat van ruim 6% van de nesten het eerste jong na 10 augustus uitvliegt. Als dat nu, 25 augustus, nog maar 0,5% zou zijn, betekent dat bij de populatie van 50.000 paar (Sovon-atlas 2013-2015) toch nog 250 nesten met jongen.

Het nestkaartproject van Sovon geeft nog wat meer aanwijzingen voor het aantal te verwachten late broedsels. Ongeveer 3% van de onderzochte (vervolg)legsels (1.176 stuks in de projectlooptijd van 25 jaar) wordt na 25 juni gestart. (geschat/afgelezen uit grafiekje).

Figuur uit Sovon-broedvogels 2019 p. 97

Van eileg tot uitvliegen duurt ongeveer 60 dagen, dus die 3% vliegt pas na 25 augustus uit. Op 50.000 broedparen zouden dat er dus 1.500 zijn. Maar die late legsels zijn relatief minder succesvol dus eind augustus zullen er aanzienlijk minder nesten nog bewoond zijn. Afhankelijk van het weer in het broedseizoen en tijdens de trek naar de broedplaatsen zullen de aantallen jaarlijks flink uiteen kunnen lopen.

Filmpje: Uitvliegend jong bij Louis Philippe-Arnhem in Leuven

Dolgelukkige pensionhouder lukte het eindelijk om een uitvliegend jong te filmen.

Neststenen Amstelveen voor 50% bezet

27 juli 2021

Het gaat weer redelijk goed met twee behoorlijk oude neststeenprojecten in Amstelveen. De vogelwerkgroep houdt daar  o.l.v. Marleen Andriessen al sinds 1996 de bezetting bij van 56 neststenen, verdeeld over acht kopgevels nabij het Wilhelminaplein en sinds 2005 van 52 stuks onder de dakgoten aan de St. Josephlaan. Dit jaar was de helft bezet.

Wilhelminaplein

Deze zitten er al sinds 1983, deels aan de Talmastraat en de Katerstraat. Tot 2005 waren er steeds rond de 50 van bezet maar daarna kelderde de belangstelling door nog steeds onbekende oorzaak tot een dieptepunt van slechts vijf stuks in 2013. In 2019 en 2020 was er eindelijk weer een opleving naar 15 paartjes  maar dit jaar zakte het weer in naar 11. In 1996 zijn alle kasten schoongemaakt waarbij vooral veel huismusnestmateriaal werd verwijderd. In 2008 zijn alle kasten gecontroleerd waarbij opviel dat er nauwelijks nestmateriaal aanwezig was. In 2013 zijn 23 van de 56 neststenen opnieuw van binnen gecontroleerd. Er werd geen zichtbare oorzaak van onderbezetting gevonden.

St. Josephlaan

De bezetting nam sinds de ingebruikname in 2005 (34 bezet) gestaag toe tot 51 in 2020. Maar ook hier was er dit jaar een dip terug naar 43. Er wordt argwanend gekeken naar de activiteiten van een sperwer die het heeft gemunt op uitvliegende vogels. Hij/zij ? wacht ze tijdens het uitvliegen op in de dakgoot en jaagt er dan achterna, maar of die jacht ook succesvol was is onduidelijk. Er zijn ook plukresten gevonden, maar of die van de sperwer of van een kat waren?

Bezettingsverloop twee neststeenkolonies in Amstelveen.

Dakpanhuifjesproject Ter Heijde hersteld

Het filmpje op Youtube (kies volledig scherm om de vogels goed te kunnen zien) laat zien hoe de gierzwaluwen onophoudelijk proberen de verdwenen nesten onder de goot te bereiken. Dat houden ze weken vol, elke ochtend en avond opnieuw. Ook in 2020 deden ze dat opnieuw maar al wel wat minder frequent.

Het is duidelijk wat hier had moeten gebeuren: nestkasten onder de dakgoot met een invliegopening aan de onderkant of schuin van onderen zoals bijvoorbeeld bij model Maastricht, passend bij de oude invliegroute van onderen af.

Marco is ermee aan de slag gegaan en heeft in 2019 samen met de bewoners 20 houten nestkasten opgehangen ( 5 door de bewoners betaald). Ze werden al vrij snel geïnspecteerd, bij aangehaakt en zelfs al ingevlogen.  Zie toelichtingen  bij de waarneming op 25 mei 2019.

Voorjaar 2020 zijn er nog eens 18 houtbetonnen kasten opgehangen. Kasten en huifjes zijn allemaal goed te zien op Google Maps.

Er waren in 2020 zeker vijf maar waarschijnlijk wel acht broedgevallen. De (bijgemaakte) openingen aan de onderkant van de houten kasten (passend bij de aanvliegrichting naar de oude nesten onder de dakgoot) zorgden o.a. voor bezetbewijs met poepjes op straat. Op 22 juli 2020 zag Marco twee jongen in een kastopening en hoorde hij het geflapper van vleugeloefeningen. Eentje vloog even later uit. Diverse andere kasten zijn geïnspecteerd en benut door slapers.

Nest met jongen op beeld van warmtebeeldkijker. Het nest met jongen zit bij de witte stip en vlek. Het ovaal is de kastingang.

In 2021 waren minstens 12 kasten bezet met succesvolle broedparen. Dat kon o.a. ook met behulp van een warmtebeeldkijker worden vastgesteld, zie melding op waarneming.nl .

De huifjes zitten nog op het dak maar worden niet gebruikt. Verdere uitbreiding van het broedbestand  lijkt zeer waarschijnlijk.  Mooi werk Marco !

Bij een ander project in Ter Heyde wist Marco verstoring van de kolonie van elf nesten in de kerk te voorkomen. In het vroege voorjaar van 2021 waren er steigers in de aanvliegroute tegen de kerk gezet om de voegen mechanisch te schonen (veel lawaai) en weer te vullen. De steigers zijn eind april, toen Marco de gierzwaluwen zag verschijnen, verwijderd en het werk is in augustus hervat. De kerk heeft inmiddels ook acht nestkasten opgehangen waarvan er al twee bezet zijn.

De geplande herinrichting van het plein is vanwege de gierzwaluwen uitgesteld. Zie filmpje van WOS-TV over de vertraagde herinrichting. De gierzwaluwen broeden achter de dakgoot op de witte blokjes van het rechter gedeelte en aan de rechter zijkant.

Ook in de van Speykstraat werden in dit voorjaar steigers geplaatst die gierzwaluwen verhinderden om de nesten te bereiken.Deze werden ook op aandringen van Marco tot na het broedseizoen verwijderd.

Meer over kunstnesten.

"Volgend jaar vinden ze de nestkasten"

21 juli 2021

In Haaksbergen wordt na de bouwvak (vanaf 14 augustus) het wijkje ' t Kempke met 96 woningen gesloopt ten behoeve van de nieuwbouw van 40 sociale huurwoningen. Er huist een grote kolonie met 42 gierzwaluwnesten achter kantpannen van kopgevels. Het is zeer twijfelachtig of de 'elders' geplaatste 50 voorlopige, vervangende nestkasten een oplossing voor de dreigende dakloosheid zal zijn.

