Gierzwaluwnieuws 2023

 

  De nieuwsberichten t/m 2022 zijn verwerkt

in de themapagina's

 

 

Twee jonkies, zoldernestkast Woudsend,

28 juli 2015.

 

De gierzwaluwpagina's

 

100 soorten  Bescherming

Aankomst- en vertrekpatronen '15-'23

Broedvogelbestand

Camera in nestkast

Fenologie: 1e aankomst

GBN   Kunstnesten

Kunstnestprojecten, 215 in 112 plaatsen

 Leefwijze  Lokgeluiden

Maarssen, broedbestand, nestkasten

Nachtvliegen Nesten zoeken 

Opvang  Tellingen  Tillen  Trekroutes 

Utrecht, nestkastbezetting '18 - '23

Utrecht, 50 van 95 stenen bezet in Rivierenwijk

Utrecht, (kunst)nesten Leidsche Rijn

Utrecht, gierzwaluwen, overig

Webcams   Weblinks

Wet- en regelgeving

Woudsend, broedbestand, nestkasten

 

Contact: jaaplangenbach@ziggo.nl   06 -3849 7474.

Willemstraat 38, 3511 RK, Utrecht. 

:  @ApusapusNL

 

 

 

343 nesten in gemeente Westland

 

14 november 2023

In 2021 fietste Aad van Uffelen een 400 kilometer lange nestenzoektocht door de dorpen van Westland. Hij vond er toen 73 en gaf aan in welke gebieden in de jaren daarna verder gezocht zou moeten worden. Een ploegje van 6-7 mensen heeft in 2022 en 2023 de elf dorpskernen opnieuw onderzocht. Marco Verschoor, die in 2019 in Ter Heijde met succes een mislukt compensatieproject met dakpanhuifjes wist te herstellen, maakte er een verslag van. Daaruit blijkt maar weer eens dat hoe langer je zoekt , hoe meer je vindt (als ze er zijn). In 2022 werden er 155 gevonden en in 2023 al 285 (excl. in kunstnesten). Er werden nieuwe kolonies gevonden, bestaande bleken toch groter te zijn en men denkt nog steeds niet alles gevonden te hebben.

 

Er wordt in de diverse dorpen vooral genesteld achter kantpannen. Veelal gaat het om een kleine kolonie geconcentreerd in een wijkje met dezelfde typen huizen, maar soms zijn de nesten meer verspreid door het dorp zoals in Naaldwijk en ' s Gravenzande.

 

Het aantal beschikbare kunstnesten (nestkasten en neststenen) nam toe van 678 in 2022 tot 802 in 2023. Meer dan de helft hangt in Wateringen. Het aantal bezette kunstnesten nam toe van 30 in 2022 naar 58 in 2023 waarvan 34 in Wateringen en 22 in Ter Heijde. Dus 15% van alle nesten zit in kunstnesten.

 

De nesten in de kerk van Ter Heijde

Foto Marco Verschoor

 

Van de acht kasten in de kerk van Ter Heijde (sinds 2020) waren er in 2021 en 2022 twee bezet (niet dezelfde) en drie in 2023.

Er zaten ook nog vijf 'natuurlijke' nesten achter de dakgoten.

Van de 38 kasten in het "huifjesherstelproject" uit 2019 in Ter Heijde (hier meer daarover) waren er in 2023 al 19 bezet, weer twee meer dan in 2022.

 

Net als in 2022 werd ook in 2023 weer tweemaal ingegrepen op locaties waar bouwsteigers tijdens het broedseizoen de toegang tot de nesten blokkeerde. Ze werden in overleg met de uitvoerders tijdelijk verkleind of verwijderd.

 

In de verslagen staat per dorp een kaartje met de locaties en adressen van de gevonden nesten. Het belangrijkste doel van de zoektochten is betrokken partijen (ecologen, woningeigenaren, gemeente en woningcorporaties) attent te maken op de nesten zodat die bij renovaties en sloop volgens de regels van de wet beschermd kunnen worden.

Maar ook informatie over de aard van de nestplaatsen is interessant zoals nieuwe nestplekken in recente nieuwbouw. Tot nu toe zaten op een na alle nesten in gebouwen van voor 1991.

 

Broedplaatsen en nestkasten in dorpskernen gemeente Westland.

 
Dorpskern Broedplaatsen (niet in kunstnesten) Nestkasten / neststenen
2021 2022 2023 Aanwezig '22 / '23 Bezet '22 / '23
 De Lier 3 15 20 1 / 7 0 / 0
 's- Gravenzande 5 14 54 - -
 Heenweg - 4 4 - -
 Honselersdijk 9 18 10 - -
 Kwintsheul 4 2 8 80 / 80 ? / 0
 Maasdijk 2 7 6 - -
 Monster 15 29 42 12 / 16 ? / 2
 Naaldwijk 16 24 64 137 / 137 ? / 0
 Poeldijk 13 18 20 51 / 51 ?  / 0
 Ter Heyde 3 13 20 52 / 94 18 / 22
 Wateringen 3 11 37 375 / 417 12  / 34

 Totaal

73 159 285 678 / 802 30  / 58

 

- Details van de kastbezetting op 'Kunstnestprojecten - Westland'

- Artikel in Trouw over zoektochten Westland, 7 - 6 - 2022

- Verslagen zoekseizoen 2021-2023 gemeente Westland (.pdf)

 

Congres Natuurlijk in Zwolle

 

2 november 2023

Op 30 november vindt in Zwolle het 5e "Congres Natuurlijk" over Natuurinclusief Bouwen plaats. Een zeer gevarieerd programma waar je uit vele onderdelen een eigen dag kunt samenstellen met o.a. lezingen, kennissessies, excursies en ontwerpateliers.

Aan de orde komen o.a. het natuurinclusief bouwen als standaard, de (Pre)-SMP regelingen, particuliere mogelijkheden, de Omgevingswet, een puntensysteem voor natuurinclusief bouwen. De toegang is gratis. Alle informatie en aanmelden op: Congres Natuurlijk.

