Gierzwaluwnieuws 2025

Gestrand bij de nestkast op het balkon van Louis-Philippe Arnhem in Leuven.

Gierzwaluwpagina's

100 soorten

Bescherming

Aankomst- en vertrekpatronen 2015-2023

Broedvogelbestand

Camera in nestkast

Fenologie van 1e aankomst

GBN

Kunstnesten

 Leefwijze

Lokgeluiden

Maarssen,

broedbestand, nestkasten 2016-2021.

Nachtvliegen

Nederlandse kunstnestprojecten (297 stuks !)

Nesten zoeken 

Opvang  Tillen  Trekroutes 

Utrecht, nestkastbezetting '18 - '25

Utrecht, Rivierenwijk, 50 van 95 stenen bezet

Utrecht, Leidsche Rijn, kunstnesten

Utrecht, gierzwaluwen, overig

Webcams

Weblinks

W erkgroep gierzwaluwen KNNV

Wet- en regelgeving

Woudsend, broedbestand, nestkasten, 2007-2015

Contact: jaaplangenbach@ziggo.nl   06 -3849 7474.

Willemstraat 38, 3511 RK, Utrecht. 

BlueSky: https://bsky.app/profile/kortemozart.bsky.social

Vele honderden slachtoffers door hittestress

Update 8 juli 2025

De vroege hittegolf van 29 mei t/m 3 juli (De Bilt) en de erg hoge temperaturen in vooral het zuiden tot 38 graden hebben erg veel slachtoffers onder gierzwaluwen geëist. De jongen ontvluchten de nesten onder dakpannen en nestkasten die teveel in de zon hangen. Het leidde tot topdrukte bij de vogelopvangcentra.

Alleen al de opvang in Utrecht meldde 42 slachtoffers en gierzwaluwspecialist Elles (ze brengt al 19 jaar te jonge gierzwaluwen groot) kreeg er bij de 20 die ze al had, nog 28 bij uit Soest (29-6 t/m 3-7, vnl. uit Amersfoort).

Bij vogelopvang de Mikke in Middelburg werden 40 jongen bezorgd, zie bericht Omroep Zeeland.  Wildopvang Someren (Br.) heeft er al 120 in huis, in Nieuw Bergen (Li) werden er 30 bezorgd en bij Noach in Halle bij Doetinchem 50 slachtoffers. Op 6 juli kwamen er nog steeds bij die nu pas gevonden/bezorgd werden. De opvang in Zundert werd "overspoeld" en had er op 5-7 al 100 in huis en er komen er elke dag nog bij, zie bericht Zuidwestupdate, 6 juli. In Midwoud (NH) 40 stuks van 30-6 t/m 6-7 uit de wijde regio. Daarvoor al 27 sinds 1 mei. Totaal dus al bijna 500 bij deze acht locaties.

Het zal landelijk om wel een paar duizend slachtoffers gaan. De jongen die het nest ontvluchten worden meestal niet gevonden omdat ze snel wegkruipen om in de struiken te sterven. Of ze worden door een kat of gaai 'weggewerkt'.

Rond 20 juni begon de ellende al in Spanje met hier en daar honderden jonge gierzwaluwen op de troittors, zie bericht Animals Today.

Deze hittegolf is vroeg in het jaar en de jongen (foto) zijn nog erg klein. De gemiddelde uitvliegdatum is 21 juli (maar de spreiding is vrij groot), dus nog bijna 3 weken voeren te gaan.

Onder dakpannen kan het wel 50-60 graden worden en veel nestkasten hangen te lang in de zon in plaats van op het noorden of oosten. 

Bij vrij laten niet opgooien maar van de vlakke hand zelf laten wegvliegen, hier door opvangster Judith Wakelam  (†). Als ze fit zijn vertrekken ze.

- Hittestress in nestkasten en onder dakpannen

- Vogelasiels in Nederland

Mooi resultaat met SMP Leystromen in Brabant

Maar hoe gaat het elders?

30 juni 2025

In mei 2025 verscheen een evaluatie van de resultaten van het Soortmanagementplan (SMP) van woningcorporatie Leystromen voor ca. 10.000 woningen in Brabant, voornamelijk (85%) in Gilze, Rijen, Hilvarenbeek, Goirle en Oisterwijk. Het SMP, opgesteld (2017) en geëvalueerd door adviesbureau Arcadis, loopt nog t/m september 2025.

Er zijn totaal 2.345 kasten, neststenen of sleuven in dakranden/overstekken voor de gierzwaluw gerealiseerd, 2.610 nestkasten voor de huismus en 1.642 verblijfplaatsen voor vleermuizen. In het gemonitorde gebied met 702 voorzieningen voor de gierzwaluw is het aantal broedplaatsen van de gierzwaluw toegenomen van 43 'natuurlijke' nesten in 2018/2019 naar 208 bezette nesten ('natuurlijk' en in kunstnesten) in 2024.

Ik bespreek hieronder alleen de gierzwaluwresultaten.