Woordvoerdster Els Sans van opdrachtgever, woningcorporatie Domijn: „De jonge gierzwaluwen vliegen half juli uit. Er zijn vijftig nestkasten geplaatst. Gierzwaluwen komen het jaar daarop terug naar het ouderlijk nest. Volgend jaar vinden ze dus genoeg nestkasten in de directe omgeving.”

We weten niet waar de eerste 50 kasten zijn opgehangen (het zijn voorlopige kasten, op den duur maar liefst 160 stuks; de sloop gaat in fasen, maar kwantiteit compenseert geen slechte kwaliteit !) en helpen haar hopen dat die volgend jaar gevonden zullen worden. (Door de broedvogels, de jongen komen niet terug in de kolonie van geboorte).  Als de gierzwaluwen de vervangende kasten al weten te vinden (meestal gebeurt dat niet op nieuwe locaties, of pas na jaren; ze blijven eerst weken zoeken naar de verdwenen kantpannen en komen dan waarschijnlijk terecht bij de kantpannen op nog niet gesloopte panden) dan zullen ze daarna nog een keer moeten verkassen naar de definitieve nestvoorzieningen in de nieuwbouw. Of blijven de voorlopige kasten hangen ? Als ze onverhoopt toch bezet raken mogen ze niet verwijderd worden, want nesten zijn beschermd, ook in nestkasten, tenzij ontheffing wordt verleend. Twee maal verstoring dan dus met twee maal dikke kans dat ze hun heil elders zullen gaan zoeken. Dat kost veelal minstens een broedseizoen of wel twee en betekent dus vaak einde voortplanting want een gierzwaluw leeft gemiddeld maar 7 jaar.  We moeten vrezen voor het verlies van een zeer grote kolonie.

Overigens kunnen gierzwaluwen tot wel eind augustus/begin september uitvliegen, zeker dit verlate jaar door de koude, natte lente. Laten we dus ook maar hopen dat de slopers wat later beginnen en geen nesten met onvolwassen gierzwaluwen aantreffen.

- Bericht Tubantia, 21 juli 2021.

- Onderzoek bestaande nesten door Natuurbank Overijssel

Nestgelegenheid in alle nieuw- en verbouw

18 juli 2021

De gemeente Amsterdam boekt eerste resultaten met het verplicht aanbrengen van nestgelegenheden voor stadsvogels in de nieuwbouw. In stadsdeel IJburg zijn de afgelopen jaren zo'n 600 neststenen ingemetseld voor huismus en gierzwaluw en volgens stadsecoloog Anneke Blokker zijn ze nagenoeg allemaal bezet, vooral door huismussen maar ook veel door spreeuwen. Met de gierzwaluw gaat het niet hard maar er is wel enige vooruitgang.

Gert de Jong, die voor de gemeente de gierzwaluwstand in de stad inventariseert, vond in 2016 de eerste kastbezetting door een gierzwaluw, vorig jaar twee en dit jaar vijf. Zie het bericht en filmpje van 17 juli bij NHNieuws.nl .

Toine Hijmans, o.a. Volkskrant correspondent, woont sinds 2004 op IJburg en constateert dat er in zijn gevel ook mussen zitten en elders spreeuwen en wilde eigenlijk ingrijpen ten behoeve van de gierzwaluw. Lees zijn verhaal in De Brugkrant van 18-7-2021.

Twee methodes

De gierzwaluwpopulatie is waarschijnlijk het meest gebaat bij overvloedig beschikbare, gelijksoortige broedplaatsen. Die worden makkelijker gevonden dan allerlei soorten nestkasten in uiteenlopende typen opstellingen en  locaties. Dat is namelijk het resultaat van particuliere initiatieven en van wettelijk vereiste mitigatie (= "verzachting") bij sloop- en renovatieprojecten. Het risico op leegstand wordt bij standaard overal beschikbare gelijkvormige nestplaatsen aanzienlijk minder omdat ze uiteindelijk 'automatisch' herkend worden als geschikte broedplaats. Lokgeluiden zijn dan niet meer nodig. 

Natuurinclusief bouwen in Bouwbesluit ?

In het kader van 'klimaatneutraal' en 'van gas los' gaat de komende 30 jaar de hele bebouwde omgeving op de schop door sloop, renovatie, verbouw en nieuwbouw. Huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen zullen hun broed- en verblijfplaatsen verliezen. Standaard aanbrengen van voorzieningen  zou een eenvoudige methode kunnen zijn bij het vormen van nieuwe kolonies. De Tweede Kamer vraagt zich af of dat niet geregeld kan worden in het Bouwbesluit. Op 25 november werd in een motie van GroenLinks en CDA de minister gevraagd te onderzoeken of "natuurinclusief bouwen" opgenomen kan worden in het bouwbesluit, zie Motie Bromet en Von Martels, ondersteund door de  initiatiefnota "Groen in de stad". De motie werd met 129-20 aangenomen.

Momenteel is alleen geregeld dat openingen in scheidingsconstructies groter dan 1 cm zijn toegestaan voor nesten of rust- en verblijfplaatsen van beschermde vogels zoals de gierzwaluw, zie Bouwbesluit, art. 3.69 lid 2.

Manifest "Bouwen voor Natuur"

Natuurorganisaties, bouwondernemingen, banken en leveranciers bepleiten dat in het nieuwe regeerakkoord wordt opgenomen dat er voor nieuwbouw een "Natuurstandaard" wordt opgesteld. Alle nieuwbouw zou voorzien moeten worden van groenvoorzieningen in de buurt en van broed- en verblijfplaatsen voor vogels en zoogdieren zoals gierzwaluw, huismus en vleermuis.

 Onzichtbare inbouw neststenen.

 Klik voor vergroting.

De natuurvoorzieningen zouden verplicht moeten worden opgenomen in de aanbestedingseisen. Het al langer bepleite "natuurinclusief bouwen", moet uit de goede bedoelingensfeer komen en  kan zo systematisch van de grond komen.

- Manifest "Bouwen voor Natuur" bij NLGreenlabel

In nieuwbouw soms al verplicht

Standaard inmetselen van neststenen in nieuwbouw en bij renovatieprojecten is een simpele maatregel die iedere gemeente zou kunnen opleggen. Naast Amsterdam zijn er een aantal andere gemeenten die werken aan standaard en verplicht realiseren van meer broedplaatsen.

Nijmegen

De gemeente Nijmegen heeft voor woningen in de nieuwbouwwijk Nijmegen-Noord aan bouwers de verplichting opgelegd voor het aanbrengen van gierzwaluw neststenen (en voorzieningen voor huismussen en vleermuizen). Het is naar eigen zeggen de eerste gemeente die dit doet. Overwogen wordt om dit voor nieuwbouw in de hele gemeente te gaan vastleggen. Zie bericht De Gelderlander 2 februari 2020. 

Den Haag

In Den Haag is een puntensysteem voor natuurinclusieve nieuwbouw ingevoerd. De gemeente bepaalt per bouwproject het benodigde aantal punten en de bouwer kan zelf een keuze maken uit diverse opties om die te behalen. Zie info bij gemeente Den Haag met links naar uitleg van het puntensysteem.