 

Programmadetails, zaalnummers.

 

Op mijn weblinkspagina staan relevante websites over natuurinclusief bouwen.

 

Nieuw: Kennisbank Natuurinclusief Bouwen.

(Door adviesbureau Arcadis en kastenleverancier Unitura)

 

Het wordt er met deze zoveelste maatregelencatalogus niet makkelijker op. Niet alle mogelijke maatregelen worden genoemd en twee van de zes maatregelen die worden afgeraden ("aanpassing gevelrand" en "onder dakpannen") worden in het Kennisdocument na-isolatie als "bewezen effectief" aangemerkt. (zie het concept Kennisdocument na-isolatie van januari 2023, p. 52 ). Zoek het maar uit !

 

Kinderboek over Groningse gierzwaluw

 

2 november 2023

Rients Faber schreef een fraai kinderboek over de avonturen van gierzwaluw Max in Appingedam. Alle kinderen uit groep 6 en 7 in Appingedam krijgen het gratis.

Gierzwaluw Max wordt geboren in het monumentale huis op Gouden Pand 1 in Appingedam waar in ieder geval na 1972 een gierzwaluwkolonie huist. Toen werd het pand door brand nagenoeg volledig verwoest en herbouwd naar de nieuw gebouwde situatie in 1836. Maar waarschijnlijk zaten ze er ook al in het pand daarvoor.

De schrijver woont en werkt er ook en volgt in het boek de trektocht naar Mozambique en de terugkomst in Appingedam. Onderweg worden spannende avonturen beleefd, vinden er ontmoetingen plaats met veel andere vogelsoorten en komen de problemen met het Afrikaanse regenwoud aan de orde. De vader van Max wordt slachtoffer van de kat in de dakgoot. Bij terugkomst moet Max een nieuw plekje zien te vinden in een van de nestkasten van het pand dat vanwege aardbevingsschade gerenoveerd moet worden. In oktober 2024 gaat ook in het echt het dak eraf. De leefwijze en de woningnood van de gierzwaluw is vaak tot in details mooi in het verhaal verwerkt. (foto van Eduard Harinck).

 

191 p. geïllustreerd door Jan van Well, hard cover, okt. '23, € 18,95 incl. porto.
Bestellen bij: Uitgeverij Palmslag - Gierzwaluw Max

De schrijver woont en werkt op nr. 1 bij Cafe 't Gouden Appeltje en in het pand op nr. 5 werd op 22-10-2023 Leescafé Doemkes officieel geopend.

- Bouwhistorie en pandonderzoek Gouden Pand 1 ihkv hersteloperatie

 

Voor de versterkingsoperatie in het aardbevingsgebied in Groningen geldt een Soortenmanagementplan (SMP) voor gebouwbewonende soorten (huismus, gierzwaluw, vleermuizen), zie info over de werking daarvan.

 

 

Pre-SMP voor Fryslân

 

1 november 2023

Na de provincie Utrecht en Overijssel is nu ook in de provincie Fryslân een speciale regeling vastgesteld voor natuurvriendelijke na-isolatie van een deel van de particuliere woningen, vastgesteld door GS in okt. '23. Op grond van dit PRE-Soortenmanagementplan kunnen gemeenten een generieke ontheffing aanvragen voor de bebouwde kom waar gedurende maximaal 2 jaar maximaal 30% (anders zou de populatie teveel worden aangetast) van oudere particuliere woningen met energielabel C t/m G zonder onderzoek naar aanwezige fauna en zonder ontheffing Wet natuurbescherming geïsoleerd kan worden. Als het dak daarbij b.v. ongeschikt wordt voor huismus of gierzwaluw moeten er vier vogelvoorzieningen (nestkast of neststeen die voor zowel huismus als gierzwaluw geschikt is) worden aangebracht. Als de spouw ongeschikt wordt, moeten er twee vogelvoorzieningen worden aangebracht.

 

De twee jaar Pre-SMP moet door de gemeente gebruikt worden om een volledig Soortenmanagementplan op te stellen dat meestal voor 10 jaar geldt en vor de gehele bebouwde kom van een gemeente.

De Friese regeling is een bijna 100% kopie van die in Utrecht en Overijssel. Ik vond alleen een extra verplichting voor een vogelkast als er bij muurisolatie kieren groter dan 20 mm waren. Jammer is dat daarmee ook een belangrijke fout in de regeling wordt gekopieerd: er mag al gewerkt worden vanaf 1 augustus als er nog volop jonge gierzwaluwen op het nest zijn. De foto boven hoofdstuk zes is een mooi voorbeeld van een locatie waar je een nestkast NIET moet plaatsen.

 

Volledig document: Beleidsregel Pre- SMP Fryslân, 1 - 11-2023.pdf

Uitleg en links naar documenten en bijlagen.

Vraag en antwoord over Pre-SMP door de provincie

Meer bij gemeente Houten e.v. voor details van de Pre-SMP-regeling

Op de pagina "bescherming" staat 'alles' over het Pre-SMP en de stand van zaken bij de diverse gemeenten.

Internetconsultatie verplichte 'nestkasten' in nieuwbouw en bij renovatie

 

25 oktober 2023

In de nieuwe Omgevingswet wordt per 1 juli 2024 zeer waarschijnlijk een verplichting opgenomen voor het aanbrengen van 'verblijfsvoorzieningen' voor beschermde gebouwbewonende soorten (gierzwaluw, huismus, vleermuizen) in alle nieuwbouw en bij ingrijpende verbouw (vernieuwing van meer dan 25% van de bouwschil).

De regeling komt in het geval van sloop + nieuwbouw en bij renovatie bovenop de gangbare regelgeving van de Wet natuurbescherming (Wnb) en zal daar niet strijdig mee zijn.

 

Gierzwaluw als groene stadsvogel.

Muurschildering in Noord-Ierland.