In 2019 werd op basis van het SMP een ontheffing verleend voor het overtreden van verboden in de Wet natuurbescherming (Wnb) en voorschriften vastgelegd voor de uitvoering van de renovaties en het monitoren van de bezetting van de aan te brengen kunstnesten voor gierzwaluw en huismus en verblijfplaatsen voor vier soorten vleermuizen.

In 2018/2019 en met latere aanvullingen (een nulmeting is drie jaar geldig) is een nulmeting gedaan. Die vond plaats in alle woningclusters waar t/m 2024 gerenoveerd werd. Er is 5 jaar onderzoek gedaan naar de benutting van de voorzieningen en andere broed- en verblijfplaatsen. De resultaten zijn samengevat in dit rapport (in opdracht van Leystromen) en hebben vooral ten doel om vast te stellen (voor de provincie Gelderland als bevoegd gezag) of de woningcorporatie heeft voldaan aan de provinciale voorschriften in het SMP en de ontheffing en voorts om vast te stellen wat de effecten van de maatregelen zijn op de populatietrend, op het behoud van belangrijke verblijfplaatsen (vleermuizen) en op de functionaliteit van de maatregelen.

Meer voorzieningen dan vereist

Er zijn voor de gierzwaluw in het hele SMP-gebied 12% meer kasten (totaal 2.345) geplaatst dan volgens de taakstelling die voortvloeit uit de voorschriften in de ontheffing. Daarin werd per woning en per complex bepaald hoeveel kasten geplaatst moeten worden.

Het aantal gerealiseerde voorzieningen is ook nog vergeleken met de aantallen die gerealiseerd zouden zijn bij een "reguliere aanpak" , dus zonder SMP en volgens afzonderlijke ontheffingen Wet natuurbescherming (met compensatieverhouding 1:3). Dat resulteert in een factor 4,7 meer kasten en maar liefst een verhouding van 14 : 1 t.o.v. het aantal "gesaneerde" nesten (167) volgens de nulmeting (p. 19). In het monitoringsgebied (een steekproef uit het totaal) was het aantal kasten (702) nog wat groter: 5,44 x het "regulier" vereiste aantal (3x43=129) en maar liefst 16,3 maal het aantal verdwenen nesten (43).

Aan het saldo (realisering t.o.v. taakstelling/reguliere aanpak) wordt erg veel aandacht besteed, maar meer kasten is, zeker bij gierzwaluwen, beslist niet altijd ook beter. Toch wordt dit door de provincie in de ontheffingswaarden als een belangrijke "meerwaarde" aangemerkt die dus geëvalueerd moet worden.

Gunstige populatietrend volgens MUS?

Veel aandacht gaat ook uit naar de trendontwikkeling van de populatie volgens MUS-tellingen (Meetnet Urbane Soorten van Sovon). Dat moet volgens de voorschriften van de provincie. Ook daarvoor een groen vinkje. Ze wordt voor de gierzwaluw op basis van (erg schaarse, vlgs het rapport zelfs te schaars voor een trend op lokaal niveau) MUStellingen in het gebied over 2007-2024 toch "stabiel" genoemd (Sovon, 2025) en landelijk is dat matig afnemend, p. 27.

Deze positieve trend is volgens het rapport "mede het gevolg van de SMP-uitvoering" (p.59). Daarbij wordt dus aangenomen dat deze telling van rondvliegende vogels een betrouwbare maat is voor "de populatie". Daar bestaan echter flinke twijfels over die de auteur zelf, Rick Wortelboer, overigens al eens uitgebreid heeft aangegeven in een artikel in het  Gierzwaluwbulletin-2012, zie MUS-trendevaluatie. De positieve trend volgens MUS schept dus verwarring over de waarde ervan en is ook volstrekt overbodig. De toename van het aantal nesten is overtuigend genoeg.

Nota bene: in de bespreking op de KNVV-site van Wortelboer stelt hij dat er voor het Leystromengbied en voor Brabant inn tegenstelling tot het Sovonoordeel geen toe- of afname volgens de MUStrend is vast te stellen.

Broedbestand geschat met drie typen onderzoek

De gemonitorde woningcomplexen omvatten 1.160 woningen (ca. 9% van het totale woningbestand) en 702 (30%) van het totaal aantal geplaatste gierzwaluwkasten (2.345). Ze zijn representatief naar type woningbestand (appartementen, grondgebonden) voor het totale bestand en de renovaties vonden in het begin van de monitoringsperiode plaats.

Over de aard van de zoekinspanning bij de nulmeting en de monitoring is de samenvatting erg sober. Het wordt in deelrapportages aangegeven maar die kon ik niet vinden. Er is voor 'kwantitatief onderzoek' ('gangbaar protocolonderzoek', spotten van in- en uitvliegers) 3x onderzoek gedaan in het broedseizoen en eenmaal 'kwalitatief onderzoek' in juni (gericht op grotere kolonies binnen het gebied).  Aanvullend zijn 487 kasten intern onderzocht met een endoscoop. In een bericht van de auteur over het rapport op het Nederlandse gierzwaluwenforum (Google-groups-gierzwaluwen) schrijft hij: "Door de gegevens van de drie verschillende typen monitoring te combineren kon een schatting van de broedpopulatie van de gierzwaluwen gemaakt worden".