De vereniging Haagse Vogelbescherming is nauw betrokken bij de uitvoering van een en ander. Stadsvogeladviseur Martin van de Reep van de vereniging zorgt ervoor dat op geschikte locaties in ieder geval voor gierzwaluwneststenen wordt gezorgd en dat die voorzieningen op de juiste wijze worden uitgevoerd. In 2019 is het puntensysteem voor het eerst toegepast bij grote projecten in de binnenstad. Hij adviseerde ook bij het opgestelde SMP (Soortenmanagementplan)  dat echter al enige tijd op goedkeuring door de regionale omgevingsdienst wacht. Doel daarvan is ook dat zo veel mogelijk gebouwen standaard worden voorzien van gebouwbewonende soorten. Van de Reep vindt dat dat "beter werkt dan mitigerende voorzieningen aanbrengen".  Meer  in de Nota Stadsnatuur van augustus 2020.

Arnhem

In de Vinex nieuwbouwwijk Schuytgraaf van "Arnhem in de Betuwe"  (7.500 woningen in 2028) wordt  deels "natuurinclusief" gebouwd. Bij o.a. 300 woningen in de velden 3 en 23 worden nestgelegenheden voor gierzwaluwen ingebouwd, zie : bericht Inschuytgraaf.nl .

Utrecht

In Utrecht stelt de gemeente eisen bij nieuwbouw van eigen panden en aan ontwikkelaars die op door de gemeente uitgegeven grond gaan bouwen. Zie diervriendelijk bouwen in Utrecht en info op de projectenpagina Utrecht-stad.

Den Bosch

In Den Bosch werkt het college in opdracht van een aangenomen voorstel van Groen Links ook aan iets dergelijks, zie: bericht van Groen Links Den Bosch.

UK: de gemeenteraad van Brighton & Hove maakte het plaatsen van neststenen in alle nieuwbouw verplicht. Bij elke nieuwe woning hoger dan 5 meter moeten vanaf 1-4-2020 twee, en bij bedrijfsgebouwen drie neststenen voor gierzwaluwen worden aangebracht. De Britse vogelorganisatie RSPB schrijft een standaard te gebruiken model voor. Zie bericht van de gemeente 9 maart 2020.

Hier wat meer over Engelse regelgeving.

Tweede nest in Leidsche Rijn ontdekt

17 juli 2021, aanvulling 4 augustus.

Op den duur, na de nodige veroudering, worden veel gebouwen geschikt voor gierzwaluwnestplaatsen en het aardige is dat gierzwaluwen die (op den duur) ook wel weten te vinden. Er is o.a. een verschuiving gaade van broedplaatsen in de centra van dorpen en steden (waar ze  onklaar worden gemaakt door sloop en renovatie) naar verouderende buitenwijken. Ook nieuwere wijken worden al gekoloniseerd. Zo ook in de Utrechtse stadswijk Leidsche Rijn. Het gaat nog niet hard sinds de eerste huizen in 1998 werden gebouwd maar na het eerste nest in 2017 is nu ook het tweede gevonden.

Jolanda Panis van de subgroep "Terwijde" van de gemeentelijke Utrechtse gierzwaluwnestenzoekgroep "Gierzwaluw030" zag op 11 juli een groepje 'bangers" in de Meredith Willsonstraat nabij station Leidsche Rijn, en al vrij snel daarop een invlieger op nr. 83. Vanmorgen zag ik er ook een naar binnen knallen. Op de stoep eronder waren de typische keutels van jongen te zien, dus er was dit jaar een succesvol broedgeval.

Het wijkje laagbouwhuizen dateert van 2007. De bewoner wist niet van het onderdak van de gierzwaluw en dus ook niet of er al langer werd gebroed. Het type nestplek in de hoek van de betimmering komt bij alle woningen voor. Dat zou dan gunstig zijn voor de vorming van een kleine kolonie. De bewoner heeft regelmatig groepjes boven de wijk gezien en bij de overburen ook aanhakers en mogelijk een invlieger. Het lijkt waarschijnlijk dat er al meerdere nesten zijn en dat de eerste in dit buurtje al wat ouder is.

Het eerste nest van Leidsche Rijn werd op een heel andere plek in 2017 ontdekt, in wijkje De Kersentuin, Aureliahof 53. Daar werd t/m dit jaar gebroed maar het is nog steeds het enoge in die buurt. Zie verslag van de ontdekking.

Er zijn ook minstens 148 nestkasten in Leidsche Rijn, maar daar is nog niets van bezet, zie Kunstnestenbezetting Utrecht.

Gierzwaluwnesten zoeken kan een beetje helpen

12 mei 2021, verbeterde en uitgebreide versie 13 juli 2021

De gierzwaluw (en ook huismus en vleermuis) heeft het als gebouwbewoner zwaar te verduren door broed- en verblijfplaatsverlies bij sloop en renovatie.  Alle nesten lopen gevaar door het dichtpurren van spouwmuren, spleten en gaten en dikke pakken isolatie in het kader van "klimaatneutraal in 2050". Het eerst de slechte huizen, waar vooral de nesten zitten. Hanne Tersmette van Vogelbescherming roept in een gesprek op NPORadio1  en met de oproep van Vogelbescherming in Nature Today op om nesten te gaan zoeken en deze te melden op waarneming.nl . Dat zou kunnen helpen om ze te beschermen. Maar de verwachtingen daarvoor worden al gauw te hoog ingeschat.

Nestkom gierzwaluw op een oud mussennest met een ei dat verloren gaat.

Vooral bij (kleinere) particuliere projecten (woningen maar ook andere gebouwen) zijn locaties van nesten meestal niet bekend en wordt er geen onderzoek naar gedaan bij voorgenomen werkzaamheden. Waarneming.nl wordt niet geraadpleegd. Dan gaan ze door de renovatie of sloop ongecompenseerd verloren. Vernielen van nesten is verboden maar er is geen renoveerder of sloper die met de klus stopt als er onverwacht nesten blijken te zitten. Alleen als dat afgedwongen wordt door iemand die de politie of een handhaver van de Wet natuurbesherming inschakelt. Voor voor heel veel klussen is geen vergunning nodig, dus gemeente en provincie weten nergens van om te kunnen handhaven. En als er wel een vergunning nodig is wordt op het aanvraagformulier gewoon ingevuld "geen ecologische bezwaren". De gemeente controleert dat meestal niet.

Bij grotere renovatie- en sloopprojecten wordt b.v. door woningcorporaties en bouwbedrijven (meestal) wel vooraf onderzoek gedaan naar nestelende vogels. Dat vereist de wet namelijk. De dienstdoende ecoloog raadpleegt dan o.a. waarneming.nl en zal de gemelde nesten dan tegenkomen en maatregelen kunnen opnemen ter bescherming / vervanging. Op die manier kan nesten zoeken en melden dus helpen. Maar een goede ecoloog zal de nesten ook zonder waarneming.nl wel vinden.

Verder kan het melden van de nesten misschien helpen bij particuliere woningen als de vondst ook bij de bewoner wordt gemeld. Vaak weet die niet van de broedsels en kan dan t.z.t. bij werkzaamheden het nest proberen te behouden of een vervangende kast ophangen. Maar dat vereist wel kennis van zaken en niet iedereen zal de moeite nemen. De aanbevolen "gierzwaluwdakpannen" in het radiogesprek moeten overigens worden afgeraden. Daaronder wordt het (zeker op geïsoleerde daken) te vaak veel te warm en sterven de eieren en jongen, zie dakpanhuifjes uit den boze. De gierzwaluw is erg kritisch, zie pagina kunstnesten ('goede bedoelingen' is niet genoeg).