(klik voor vergroting)

 

De belangrijkste voostellen: elk gebouw moet voor elke 110 vierkante meter gevel + dak tenminste een verblijfsvoorziening voor de gierzwaluw en een voor de huismus krijgen, met een minimum van een voorziening per soort als het oppervlak kleiner is. Oppervlakten boven 25 meter hoogte tellen niet mee.  Voorzieningen voor meerdere woningen/gebouwen mogen geclusterd worden als het geheel als bouwwerk wordt aangemerkt.

De onderlinge afstand tussen gierzwaluwvoorzieningen bedraagt minimaal 1 meter en de afstand tot opengaande ramen e.d. is minimaal 50 cm.

 

De wettelijke regels en details voor de uitvoering worden opgenomen in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl), in een ministeriële regeling, in de Omgevingsregeling (Or van de Omgevingswet) en in een infoblad(en). Ze liggen momenteel deels / als aanzet / ter overweging / in concept ter inzage als een "internetconsultatie" waar t/m 13 november op gereageerd kan worden, zie Internetconsultatie verplichte nestkasten.

 

Isolatiebranche kan verder,

Wnb drie jaar aan de kant ?

 

16 oktober 2023

Minister de Jonge van BZK schetst in een brief aan de Tweede Kamer een korte termijn plan van "ruim drie jaar" voor de na-isolatie van particuliere woningen. Dit naar aanleiding van de uitspraak van de Raad van State die bepaalde dat de huidige aanpak van onderzoek naar aanwezigheid van vleermuizen onvoldoende is. De minister wil nu de Wet natuurbescherming voor drie jaar aan de kant zetten en de werkzaamheden toestaan als het isoleerbedrijf zich houdt aan de regels van het "natuurvriendelijk isoleren". Deze aanpak moet het isolatietempo erin houden en is een tussenoplossing totdat alle gemeenten werken aan een soortenmanagementplan (SMP). Daar bestaat weliswaar al bijna twee jaar een regeling voor, het Pre-SMP met een ontheffing Wnb van twee jaar en o.a de voorwaarde dat is gestart met het onderzoek voor een SMP. Maar dat functioneert nog maar (een beetje) in enkele gemeenten in Utrecht en eentje in Overijssel (hier stand van zaken per gemeente). Elders dreigt de isolatie stil komen te liggen. Het ministerie wil nu in feite een simpeler regeling met minder regelgeving en voorschriften. Het is zeer de vraag of er dan nog belangstelling voor de toch tamelijk gecompliceerde PRE-SMP regeling zal bestaan. Maar zolang het resultaat afhangt van het initiatief en de goede wil van de huiseigenaar, zoals nu bij het PRE-SMP, zal het rendement van beide systemen laag blijven.

 

Er wordt nog gewerkt aan uitwerking in overleg met provincies en soortenorganisaties o.a. in de Taskforce Natuurinclusief Isoleren. De regeling wordt uiterlijk begin november vastgesteld in de vorm van een (bestuurs)akkoord of convenant (met provincies en isolatiebranche). Het komt er dus op neer dat de isoleerder met zijn beperkte kennis van zaken (na een halve dag cursus mag hij zich 'natuurvriendelijk' noemen) zijn of haar gang kan gaan. Er komt geen ecoloog of ontheffing Wnb meer aan te pas.

 

Het is dus zeer twijfelachtig of op deze manier aan de wettelijke zorgplicht kan worden voldaan want die wordt alleen geborgd met het natuurvriendelijk isoleren. Dat houdt in: "Zorgen dat er alternatieve verblijfplaatsen komen als oorspronkelijke verblijfplaatsen door na-isolatie verdwijnen". Het isoleerbedrijf moet dus onderzoeken of er gierzwaluwnesten aanwezig zijn, en alleen als dat het geval is moet er voor compensatie gezorgd worden. Ik vraag me ernstig af of de isoleerder weet hoe die nesten gevonden moeten worden (en wat het uurtarief wordt dat berekend wordt als hij het wel weet) en of hij weet hoe de gevonden nesten een beetje kansrijk gecompenseerd kunnen worden. Deze aanpak is nog ongunstiger voor de gierzwaluw dan bij het Pre-SMP waarbij altijd kasten aangebracht moeten worden, ongeacht de aanwezigheid van de soort (gierzwaluw of huismus).

Maar het ministerie doet wat het kan: "De isolatiebedrijven worden steekproefsgewijs gecontroleerd, er komt een landelijke aanpak voor de cursus natuurvriendelijk isoleren en voor het toezicht op de uitvoering van isolatieprojecten, gekoppeld aan kwaliteitscontrole." Ook wordt er gewerkt aan nieuwe technieken om verblijfplaatsen van vleermuizen, huismus en gierzwaluw op te sporen en hoe de panden  makkelijker 'natuurvrij' gemaakt kunnen worden.

Kamerbrief van 4 oktober 2023

De wording van het Utrechtse Pre-SMP volgens de Taskforce

'Alles' over de Pre-SMP regeling en de deelnemende gemeenten

VNG vreest isolatiestagnatie en wil 100 miljoen voor SMP's

 

5 oktober 2023

De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) ziet dat door de "vleermuizenuitspraak" van de Raad van State (er is meer onderzoek nodig) de na-isolatie van woningen stagneert. Ze bepleit dat alle gemeenten Soortenmanagementplannen (SMP) gaan opstellen en dat er ook landelijk uniforme regels komen (er zijn nu provinciale variaties) voor het meedoen van gemeenten aan de Pre-SMP regeling voor particuliere woningen. Het beschikbare budget van 40 miljoen voor dit jaar moet worden uitgebreid tot 100 miljoen Euro. Gemeenten zouden dat geld ook mogen besteden aan extra middelen voor isolatiemaatregelen (en niet aan het SMP).  Zie bericht op Stadszaken van 4-10-2023.

 

Hier meer over de Pre-SMP regeling en voortgang bij acht van de elf Utrechtse gemeenten met een Pre-SMP.

 

In Alkmaar snappen ze het ook nog niet

 

4 oktober 2023

Ter gelegenheid van Dierendag stelt de gemeente Alkmaar 50 gierzwaluwnestkasten beschikbaar aan bewoners die zich ervoor aanmelden.

Misschien goed voor het imago van de gemeente en leuk voor de bewoners maar de gierzwaluw is er niet mee geholpen. Hier en daar een nestkast aan een woning werkt niet. Ze worden zelden gevonden. Dat blijkt al bij heel veel projecten in Nederland (zie: bericht hieronder). En in Utrecht: van 74 kasten verspreid aan woningen in een wijk waren er na 16 jaar 15 bezet. Ondanks lokgeluid en begeleiding door iemand met kennis van zaken, zie hier en daar een nestkast werkt niet.

 

Laten we hopen dat een paar personen zo slim zijn om de kasten aan een paar geschikte panden te concentreren met een lokgeluideninstallatie erbij. Misschien wordt het dan nog wat. De gierzwaluw is een semi-koloniebroeder. En nestkastlocaties moeten bepaald worden door de behoeften van de vogel,  niet door die van de mensen.

Hier de oproep met aanvraagformulier van de gemeente. Er is flinke belangstelling: rond 7 oktober waren er al 133 aanvragen binnen. De gemeente kan dus kritisch selecteren op basis van de geschiktheid van locaties.

 

Kunstnestprojecten in Nederland

 

30 september 2023

Mijn verzameling bespreking van kunstnestprojecten voor gierzwaluwen stond erg verspreid over verschillende pagina's. Ik heb ze bij elkaar geschraapt en op alfabetische volgorde van plaatsnaam op een aparte pagina gezet.

 

 

Dakpanhuifjes op geïsoleerde daken op het zuiden in De Kwakel, 2019

 

In 109 plaatsen komen 221 projecten voorbij. Soms alleen als aangekondigd plan maar ook velen met complete projectinfo en omvang van de bezetting. Van ongeveer de helft van de 181 projecten is de bezetting bekend en daarvan is ongeveer de helft (meestal zeer gedeeltelijk) bezet.

 

Ik hoor het graag als je meer informatie over de nog onvolledig beschreven projecten hebt of andere interessante praktijkresultaten weet. Vooral de informatie over de bezetting ontbreekt nog veel te vaak.

 

Er worden regelmatig nieuwe projecten en aanvullingen toegevoegd.

 

Zie Kunstnestprojecten Gierzwaluw in Nederland.

 

160 nesten gevonden in Hattem

 

26 september 2023

Hattem heeft een flinke kolonie gierzwaluwen maar hoeveel precies was nog niet bekend. Al een paar jaar was Henk Schreuder (gek van gierzwaluwen maar ook fanatiek (nacht)vlinderaar) al onregelmatig op zoek geweest. En hij wist wel dat er veel meer moesten zijn. In het afgelopen seizoen deed hij er een paar schepjes bovenop, ging systematisch zoeken volgens het BMP-protocol van Sovon en vond er 160, op totaal bijna 50 zoekdagen. Onzekerheden in aanmerking nemend en met meewegen van eerdere vondsten vanaf 2014 wordt het totale broedbestand nu op 160 - 200 paartjes geschat, inclusief 15 bezette neststenen/nestkasten (van de 24). Vijf broedplaatsen uit 2022 waren verdwenen (ontoegankelijk geworden) en 31 nesten uit 2022 konden in 2023 niet meer bevestigd worden.

 

De 160 nesten in Hattem 2023.

 

Rond half zeven al, voor zijn werk in Zwolle, ging hij vaak al vele dagen op pad, o.a. met de lokgeluidjes op zijn telefoon. Maar natuurlijk ook 's avonds want het kost veel tijd om een bezet nest te vinden. Lokgeluid bleek een zeer efficiënte methode om vooral bekende nesten opnieuw bevestigd te krijgen. In plaats van soms uren posten om een invlieger te spotten, krijg je binnen een minuut reactie uit een bezet nest. De methode werkt vooral goed in het begin van het seizoen tot half juni. Daarna wordt er vaak niet meer gereageerd op het geluid (inmiddels gewend aan de 'bangers" en minder bang geworden voor indringers?). Het is ook mijn ervaring. Bij zijn eigen nestkasten aan huis zijn geen verstorende effecten van het lokgeluid opgemerkt.

 

Bekijk de details en interessante bevindingen in het fraaie onderzoeksverslag. Broedbestand Hattem 2023 (.pdf)

 

Al zijn nestvondsten (163 met code 'bezet nest', gevonden op ca. 45 zoekdagen) staan hier  op waarneming.nl .

(Henk is in Hattem ook de onbedreigde koploper op dat platvorm met meer dan 42.000 waarnemingen in Hattem. Zie ook een gesprek met hem op de Sovon-site)

 

In 2007 wordt er in Gierzwaluwenbulletin 2007-2 p. 14 door inwoner van de wijk Van Heeckerenkamp opgemerkt dat het daar "miegelt van de gierzwaluwen, nog nooit zoveel bij elkaar gezien".

 

Weer redelijk jaar in Oxford

 

23 september 2023

De gierzwaluwkolonie in de toren van het natuurhistorisch museum van Oxford wordt al sinds 1947 gemonitord. David Lack koekeloerde daar vele jaren achter glaasjes naar de nestelende vogels en schreef er zijn klassieke monografie over: Swifts in a Tower. Na zijn overlijden in 1973 werd het werk voortgezet, maar volgens sommigen niet altijd op de juiste manier. Er werden jongen geringd, sinds 2005 ook oudervogels, en er werd ook ander verstorend onderzoek gedaan.

Sinds het dieptepunt in 2012 is er verbetering in het broedsucces, afgezien van een nieuwe dip in 2020 en 2021.

Waarschijnlijk wordt er door toegenomen kennis en ervaring inmiddels zorgvuldiger met de broedsels omgegaan.