Bedenk verder dat verreweg de meeste nesten nooit gevonden kunnen worden omdat de ingangen vanaf de openbare weg niet zichtbaar zijn. Er zijn ook veel te weinig mensen die er naar zoeken en maar weinigen weten hoe je ze kunt vinden.

Kortom, een goedbedoelde oproep van Vogelbescherming (en leuk werk voor de zoekers die er ook nog wat van opsteken) maar de gierzwaluw zal er weinig baat bij hebben.

Hoe dan ?

Standaard en verplicht neststenen in alle nieuwbouw en bij renovatie op geschikte locaties moet het worden. Zie motie Tweede Kamer  en het manifest van bouw- en natuurclubs voor een ' Natuurstandaard". Makkelijk,  kost bijna niets en mijlen beter dan het bewerkelijke gedoe met compenserende nestkasten op foute plekken die nooit bezet raken (8% bezetting van 1.081 Utrechtse nestkasten).

Resultaten

De gevonden nesten (invliegopeningen)  kunnen op deze pagina gemeld worden. Wel eerst even een account aanmaken. Zie ook tips en trucs voor nesten zoeken.

Dit jaar zijn er ca. 830 nesten gemeld (per 8 augustus), waaronder 80 van mijzelf in Utrecht (vnl. in nestkasten) en 200 totaal in de stad Utrecht. Zie alle waarnemingen met code "bezet nest" op waarneming.nl. Vorig jaar waren het er totaal ca. 550.

Aad van Uffelen nam de uitdaging serieus op, fietste 400 kilometer door elf dorpen in het Westland en vond 73 nesten, zie zijn verslag bij KNNV- Delfland . Volgend jaar wil hij met meer mensen verder zoeken want er zijn natuurlijk nog veel meer nesten.

Minstens de helft van de meldingen noemt helaas geen adres van het nest zodat je maar moet hopen dat de locatiepijl op de goede plaats staat. Vaak (de meesten voeren in via de app op het mobieltje) staat de pijl elders, op de plaats van de waarnemer aan de andere kant van de straat waar het nest zit of op de plaats waar de melding werd bewaard. Een aanduiding van de exacte plek in het pand ontbreekt ook vaak (dak, dakgoot, links, rechts, etc).  Bij meer dan de helft wordt niet vermeld wat er gezien is. In- / uitvliegers (is nest) of langsvliegers / aanklampers / giervlucht (is geen of misschien een nest, in de buurt) ? Vaak  wordt vergeten om "bezet nest" te coderen of er wordt een andere code genoteerd, zoals "waarschijnlijke nestplaats" of "nestindicerend gedrag", zodat ze niet teruggevonden worden als Vogelbescherming of een andere belangstellende daarop niet selecteert.

Alleen een invliegende gierzwaluw  (of een uitvlieger, maar dat zie je bijna nooit), roepende vogels of piepende jongen uit een "verdachte broedplaats" tellen als bezet nest.  Uit de nestopening kijkende jongen (met meer wit op de keel en voorhoofd dan ouders) telt uiteraard ook maar die tref je eigenlijk ook nooit. Langsvliegende of aanklampende ' bangers' (nestzoekers) tellen niet ! Maar het is wel goed om die toch te melden, als "nestindicerend gedrag", evenals langsscherende giervluchten op dakhoogte, zodat de raadplegers van waarneming.nl toch geattendeerd worden op de mogelijkheid van nesten in de buurt.

6 juli 2021

Weer wat meer huiszwaluwtillen bezet

Huis- en oeverzwaluwspecialist Hans Willemsen organiseert, na het overlijden van Wilfried de Jong die het t/m 2015 deed, de monitoring van huiszwaluwtillen sinds 2016 in samenwerking met Vogelbescherming Nederland.  In 2020 waren er 236 tillen beschikbaar en 46 (20%) bezet met een of meerdere bezette kasten.

De samenstellers vroegen zich in het verslag over 2017-2018 af wat het nut is van de kostbare tillen (in 2015 gemiddelde investering van € 3.700 Euro per bezet nest), ook gezien het feit dat nog steeds niet echt duidelijk is welke factoren van invloed zijn op de vrij lage bezetting. Alleen het verloren gaan van bestaande nestgelegenheid in de omgeving had een significant positief effect op de bezetting. En waarschijnlijk gaat het op zandgrond wat beter dan op klei. De bouw van zo'n til bevordert wel de bekendheid van de soort in de buurt maar er wordt meer belang gehecht aan bescherming van bestaande nestgelegenheid en broedbiotoop en aan andere typen kunstnesten. In 2015 waren er van de 141 huiszwaluwtillen 21 bezet (15%) met 188 paartjes (gemiddeld 9 paartjes per bezette til). In 2018 waren er al 204 beschikbaar en 36 bezet (17%) met een of meer bewoonde nesten (aantal niet bekend).

Huiszwaluwtil in Uffelte

In het verslag over 2019-2020 is men wat positiever. In 2019 waren er 216 tillen beschikbaar en 42 (19%) bezet. In 2020 waren er 236 beschikbaar en 46 (20%) bezet met een of meerdere kasten. De succesfactoren zijn wat helderder geworden, er is een checklist voor meer succes beschikbaar en het percentage bezette tillen loopt dus nog steeds  wat op, waarschijnlijk door meer kennis van de succesfactoren.  Bij de nu bezette tillen duurde het gemiddeld drie jaar tot het eerste jaar van bezetting.

De kans op tilbezetting is hoger als de til geplaatst wordt ter compensatie van verloren gegane nestplaatsen in de omgeving maar in welke mate geeft het rapport niet aan.

Sinds 2015 wordt het aantal bezette nesten per til niet meer bijgehouden. Dat is jammer, want het lijkt er op (ook bij gierzwaluwtillen) dat het percentage kasten van een til dat bezet raakt (erg) laag blijft. Niet te grote tillen bouwen lijkt dus ook een goed advies.

- Huiszwaluwtillen 2015.pdf

- Huiszwaluwtillen-2019-2020.pdf

- Succesfactoren huiszwaluwtil. Loes v.d. Bremer e.a., De Levende Natuur jan. '19.

- Voorwaarden en tips voor een succesvolle huiszwaluwtil

- Alles over de huiszwaluw bij Vogelbescherming.nl

Alles over de 22 gierzwaluwtillen: https://gierzwaluw.website/Tillen.html

Beschikbare en bezette huiszwaluwtillen 2009-2018

Gierzwaluw terug in het wild

30 juni 2021

De NPO maakte met Menno Bentveld van o.a. Vroege Vogels de film "Terug in het wild", waarin een aantal diersoorten wordt behandeld dat met succes aan een nieuw voortbestaan wordt geholpen. Vanaf minuut 13.30 is de gierzwaluw aan de beurt met een verhaal over de succesvolle nestkasten in de Amsterdamse Oranjekerk. Thea Dammen van de Amsterdamse gierzwaluwwerkgroep en gierzwaluwonderzoeker Gert de Jong vertellen, begeleid door echt schitterende beelden, over de vogel, de dramatische achteruitgang in de stad en hoe het broedbestand in de kerk toeneemt. "Terug in het wild 2" op NPO start.

Gierzwaluwen op topsnelheid tijdens voorjaarsmigratie

21 mei 2021

In Zweeds Lapland broedende gierzwaluwen blijken tijdens de voorjaarsmigratie veel sneller te vliegen dan tot nu toe werd verwacht. Dat blijkt uit de verzamelde vluchtgegevens van geolocators die werden aangebracht bij twintig vogels in nestkasten van holle boomstam.

Uit eerder migratieonderzoek resulteerden voor Europese gierzwaluwen dagelijks afgelegde afstanden van 500 kilometer. Maar bij nadere bestudering van verschillen tussen noordelijk en zuidelijker broedende vogels blijkt dat de noordelijke tot wel 832 km/dag gemiddeld over 9 dagen halen. Het gemiddelde bedraagt ca. 570 km/dag. Ze maken daarvoor gebruik van weinig maar snelle opvetlocaties, gunstige rugwinden en foerageren tijdens het vliegen. Statistische analyses wijzen erop dat ze gunstige windrichtingen kunnen voorspellen aan de hand van peiling van luchtdruk en weersystemen. Daarmee wordt een relatief gunstig vertrekmoment gekozen. In het voorjaar 'scoren' ze 20% meer rugwind dan tijdens de najaarstrek naar Afrika.

Gemiddeld over de 20 onderzochte vogels verbleven ze tijdens de najaarstrek vanaf Lapland tot de zuidelijke Sahara 22 dagen op tussenliggende stopplaatsen en tijdens de voorjaarstrek vanaf de zuidelijke Sahara maar op vijf. Drie vogels vlogen zelfs non-stop in een ruk door naar Zweeds Lapland. De gemiddelde duur van de trek in het najaar was 42 dagen en in het voorjaar slechts 15 dagen. Het is dus een supersnelle sprint waardoor ze toch ongeveer tegelijk met de zuidelijker broedende soortgenoten aan het broedseizoen kunnen beginnen.

Publicatie 20-5-2021 in Iscience.

Hier meer onderzoek naar trekroutes

Zeldzame huisgierzwaluw bij Westkapelle

19 mei 2021

Op 18 mei is bij Westkapelle de uiterst zeldzame huisgierzwaluw door vele waarnemers gezien, zie meldingen op waarneming.nl .

Hier de opmerkingen bij de waarneming van Aart Vink, die de soort op het nippertje aan zijn levenslijst (482 !) kon toevoegen: https://waarneming.nl/observation/214153440/. Aart meldde op waarneming.nl verreweg de meeste gierzwaluwwaarnemingen (5.955). BTW, ik sta tweede met 2.900 stuks ! Zie waarneming.nl-gierzwaluw-details.

De eigenlijk Afrikaanse en Indiase Huisgierzwaluw (Little Swift, Apus affinis) broedt sinds 2000 in Europa in het zuid-spaanse Cadiz (nu 60-70 paar). Maar ook in Madrid zijn al broedparen gelokaliseerd. In Europa betreft het de ondersoort galilejensis. Het broedgebied breidt verder noordwaarts uit. Er zijn vermoedens van broedgevallen in Seville en Marbella. Verder komt hij in Europa alleen voor in zuidoost Turkije, waar 99% van de Europese populatie (900-2.500 paar) leeft. Ze nestelen in gebouwen maar gebruiken ook vaak nesten van huiszwaluwen.

De soort werd slechts drie keer eerder in Nederland waargenomen: in  2001 en 2006 op Terschelling en bij IJmuiden en op 27-10-2020 op Vlieland.  In België was de 1e en enige waarneming op 26-10-2020 bij Blankenberge  (zelfde vogel als op Vlieland?).

-Broed- en overwinteringsgebied van de huisgierzwaluw

Een week later dan vorig jaar

28 april 2021, laatste update 4 juli

Kwam het door minder waarnemers als gevolg van het koude weer of omdat de gierzwaluwen door de kou en lange perioden met noordenwind eind april-begin mei zijn vertraagd? Feit is dat het aantal gierzwaluwwaarnemingen (niet aantal vogels) tot eind april flink achterliep op het verloop van vorig jaar. Terwijl waarneming.nl meldt dat zowel het aantal actieve waarnemers als het aantal waarnemingen weer flink is toegenomen.

Dat veel vogels later waren blijkt ook uit waarnemingen aan gierzwaluwnestkasten. Er werden medio mei relatief veel (uitgeworpen) eitjes onder nestkasten gevonden. Dat doen laatkomers die bij aankomst zien dat de eerder aangekomen partner al een eitje heeft met een nieuwe liefde.

Op de trektelposten zag men ze ook later dan in voorgaande twee jaren aankomen. Uit de tweede MUS-telling (15-5 tot 15-6) bleken lagere aantallen van gemiddeld 6,2 vogels per postcodegebied, tegenover 9,3 in 2020.

Op waarneming.nl zagen we pas op 25-4 een topdag van maar liefst 974 waarnemingen (alleen 5-5-2020 met 1.036 stuks en 9-5-'21 met 976 stuks hadden er "ooit" nog meer).

Maar ongeveer een week later dan vorig jaar is de intocht opeens dan toch goed en versneld op gang gekomen (op basis van het aantal gemelde waarnemingen). Het lijkt wel of ze een weekje werden opgehouden maar toch echt niet langer konden wachten. Op 9 mei (zomerse zondag na weken kou) kwam de 10.000-e waarneming binnen, ongeveer evenveel als vorig jaar op dezelfde dag, waarmee de 'achterstand' dus vrij snel was ingelopen.

Vorig jaar was het aantal waarnemingen op 6 mei bijna dubbel zo hoog als gemiddeld over 2015-2019. Zeer waarschijnlijk werd dat vooral veroorzaakt door veel meer actieve waarnemers als gevolg van maatregelen tegen de coronacrisis, zoals thuiswerken. Mogelijk is door het koude weer het aantal actieve waarnemers dit jaar lager maar het totaal aantal waarnemingen kwam toch weer enkele duizenden hoger uit op ruim 1,5 miljoen in mei. Ook kwamen er dubbel zo veel nieuwe waarnemers bij als mei vorig jaar.

Al met al kan het grotere aantal waarnemingen tot eind mei verklaard worden met de toenemende waarneemintensiteit. En dat maakt het dus ook weer aannemelijk dat de aankomst dit jaar echt een week later was en geen waarnemerseffect. Ook bij de bonte vliegenvanger werd een week latere aankomst vastgesteld waarbij aanhoudende kou en noordenwind als verklaring werd aangedragen..  De eerste aankomstgolf  verliep sterk geconcentreerd. De vogels halen nu de 'achterstand' in om toch op tijd een broedsel groot te krijgen.

Meer broedvogels komen nog aan tot in de derde week mei. Eind mei komen dan de niet broedvogels die weer voor de bekende schreeuwpartijen langs de broedplaatsen gaan zorgen. De aankomst daarvan is duidelijk te zien aan toenemende aantallen op de trektelposten vanaf 28 mei, zie trektellen per dag mei 2021.