 

86 uitgevlogen in 2023

In 2023 is het broedsucces met 86 uitgevlogen jongen (het hoogste aantal sinds 2008) van 44 broedsels met 114 gelegde eieren weer op het 'normale' niveau van 2,0 uitvliegers per nest. Er gingen 12 jongen dood wat geweten wordt aan koud en nat weer in juli. De laatste vloog uit op 3 september.

 

 

De nestcontroleurs berichten met geen woord over de mogelijke broedverstoring door het onderzoek maar wijden afnemend/slecht broedsucces meestal aan slecht weer (met name 2009, 2012 en 2020) of een sperwer (2010-2011). En in een jaar met veel nesten met slechts een enkel uitgevlogen jong wordt dit in een jaar met nat en koud weer gewijd aan het slechte weer en in een mooi jaar aan "onervaren vogels", te weinig voedsel of te weinig teruggekomen broedvogels. Hoe dat onderzocht is wordt niet duidelijk. Ook Andrew Lack (in een extra updatehoofdstuk van de heruitgave van Swifts in a Tower in 2018)  wijdt de achteruitgang in 2010-2012 aan (erg) slechte zomers, verbouwingsverstoring en een sperwer in 2010 en aanbrengen van taggs in 2011, maar geeft geen verklaring voor de lage aantallen voor 2013-2020, anders dan "het  vergt tijd voor herstel".

Het weer wisselt jaarlijks sterk en een aaneengesloten periode van bijna 10 jaar met geleidelijk afnemend (6 jaar) en blijvend laag (4 jaar) broedresultaat is daarmee moeilijk verklaarbaar.

 

Tot de uitbreiding naar 147 kasten in 1966 waren nagenoeg alle 40 kasten bezet. Pas in 1980 nam het aantal bezette kasten plotseling snel toe naar rond de 110 in 1985 en bleef op dat niveau tot ca. 2008, met jaarlijkse variaties van 80-130. Na 2008 daalde de bezetting erg rap naar een dieptepunt in 2012 met slechts 21 bezette kasten. Sinds 2005 vlogen er 1.278 jongen uit met een maximum van 136 in 2006.

 

In de jaren '60-'75 werden rond de 40 jongen geringd (variërend van 20-60). Dat liep op naar rond de 100 in 1985, daarna vrij constant met een maximum van 115 geringde jongen van de 134 uitgevlogen jongen in 2006. In 2022 waren het er 80 van de 83. Niet alle cijfers worden overzichtelijk en in elk jaar gepresenteerd. In de heruitgave van Swifts in a Tower in 2018 schreef zoon Andrew een update-hoofdstuk voorzien van een grafiek met aantallen geringde jongen( 1959-2028), bezette nesten (1990-2018) en uitgevlogen jongen (2000-2008).

 

Het ringen leverde op dat slechts 1,3 % van de jongen (4.064 geringd!) ooit werd teruggevonden in de kolonie en dat 43% van de 674 geringde ouders werd teruggevonden. (Uit de update door zoon Andrew Lack ). Beide percentages zijn in vergelijking met veel ander onderzoek erg laag. Opmerkelijk is verder dat 25% van de gelegde eieren wordt uitgeworpen (onderzoeksverslag 2007). Dat is uitzonderlijk veel en duidt op veel verstoring.

Bij een nest is een webcam geplaatst waar een broedsel gevolgd kan worden: webcam Oxford. Als ze uitgevlogen zijn wordt de camera naar een jonger nest verplaatst.

 

- Dagboek 2023 en eerdere statistieken

 

 

Houten 10e Utrechtse gemeente met Pre-SMP, en Soest de 11e

 

20 september 2023

De provincie Utrecht was vorig jaar initiatiefnemer van een poging om het verantwoord na-isoleren van particuliere woningen te bevorderen. Dat gebeurde en gebeurt nog altijd voornamelijk 'illegaal', zonder inachtneming van de regelgeving van de Wet natuurbescherming (Wnb) die o.a. het vernielen van gierzwaluwnesten verbiedt. Tijdens een maximaal twee jaar durende "Pre-SMP-periode" (vooruitlopend op de vaststelling van een Soortenmanagamentplan) worden huiseigenaren ontzorgt van het doen van onderzoek en kunnen isolatiebedrijven onder bepaalde voorwaarden hun gang gaan zonder de wet te overtreden. In elf Utrechtse gemeenten is inmiddels (24 oktober 2023) een ontheffing Wnb volgens deze provinciale regelgeving verleend. Tot nu toe hebben alleen de provincies Overijssel (Pre-SMP Overijssel vanaf jan. '23) en Fryslân (Pre- SMP Fryslân, 1 - 11-2023 ) ook deze regeling. In Overijssel maakt tot nu toe alleen Deventer er gebruik van.

 

De gemeente Houten kreeg op 28 augustus 2023 de beschikking voor de ontheffing PRE-SMP. Hier de bijlage 4 met de provinciale "Handreiking / methodiek / spelregels van het Natuurvriendelijk isoleren" volgens Pre-SMP.

 

De ontheffing geldt voor de woonkernen van Houten, Schalkwijk, 't Goy en Tull en 't Waal. Er kunnen maximaal 1.821 woningen aan de regeling deelnemen en maximaal 30% per CBS-buurt. Modelmatig is berekend dat in de vier kernen totaal 479 paartjes gierzwaluw broeden, waarvan 323 in te isoleren woningen volgens de Pre-SMP regeling. Bij 30% deelname zullen dus maximaal 97 broedplaatsen verloren gaan (en 388 van de huismus). In de praktijk zal dat minder zijn omdat gierzwaluwen vooral op en rond de daken broeden en omdat de isolatie voornamelijk plaatsvindt bij vloeren en spouwmuren.

 

Ook in deze ontheffing (bijlage 4, p.6 ) mag al vanaf 1 augustus gewerkt worden (mits vooraf vleermuisvrij gemaakt). Dat is voor gierzwaluwen veel te vroeg en in strijd met de voorschriften in het Kennisdocument Gierzwaluw (vanaf 1 september en gecontroleerd door een ecoloog). In augustus zijn er nog volop jonge gierzwaluwen op het nest, soms tot wel in september. Zie nestjongen augustus 2023 en hier over veel nestjongen in september 2021.