Nieuw record voor koningsdag

Dit jaar sneuvelde het K-dag record van 2020. Dat stond op 650 waarnemingen. Dit jaar komen we op 1.679, maar dat aantal wordt zwaar bepaald door weer heel veel waarnemingen uit Ridderkerk met dubbelmeldingen van een aantal enthousiastelingen op de trektelpost. Ze zagen daar totaal 383 gierzwaluwen passeren (zie telling van de trektelpost) maar voerden er zo'n 860 meldingen over in. We hebben ze meegerekend als 20 waarnemingen zodat het totaal dan op 839 komt, 30% meer dan het record van vorig jaar.

Bekijk hier alle waarnemingen op Koningsdag 2021 .

In Ter Heyde werd op 20-4 de eerste invlieger in een nestkast gezien, zie melding waarneming.nl . Ad van Uchelen in Mijdrecht meldde 24-4 de eerste aankomst in een van zijn acht bezette nestkasten en Harm Peters in Arcen zag 26-4 de eerste in een van zijn nestkasten duiken.

Op de avond van Koningsdag zag ik in Utrecht (na een week 'wachtlopen') de eersten boven twee kunstnestkolonies aan de Hartingstraat (14) en de Lutherse kerk aan de Hamburgerstraat (6 stuks). K-dag vierders op straat die de kolonie ook in de gaten houden hadden ze ook nog niet eerder gezien.

Primeur voor Bergen op Zoom

29 maart 2021, update 22 april

Ingrid meldde op 28 maart de eerste gierzwaluw uit Bergen Op Zoom. Ze was er "heel zeker" van want ze stond al met de verrekijker te kijken toen ie "heel dichtbij kwam overvliegen". Het is de achtste waarneming in maart "ooit". Op 5 april zag ze er daar weer eentje. En op 6 april zag Jeroen Veentra er eentje in een sneeuwbui bij Fochteloo (Fr.)

De eerste op 15 maart was vals alarm

Op waarneming.nl werd door Vincent Schieveen op 15 maart een gierzwaluw in het Soesterkwartier gemeld. Ik ken Vincent als ervaren vogelaar die heel goed weet hoe de gierzwaluw vliegt. Maar het is wel extreem vroeg. Sinds 1973 waren er slechts 7 maartmeldingen en de vroegste "ooit" was op 23 maart 2010. Bij de melding ontbreekt elke toelichting en de redactie vroeg om opheldering. De waarneming is inmiddels verwijderd.

- alle waarnemingen van 2021

- aantallen april per dag langs trektelposten, 2021, 2020 en 2019

- broeddata 2020-2021 Mijdrecht, Ad van Uchelen

- meer over eerste aankomst

- E-bird: gemiddeld verloop van voorkomen zomer-winter Afrika-China-Europa

RvS vernietigt gedragscode natuurinclusief renoveren voor NOM-keur

22 april 2021

In 2017 componeerde Brede Stroomversnelling als brancheorganisatie van bouwers van energieneutrale NOM-woningen (Nul op de Meter) een gedragscode voor natuurinclusief renoveren onder keurmerk. De RvS oordeelde in hoger beroep van SEVON (vleermuizenonderzoek) en Stichting Witte Mus (huismusbescherming) dat deze gedragscode te weinig specifiek en te onduidelijk is. Er zijn ook onvoldoende waarborgen om te voorkomen dat vleermuizen of huismussen gedood of verstoord worden. En de minister beschikte over onvoldoende informatie om te kunnen beoordelen of de Gedragscode voldoet aan de eisen uit de Wnb en die voortvloeien uit de Vogel- en Habitatrichtlijn. De Afdeling acht de hoger beroepen van Sevon en Witte Mus gegrond en vernietigt daarom de uitspraak van de rechtbank en het goedkeuringsbesluit van de minister.

Een en ander betekent dat de gedragscode, die ook voor de bescherming van nesten van gierzwaluwen van belang is, niet meer toegepast kan worden. In afwachting van een verbeterde versie moet nu voor ieder project weer apart ontheffing van de verbodsbepalingen in de Wet Natuurbescherming (Wnb) worden aangevraagd.

Voorzitter Leen van Dijke van Stroomversnelling zegt in de NRC van 21 april dat de uitspraak leidt tot "vertraging van renovatie voor tenminste duizenden woningen". Hij meent ook dat het niet tot de RvS had hoeven komen want "de code is zo opgesteld dat hij aangepast kan worden als er verbeterpunten zijn".

De (ingrijpende) renovaties onder NOM-keur (met verplichte hantering van de nu geschrapte gedragscode) vormen overigens maar een zeer klein deel van de geplande energietransitie van de acht mijloen woningen in Nederland. Er wordt steeds vaker gerenoveerd in kleinere (no regret) stappen, zie NOM-keur in stappen, 15-10-2020 .  Steeds vaker is ook andere regelgeving voor natuurinclusiviteit van toepassing, zoals keurmerken (o.a. BREEUW en BENG) en veel generieker soortenmanagementplannen van gemeenten en woningcorporaties voor grotere gebieden / woningbestanden.

De zoogdiervereniging is tevreden. Er is eindelijk voldaan aan de bezwaren die al bij de eerste versie van de gedragscode te berde werden gebracht. "De ministeries van EZK en LNV zijn inmiddels gestart met het in beeld brengen van de kennislacunes".

- nieuwsberichten - achtergronden bij SEVON

- bericht bij zoogdiervereniging

- bericht Nature Today 22-4-2021

- reactie , standpunt van Stroomversnelling

Eerder bericht van 24 november 2020:

Belangenorganisaties voor huismus (Stichting Witte Mus) en vleermuis (Sevon) dienden in 2018 zienswijzen in tegen de gedragscode natuurinclusief renoveren die verplicht is bij renovaties volgens NOM (Nul op de Meter) met keurmerk. Beroep daartegen werd door de rechter echter afgewezen, zie uitspraak 12 december 2018. De behandeling in hoger beroep was bij de Raad van State op 23 november 2020, zie Witte Mus op facebook , achtergronden in artikel in Krapuul.nl,  en een column van Koos Dijksterhuis in Trouw 20-11-20.

Voor de huismus is niet alleen de (beschermde) nestplaats van belang maar ook de omringende biotoop voor voedsel, bescherming en socialising, zoals struiken, heggen en bossages. Stichting Witte Mus stelt dat die biotoop onvoldoende wordt beschermd (bij wijkrenovaties gaan vaak ook alle tuinen tegen de vlakte) wat mede oorzaak is van de sterke achteruitgang van de huismus.

Bij de eeerste vijf NOM-projecten in 2016/2017 ontstonden diverse problemen met gierzwaluwbroedplaatsen, zelfs met dode jongen op straat na dichtpurren in Oud-Vossenmeer, zie bericht over start Stroomversnelling, 2015 ).

Mede naar aanleiding van bezwaren van het Netwerk Groene Bureaus, NGB, GBN, Stichting Witte Mus en de vleermuisonderzoekers, Sevon, werd de gedragscode aangepast en is begin 2018 in de huidige vorm van kracht geworden. Hier meer over de eerdere praktijk van deze gedragscode.