 

Resultaten Pre-SMP nog niet bemoedigend

Rond 6 augustus heb ik acht Utrechtse gemeenten met een al wat oudere Pre-SMP-ontheffing gevraagd naar de eerste resultaten van de regeling, zoals het aantal woningen dat van de regeling gebruik heeft gemaakt. Het is erg lastig om wat boven water te krijgen en een goed beeld is er nog steeds niet.  Het belangrijkste effect van de regeling lijkt te zijn dat er gestart wordt met het maken van een SMP.  Hier staan de reacties en andere details per Pre-SMP-gemeente.

 

Bij veel gemeenten is nog steeds sprake van 'opstarten' en "inregelen' en de meesten hebben geen inzicht in deelnemende aantallen woningen, en al helemaal niet in de woningen die niet deelnemen. Geen enkele gemeente wist te melden hoeveel gierzwaluwkasten er in de deelnemende woningen zijn geplaatst terwijl alles gedetailleerd in een GIS-app beschikbaar is.

 

Ook de provincie Utrecht meldt problemen, die overigens wel actief werkt aan handhaving en stimulering; daar is extra budget voor vrijgemaakt. De extra kosten voor de natuurvriendelijke isolatievariant zijn nogal eens (veel) te hoog (wat huiseigenaren afschrikt), isolatiebedrijven melden het werk vaak niet aan (uit angst voor controle door de provincie !), huiseigenaren worden vaak niet actief op de hoogte gebracht van de mogelijkheden (niet door isolatiebedrijven en niet door de gemeente), de informatie over de natuurvriendelijke variant door de gemeente en isolatiebedrijven op websites ontbreekt meestal (ik vond een uitzondering bij "De Isolatiespecialist" (isoleert 5 woningen per dag) met info over natuurvriendelijk isoleren van de spouwmuur ) en de voorlichting is nogal eens onvolledig of zelfs in strijd met de provinciale ontheffingsvoorschriften. Volgens de provincie Utrecht zullen nog dit jaar wel een flink aantal andere provincies de regeling ook beschikbaar stellen. Maar het is twijfelachtig of er genoeg ecologen zijn om al het werk te kunnen uitvoeren.

 

- De wording van het Utrechtse Pre-SMP (door Taskforce)

- Hier 'alles' over de regeling PRE-SMP', en details per gemeente.

 

Foute boel in Putten

 

17 september 2023

 Aan de Garderenseweg / Da Costastraat / van Damstraat in Putten werd door Woningstichting Putten najaar 2015 een blok huizen gesloopt waar gierzwaluwen en huismussen broedden en vleermuizen verbleven. Dat was nog in de tijd van de Flora- en Faunawet (nu Wet natuurbescherming) en de Soortenstandaard gierzwaluw van 2014 (nu Kennisdocument v. 2.0 van 2023). Ik maakte er indertijd een nieuwsbericht van en ben er eens wezen kijken en heb uitgezocht wat er van geworden is. Bekijk de bevindingen op de pagina met kunstnestprojecten.

 

Huifje, type 1

 

Huifje, type 2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Herhuisvesting in Gouda mislukt ?

 

28 augustus 2023, update van nieuwsbericht 26-10-2018

Voor de rubriek "wat kwam er van terecht" ging ik zaterdag 26-8 naar Gouda. Daar werd op het binnenterrein tussen Vrouwepoort en Turfmarkt in 2018 wegens instortingsgevaar de Turfmarktkerk (1931) gesloopt. Er zaten volgens de dienstdoende ecoloog 12 paartjes gierzwaluw. Ter compensatie werden aan pand in de buurt 60 nestkasten opgehangen. Ze zijn t/m 2023 nog niet benut.

Bekijk de bevindingen op de pagina met kunstnestprojecten.

 

Veel leegstand in Utrechtse nestkasten

 

3 augustus 2023

In 2023 zijn voor het zesde jaar de kunstnesten voor gierzwaluwen in de gemeente Utrecht op bezetting gecontroleerd. Van 2.030 nestkasten en neststenen waren er 156 bezet (7,7%).

 

De teller staat nu op 198 'projecten' met 2.202 beschikbare kunstnesten voor 2024.

 

De 21 kasten aan het stadhuis (zes op de foto) zijn na vier jaar nog niet gevonden.

 

Dit jaar raakten vier projecten voor het eerst bezet; twee met 1 kast, eentje met 2 en eentje met 3 kasten.

 

Maar veel bleef bij het (onbezette) oude. In Leidsche Rijn was nog steeds geen gierzwaluw te vinden in een van de 347 kunstnesten. De eersten dateren van 2018. En ook niet in de 90 neststenen sinds 2016/2019 op het voormalige Veemarktterrein.

 

 

Kunstnestprojecten top-10 van Utrecht

 

 

Met een * gemerkte projecten zijn gerealiseerd in kader van wetgeving FF/Wnb (dus mitigatie/compensatie voor gesloopte nesten). Van acht andere mitigatieprojecten met 732 kasten is 1 kast bezet.

Maar liefst 89% van de bezette kasten bevindt zich in de vijf grootste projecten.

 

Hier alles over de succesvolle kolonie Rivierenwijk.

 

De kolonie in de Lutherse kerk uit 1412 aan de Hamburgerstraat is  mogelijk de oudste bewoonde nestkastkolonie van Europa .

 

Zestien jaar na de plaatsing van de eersten in Voordorp waren in 2023 nog maar 26 van de 237 kasten aan particuliere woningen bezet.

 

Op de pagina Kunstnestbezetting Utrecht staan heel veel details, o.a. in een tabel met alle 198 'projecten' met de bezettingsgeschiedenis 2018-2023. Rode tekstgedeelten in de toelichtingen wijzen op leerzame projectgebreken. Alle projectlocaties staan met wat basisgegevens ook op Google Maps.

 

Vierde locatie met 'natuurlijke' nesten in Leidsche Rijn gevonden

 

Op 14 augustus werd ik door bewoners aan het Nachtvlinderplantsoen (bij het Amaliapark) in Vinex-wijk Utrecht-Leidsche Rijn attent gemaakt op een gierzwaluwnest achter de dakgoot aan de achterkant van hun woning. Ook bij buren en overburen zitten ze, totaal een stuk of 4-6. Ze zagen ze op 17 augustus nog invliegen.

 

   Gierzwaluwlocaties in Leidsche Rijn

Rode stip = locaties 'natuurlijke' broedplaatsen (totaal 8 - 10 ?)

 

Gierzwaluw = kunstnestprojecten, niet bezet.

Drie kunstnestlocaties in westelijk Leidsche Rijn pasten er niet op.

 

 

 

 

 

 

 

 

Het is de vierde locatie die in Leidsche Rijn bekend werd. Ze zitten er al minstens 5 jaar en mogelijk nog langer. En dan is het misschien wel de oudste locatie in Leidsche Rijn. In 2017 ontdekte ik 'de eerste' aan het Aureliahof. Van de 417 kunstnesten in Leidsche Rijn was in 2023 nog niets bezet.

Hier meer over de eerste vier 'natuurlijke' broedplaatslocaties in Leidsche Rijn (en over de kunstnestprojecten daar).

 

 

Lyndon Kearsly beschrijft met weemoed het einde van een seizoen

 

Dit artikel over het verloop van het seizoenseinde 2023 is verhuisd naar de  fenologiepagina.

 

Boerenzwaluw brengt gierzwaluw groot

 

5 augustus 2023

Bij Amsterdam was een wel heel bijzonder geval van gierzwaluwadoptie. Wel vaker wordt met succes een uit het nest geraakte gierzwaluwjong in een ander gierzwaluwnest bijgeplaatst en groot gebracht. Maar boer Honingh in Ransdorp plaatste het jong in een nest boerenzwaluwen. Hij wist niet dat het een gierzwaluw was. Die broeden onder zijn dak en het jong was door het rieten dak gevallen en nabij het boerenzwaluwnest terecht gekomen.

 

De ' boertjes' vlogen allemaal uit maar er bleef een veel grotere gierzwaluw over die te zwaar werd, wel 45 gram, en niet weg wilde. Waarschijnlijk zag hij/zij daar niet de benodigde ruimte voor. Gierzwaluwspecialist Gert de Jong uit Amsterdam en Elles van de Vogelopvang in Utrecht werden er bijgehaald. Er mee buiten gekomen vloog het jong weg. 

In NH-nieuws van 5 augustus staat een mooi verslag met filmpje.

 

 

Update Kennisdocument is uit

 

29 juli 2023

Drie jaar na de start van de werkzaamheden heeft BIJ12 het nieuwe Kennisdocument Gierzwaluw gepubliceerd.

 

Het document vat de huidige kennis over de gierzwaluw samen maar is vooral van groot belang voor de uitvoering van de Wet natuurbescherming (Wnb). Het bevat voorschriften voor het vaststellen van de aanwezigheid van de soort en soms vrij concrete verplichtingen voor de uitvoering van compensatie van gierzwaluwbroedplaatsen die bij sloop en renovatie verloren gaan. Veel meer over deze update op de pagina Bescherming - Kennisdocument.

 

- Kennisdocument Gierzwaluw, juli 2023

 

 

Fenomenale gierzwaluwatlas van Amsterdam

 

5 juli 2023

Als je weet hoeveel tijd het kost om gierzwaluwnesten te vinden en nestbezettingen te controleren kun je je alleen maar  verbazen over de gigantische omvang van het gedocumenteerde Amsterdamse gierzwaluwenbestand. En als alle vondsten ook nog in een prachtige kaart tot in detail toegankelijk worden gemaakt, zijn geen complimenten afdoende voor het werk van nestenspeurder Gert de Jong. Hieronder de vele nesten achter voornamelijk kantpannen in Amsterdam Zuidoost, voorheen De Bijlmer. Hele kaart: gierzwaluwbroedplaatsenkaart van Amsterdam.  Als er bij "voorziening" een "ja" staat gaat het om een nestkast of neststeen.

 

Gierzwaluwkolonies in 2016 in Amsterdam Zuidoost (Bijlmer)

 

 

-  Ook Amersfoort heeft een gedetailleerde nestenkaart gierzwaluw , naar de situatie van 2016 - 2018.

-  De gierzwaluwkaart van Zeist (nesten, overvliegend, gierend) is ook fraai, stand van zaken in 2019.

Utrecht heeft een broedplaatsenkaart voor de hele gemeente, maar veel minder gedetailleerd (per blok van 100 x 100 m.) en de aantallen kloppen niet altijd.  Zie de pagina Utrecht-overig.

 

Het grote gierzwaluwen-ABC t/m Z

 

8 juni 2023

Pas verschenen in mei 2023 maar nu al klassiek: het grote gierzwaluwen-abc t/m z met Duitse degelijkheid.

 

De cover, klik voor vergroting.

 

Maar liefst 644 pagina's (Duits) met alle weetjes, nieuw en oud, heel veel bijzondere foto's van allerlei situaties, statistieken met literatuurverwijzingen naar Vol 1, de bibliografie. Van Apus apus apus t/m de vliegrichtingen rond Zyclone.

 

Ik had hem binnen een week voor € 39,- inclusief porto. Wordt op bestelling geprint.

Bestellen: 

- Apus apus liber vol. 2. Mauersegler. Das ABC des besonderen himmelvogels.

- Apus apus liber vol 1. De bibliografie. 8.984 Literatuurverwijzingen (E)

 

Gierzwaluwtillen bieden zelden soelaas

 

23 mei 2023

In 2022 waren er 22 gierzwaluwtillen en 7 faunatorens met totaal 1.029 nestkasten voor de gierzwaluw beschikbaar. In zeven deels bezette tillen/torens waren totaal ca. 19 kasten bezet.