29 maart 2021

De gierzwaluw in broedvogels Sovon 2019

Sovon publiceerde weer een lijvig rapport over de broedvogelstand in 2019. Op pagina 94 t/m 97 wordt de gierzwaluw behandeld en de naam "gierzwaluw" komt 54 keer in het document voor.

De trend is volgens de MUS-tellingen sinds 2007 licht dalend. Dat is dus volgens aantallen rondvliegende vogels tijdens de derde van drie MUS-tellingen. In 2019 werden er tijdens die 3e telling van 15-6 tot 15-7 20.810 stuks gezien. Er wordt niet aangegeven in hoeverre die trend ook als de trend van de broedvogelstand mag worden beschouwd.

In de Vogelatlas 2013-2015 werd het aantal broedparen geschat op 40.000 - 60.000.

In vijftien steden/dorpen waar intensief werd geteld werd berekend hoeveel inwoners er per broedpaar zijn. Gemiddeld kwam dat op 249 inwoners per broedpaar maar de variatie is erg groot. In Delft is er voor elke 897 inwoners een paartje gierzwaluw en de hoogste dichtheid werd gevonden in Woudsend waar eke 15 inwoners van een paartje kan genieten..

- Sovon, broedvogels 2019

- Nestentellingen Woudsend

16 maart 2021

Stevige kritiek op ontwerp gedragscode woningcorporaties

Het Netwerk Groene Bureaus (NGB) is kritisch over een nieuwe gedragscode voor soortenbescherming door woningcorporaties. De code omvat generieke maatregelen voor een groot aantal projecten zodat geen ontheffing Wet Natuurbescherming (Wnb) voor elk project meer nodig is. De NGB meent dat de code voor veel te grote projecten van toepassing is waardoor de bescherming van soorten als gierzwaluw, huismus en verschillende soorten vleermuizen onvoldoende gewaarborgd is. Het is verder onduidelijk in welke gevallen de code van toepassing is, de monitoring is niet omvangrijk genoeg en duurt te kort, de basisvoorwaarden voor het "natuurvrij maken' ontbreken en er zou geen aparte onderzoeksinspanning opgenomen moeten worden (maar verwezen worden naar bestaande protocollen zoals het Kennisdocument gierzwaluw). Verder doet de NGB een aantal suggesties voor betere maatregelen. Zo worden in de code voor gierzwaluwen nog steeds de levensgevaarlijke gierzwaluwdakpannen toegelaten. Al met al vindt de NGB de gunstige staat van instandhouding van de betrokken soorten met deze code niet gegarandeerd en ook dat deze gedragscode niet voor vogels kan worden toegepast.

- bericht Groene Ruimte 12-3-2021

- reactie van NGB op de ontwerp gedragscode

- meer over gedragscodes

- dakpanhuifjes zijn gevaarlijk voor gierzwaluwen

28 februari 2021

Ze komen er weer aan !

In Givatayim, Israël, zijn op 17 februari de eerste gierzwaluwen aangekomen. Het was er nog koud, 5 graden en in Jeruzalem lag sneeuw. Er is een enthousiaste groep beschermers die ook flink wat nestkasten met camera's in bedrijf heeft. Op 26 februari kwam de eerste vogel in nestkast 19M aan. Coördinator Amnon Hahn zag bij aankomst dat hij/zij vrijwel direct in de nestkom kroop en na 7 minuten indommelde met de ogen dicht. Kast B4 is inmiddels ook bezet en op 28 februari arriveerden de twee broedvogels in kast B3.  Op Youtube is het allemaal te volgen, live en via opgenomen filmpjes.

Tien graden noordelijker, in Tasjkent, Oezbekistan, werden de eerste twee gierzwaluwen op 19 februari gezien.

Op deze deze site van e-bird is het verloop van de trek en de aankomst in januari-februari in het Midden-Oosten goed te zien.

De allereersten in Nederland worden soms eind maart gezien maar pas vanaf 15 april is er een redelijke trefkans als je goed uitkijkt. De hoofdmacht komt eind april en in de eerste week van mei. Ze vertrekken begin april uit het winterverblijf in Congo.

19 februari 2021

Nachtelijke samenwerking op hoog niveau

Een boek met een gierzwaluw op de cover moet ik hebben, ongeacht de inhoud. De Volkskrant, 13-2-2021, bracht me via een interview met schrijfster Helen Macdonald op het spoor van "Schemervluchten", de vertaling van "Vesper Flights". De titel slaat op de nachtelijke klimvluchten van de gierzwaluw. Het blijkt een verzameling van 41 natuuressays waarbij vogels vaak de inspiratiebron zijn voor bespiegelingen over de relatie van mens en natuur.  

De gierzwaluw wordt geïntroduceerd als "magisch", een "devil bird", als "onbevattelijke engelen" en "buitenaardse wezens" met een geopende bek die aan een "mini-reuzenhaai" doet denken. Als je er eentje in je hand hebt lijkt het "een entiteit uit een alternatief universum". Raadsels zijn het, nog steeds.

In de zomer verzamelen de niet broedende gierzwaluwen zich twee maal per nacht op 2-3 km hoogte boven Midden-Nederland. Rechtsonder op de cover staat de radar van piloot Luit Buurma / ecoloog Adriaan Dokter waarmee de nachtelijke klimvluchten naar grote hoogte bestudeerd werden.  Het is nog niet goed helder waar die voor dienen. Deels om te slapen, maar ook voor "socialising", naar elkaar kijken, van elkaar leren, het kalibreren van het magnetisch kompas, verkennen van de topografie van de heel verre omgeving en om het weer te voorspellen. De schrijfster komt dan terug op dat "buitenaardse" en ziet een voorbeeld voor de mens. Hoe gemeenschapszin leidt tot meer kennis om bij dreigend onheil betere beslissingen te kunnen nemen.

- Schemervluchten, 320 p. Euro 23,-  Bezige Bij, 2021 (of bij uw lokale boekhandel)

- Meer over ontdekking en onderzoek van de nachtelijke klimvluchten

7 februari 2021

SMP voor Wijk bij Duurstede

Op 2 februari is door provincie Utrecht voor de tweede maal een Soortenmanagementplan (SMP) goedgekeurd, ditmaal voor de hele gemeente Wijk bij Duurstede. Het SMP beschrijft de voorschriften voor een generieke ontheffing van de verbodsbepalingen voor het verstoren van gierzwaluw, huismus, en drie vleermuissoorten volgens de Wet natuurbescherming.  Deze SMP geldt voor 10 jaar, inclusief de dorpen Cothen en Langbroek. In 2018 werd zo'n SMP-plan van kracht voor een wijk in Amersfoort en in 2020 voor de hele gemeente Zeist.

In het SMP staat voor de gehele bebouwde kom van Wijk bij Duurstede o.a. waar de soorten voorkomen, hoe ze beschermd moeten worden, hoe de monitoring moet worden uitgevoerd en onder welke andere voorwaarden er geen ontheffing Wnb hoeft te worden aangevraagd voor een ingreep bij een individueel project. Het doel van SMP's is o.a. ontzorgen van initiatiefnemers van (ver)bouwen en slopen, efficiënter werken, kosten en tijd besparen en beschermen van beschermde soorten (tussen haakjes; ik denk inderdaad in die volgorde).

- beschikking van de provincie en tekst van het SMP

- bericht bij inventariseerder en opsteller SMP, bureau Regelink

- bericht in Wijksnieuws.nl

Meer SMP's:

- SMP Zeist (+kaart met gierzwaluwnestlocaties, blauw vierkant)

- SMP Etten Leur

- SMP Vechtdal Wonen voor Hardenberg e.o. nov. 2020

- Amersfoort, 10 jaar ontheffing Wnb voor bebouwde kom ikv SMP

- Groningen en Hoogkerk, 10 jaar generieke ontheffing

Lezing over Apus horus (de Schiergierzwaluw?)

2 februari 2021

Dutch Birding verzorgt op dinsdagavond 2 februari om 20 u. een livestream van een lezing over Apus horus, de Horusgierzwaluw. Die broedt alleen zuidelijk van de Sahara (zie broedgebied ). De eerste en enige Nederlandse waarneming was mogelijk op 26/27 september 2019 boven Schiermonnikoog (zie waarneming.nl - Horusgierzwaluw ). Dat zou dus heel erg bijzonder zijn en was aanleiding om de Nederlandse naam "Schiergierzwaluw" te overwegen.

De Belg Gerald Driessens (van het boek "A guide to the Swifts and Treeswifts of the World) en Justin Jansen (de ontdekker op Schier) voeren het woord. Het gaat o.a. over determinatieperikelen bij gierzwaluwen.

Info en link voor de livestream bij Dutch Birding.

- foto's van kolonie in Senegal

P.S. Wat een presentatie ! Grote klasse, spannend ! Na analyses van heel veel details op de foto's en vergelijking met balgen en foto's van Afrikaanse exemplaren en met vier andere gelijkende soorten is de conclusie........ dat een juveniele Horusgierzwaluw Schiermonnikoog heeft bezocht ! Het was daarmee de eerste waarneming in Nederland en ook de eerste buiten Afrika.

Het broed- en verblijfsgebied van de Horusgierzwaluw valt in Afrika nagenoeg samen met dat van de Pijlstaartgierzwaluw. Die belandde begin jaren '60 in Spanje en broedde daar voor het eerst in 1966. Misschien dat dit de eerste Horusgierzwaluw was die dat ook van plan is?

Een aanvraag voor aanvaarding van de waarneming door de commissie dwaalgasten CDNA is in  de maak.

Massale zwaluwsterfte in Spaanse winter

18 januari 2021

In een aantal Spaanse steden zijn meer dan 500 dode zwaluwen gevonden, waaronder 46 stuks in Tarragona (zie foto in krantenbericht). Het gaat volgens de Catalaanse vogelorganisatie om rotszwaluwen (roquerol, zie bericht ICO ) maar op de foto lijken ook (vale ?) gierzwaluwen zichtbaar. De rotszwaluwen zouden naar de steden zijn gevlucht voor de kou.

Vermoed wordt dat er duizenden gesneuveld zijn door de extreme kou en een dik pak sneeuw in grote delen van Spanje. Bij Madrid werd zelfs een nooit eerder vertoonde 25 graden vorst gemeten.  Spaans krantenbericht van 12 januari.

De klimaatcrisis speelt ook hier mogelijk een rol middels de "shifting Polar Vortex" die voor "horrorwinters" In Europa en de VS kan zorgen.

In Spanje is de gierzwaluw vandaag door vogelorganisatie SEO uitgeroepen tot vogel van het jaar 2021. In 20 jaar ging de stand 33% achteruit. Zie filmpje op Youtube.

Gierzwaluw en Greta Thunberg op postzegel

15 januari 2021

In Zweden weten ze ook heel goed dat de klimaat- en biodiversiteitscrisis heel nauw samenhangen. Het Zweedse postbedrijf PostNord brengt op suggesties van lezers op 14 januari een nieuwe postzegel uit die is gewijd aan de Zweedse natuur. Greta Thunberg (ook naar aanleiding van haar 18e verjaardag) poseert temidden van een vlucht gierzwaluwen. Het Zweedse 'tornseglare' betekent letterlijk vertaald 'torenzeiler'.

Wel jammer dat de vogelnaam er niet op staat maar aan het wit onder de keel is duidelijk te zien dat een gierzwaluw bedoeld wordt. Echt goed is het vliegbeeld overigens niet maar de twee rechts boven van het groepje van vier kunnen er mee door  Zie: Nyheter-lokalt.

Filmpjes om de winter door te komen

Geheim gedrag in de lucht

Vertraagde beelden onthullen wat ze in de lucht doen: buikje krabben, vliegje pakken, vrij worstelen, kop schudden, paren, verenonderhoud, poten poetsen, luizenjacht..... Sterk vertraagde filmpjes van Jean Francois Cornuet, voorzien van die heerlijke zomergeluiden.

- Meer schitterende filmpjes / analyses van vliegkunsten.

400 nestkasten op gevel in Bakoe

In de hoofdstad Bakoe van Azerbeidzjan is een bijzonder groot nestkastenproject van 400 kasten op een kopgevel gerealiseerd. Onbekend wanneer, maar er zijn al kasten bezet. Dat wordt gecontroleerd met een mini-camera aan een snoertje. Bekijk het filmpje op Youtube . Een vergelijkbaar project is in Utrecht in 2020 gerealiseerd met 70 kasten. Er is nog geen bezetting geconstateerd, zie nr. 25 in lijst Utrechtse kunstnestprojecten.

Massale gierzwaluwwegtrek in Engeland

Op 28 juni 2020 werden bij een trektelpost aan de Engelse oostkust bij Filey ruim 16.000 zuidwaarts trekkende gierzwaluwen geteld, zie  verslag en filmpje langs de kust trekkend. Een dag later begon de trek opnieuw, ook weer vanaf 4 uur in de ochtend tot een uur of 10. Enorme zwermen kwamen in golven laag boven de horizon langs en rond 12 uur was het zo goed als over. Teller Ben Ward kwam op een uiteindelijk dagtotaal van 46.026 exemplaren, een nieuw record voor de UK. Verslag en filmpjes op  Birdguides.com.

De (tijdelijke) wegtrek was het gevolg van erg slecht weer in Engeland. Hier in Nederland waren de daklozen en niet-broeders ook al bijna een week vertrokken en werd het erg stil boven de kolonies. Alleen de broedvogels schieten zo nu en dan ongemerkt (als je er niet op let) het nest in om de jongen te voeren en er de nacht door te brengen. Rond 10 juli kwamen de niet-broeders weer terug en werden de schreeuwpartijen langs de nesten hervat. Het is nog te vroeg om al naar Afrika te gaan. Ze willen alle tijd, tot in de 2e/3e week van juli, benutten om een broedplaats te vinden.

Onderzoek (E., 31 p.) naar twee slechtweer periodes in 2020 en gevolgen voor broedsucces in Leeds (Engeland) en omgeving: Slechtweerbroedsucces . Van 34 eieren van 13 paartjes vloog slechts 56% uit. Normaal was dat 82% over zes jaar gemiddeld.

Filmpjes uit kunstnesten

Nog meer filmpjes