Het ziet er niet naar uit dat dit type voorziening een efficiënte oplossing zal zijn voor het verlies van 'natuurlijke' broedplaatsen door sloop, renovatie of na-isolatie. De kosten zijn hoog, er vindt zelden bezetting plaats en het percentage bezette kasten per bezette til blijft waarschijnlijk erg laag.

 

Bezetting gierzwaluwtillen en faunatorens 2013 - 2022

 

Er waren in 2022 17 tillen "in bedrijf" in het kader van wet- en regelgeving, zoals voor compensatie van verlies van broedplaatsen door sloop en renovatie. Daarvan waren twee tillen deels bezet met 7 bezette kasten, van de 659.

 

Er zijn 10 tillen als tijdelijke maatregel ingezet, in afwachting van definitieve voorzieningen zoals neststenen in te renoveren woningen of in nieuwbouw. Slechts twee daarvan hebben op die wijze (tot nu toe) gefunctioneerd in Zutphen met een paar bezette kasten. Maar ze zijn toch uit gebruik genomen.

 

De bezette til van Jaap Schuijt in Heemskerk. Geplaatst ter compensatie van verwijdering van bezette maar versleten nestkasten op de kopgevel links.

 

De overige twaalf tillen zijn gebouwd (veelal zelf) door "liefhebbers". De eerste in Den Helder in 2013 en de laatste in 2020 in Heemskerk. Van deze tillen was die in IJlst (middenin een bestaande kolonie met veel "zoekers") tot nu toe de succesvolste met 5 (in 2021) van de 36 kasten bezet. Maar 'Heemskerk' gaat daar inmiddels dik overheen met 7 - 9 van de 18 bezet in 2023. In Neede en Joure bleef het beperkt tot een enkele bezette kast en de overige tien tillen bleven ongebruikt.

 

Dit was de laatste maal dat we hebben geprobeerd de cijfers bij elkaar te sprokkelen. Dat was weer een hele klus. Inmiddels is wat mij betreft de trend wel duidelijk. Op de tillenpagina zijn de paragrafen met tips voor succes maar weggelaten. En ook voor de wet- en regelgever lijkt het wel duidelijk want de gierzwaluwtil zal niet voorkomen in de 'maatregelencatalogus' van de Kennisdocumenten (zoals Gierzwaluw en Na-isolatie).

 

Alle details op de tillenpagina.

 

 

Nestkastpetitie 10-7 in UK parlement

 

18 mei 2023

Het is gelukt ! De Engelse petitie met bijna 110.000 handtekeningen voor het verplicht stellen van gierzwaluwnestkasten in alle nieuw- en verbouw werd op 10 juli in het Engelse Parlement behandeld. Parlementariërs van links tot rechts hielden vurige pleidooien voor het invoeren van verplichtingen voor het aanbrengen van neststenen in nieuwbouw. Maar de minister bleef bij zijn eerdere reactie: dat gaan we niet doen. Locale bestuurders moeten hier maar wat mee doen, maar er werd wel toegezegd dat er bezien zal worden of er met enige beleidsregels meer aan gedaan kan worden.

 

De gierzwaluwgekte in het Verenigd Koninkrijk (er zijn meer dan 100 lokale beschermingsgroepen en nergens werden zoveel nestkasten geplaatst) bereikte op 8 april een hoogtepunt met de 100.000-e handtekening onder de petitie. Vooral de laatste weken nam het aantal snel toe, nadat de bekende vogelactivist Chris Packam een aantal oproepen deed.

 

De petitie startte in oktober vorig jaar door schrijfster Hannah Bourne-Taylor. Zeer schaars gekleed hield zij in Hyde Park een hartstochtelijk pleidooi in een zogenaamde "Feather Speech". Na een spectaculaire optocht met rookbommen naar Downingstreet 10, werd een brief aan premier Sunak voorgelezen.

 

Ondanks al die nestkasten van enthousiaste particulieren (alleen John Stimpson bouwde er al meer dan 30.000 !) gaat het volgens landelijke tellingen van rondvliegende vogels spectaculair slecht met de gierzwaluw.  De populatie nam in de UK van 1995 - 2017 af met 57 %  en de soort staat sinds 2022 op de rode lijst.

 

- Hier staat de petitie

- Hannah op Twitter

 

 

Kolonie Maarssen voor 2e maal overhoop

 

30 april 2023, update 12 mei.

In 2019 was er een plan van woningcorporatie Portaal voor de renovatie van 48 woningen in de Dichterswijk in Maarssen naar een NOM-project (Nul op de Meter). Er zit een grote kolonie van 30+ gierzwaluwpaartjes.

Om nestelen te voorkomen waren de nestingangen al dichtgemaakt in de ene helft van de wijk . Maar de bewoners verwierpen het plan en half juni 2019 werden de dichtgepurde openingen weer opengekrabd. Hier meer over de 1e renovatiepoging.

 

Portaal heeft een nieuw ontwerp gemaakt (zonder in de tuin geplaatste warmtepompen) dat wel werd geaccepteerd.

 

In februari 2022 werden 60 nestkasten als "gewenningsperiode" onder dakgoten opgehangen, de renovatie startte in januari 2022, de dakrenovatie met de gierzwaluwnesten na het broedseizoen. Behalve de 60 kasten zijn er in de 24 kopgevels openingen vrijgehouden voor broeden op de spouwmuur, is er een optie voor nestelen op het dakbeschot boven de dakgoten en ook nog een optie onder de kantpannen. Geen van deze vier opties deugt en het uitgevoerde plan voldoet zelfs niet aan een aantal voorschriften in de ontheffing.

 

Mijn kritiek op dit plan en het ingediende verzoek tot handhaving is verhuisd naar de pagina over gierzwaluwen in Maarssen, zie Tweede renovatie Dichterswijk- Maarssen.

 

 

jaaplangenbach@ziggo.nl , Willemstraat 38, 3511 RK, Utrecht

06 - 3849 7474

 

  Begin pagina