Broedbestand fors toegenomen

Het derde groene vinkje betreft de toename van het broedbestand: "sterke toename, positieve trend" (p.37). In de complexgroepen A t/m D met 702 gierzwaluwkasten werden in 2023/2024 totaal 208 zekere gierzwaluwbezettingen gevonden (p. 37). Dat is het totaal van kastbezettingen en 'natuurlijke' nesten  (vastgesteld als in- of uitvlieger) aangevuld met de resultaten van het endoscooponderzoek. De verhouding tussen 'natuurlijke' en kastbezettingen wordt niet genoemd, maar dus minimaal 157 in kasten, volgens het endoscooponderzoek.

Op p. 45 worden 157 zekere en 117 onzekere kast bezettingen gemeld volgens de interne inspectie van 487 kasten met een endoscoop. Die inspectie vond plaats in 70% van het kastenbestand (buiten het broedseizoen). Er wordt aangenomen dat de gevonden bezettingsgraad in de overige kasten even groot is (p.33) maar die worden aangemerkt als 'onzeker'.

Met deze inspectie bleek het erg lastig om de vogelsoort vast te stellen. (Dat is ook mijn ervaring, zie verslag over inspectie 30 kasten). In 2022 bijvoorbeeld bleken slechts 13 (9%) van de 148 intern geïnspecteerde kasten  aantoonbaar bezet door gierzwaluw (verslag 3, p.6). Totaal waren toen 105 kasten door een of andere vogel (vaak huismus, spreeuw of mees) bezet. Het verslag meldt dan ook dat "aanvullend onderzoek tijdens het broedseizoen meer duidelijkheid moet geven".

In onderstaande figuur staat de ontwikkeling van het totaal aantal bezette nesten in projecten A en C. De totale bezetting nam toe van 11 'natuurlijke' nesten in 2018/2019 (nulmeting) naar 96 zekere nesten in 2023.

En hieronder de ontwikkeling van het totaal aantal bezettingen in complexen van B en D. De totale bezetting nam toe van 32 'natuurlijke' nesten in 2018 (nulmeting) naar 112 zekere nesten in 2024.

In bijna alle complexen is over de vijf jaar een geleidelijke toename van het broedbestand gezien. Op diverse plaatsen zijn ook weer 'natuurlijke' nesten gevonden (aantallen niet genoemd) waarbij van belang was of de 'natuurvrij' gemaakte locaties weer tijdig toegankelijk werden gemaakt. Dit was bij veel complexen niet gebeurt. Het aantal 'natuurlijke nesten' had dus nog flink groter kunnen zijn want gierzwaluwen blijven soms wel twee jaar naar hun oude plekken zoeken.

Een belangrijke verklaring voor de toename is natuurlijk de aanwezigheid van 43 door de renovatie dakloos geraakte paartjes. Maar misschien waren het er wel meer want bij elke zoektocht naar nesten wordt wel wat, soms veel, gemist. In een van de deelrapportages wordt verder opgemerkt dat er ook sprake kan zijn van een 'aanzuigende werking' vanuit andere gebieden waar paartjes dakloos werden of waar geschikte broedplaatsen schaars zijn. Een dergelijk effect wordt (door mij) ook verondersteld bij het succesvolle project in de Utrechtse Rivierenwijk. Dat is een mitigatieproject volgens voorschriften in een ontheffing Wet Natuurbescherming. In 2023, vijf jaar na realisatie, waren daar al meer dan 50 van de 95 neststenen bezet. Voor de renovatie waren er maar 19 nesten volgens het ecologische onderzoek vooraf. Zie renovatieproject Rivierenwijk, Utrecht.

Meer evaluaties nodig

Erg mooi natuurlijk dat een SMP prima resultaten kan boeken. Maar gaat het overal zo goed?  Het is een behoorlijk gecompliceerd bureaucratisch systeem en het kost dus een paar centen. Alleen al het Rijk stelde 54 miljoen Euro subsidie beschikbaar voor de opstelling van de eerste helft van de gemeente die voor 2030 allemaal een SMP moeten hebben. En dan komt nog de uitvoering, monitoring en evaluatie. Het tekort aan ecologen loopt op. Maar we weten nog steeds erg weinig van het gemiddeld resultaat van de vele 10-tallen SMP's die nu al vele jaren van kracht zijn. Het eerste voor de binnenstad van Tilburg dateert van 2016. Het is dus hoog tijd dat er na deze evaluatie ('een van de eerste" vlgs. Arcadis), op basis van een flinke steekproef een totaalbeeld komt van de effectiviteit van het SMP-systeem.

Rick Wortelboer plaatste op de website van de werkgroep gierzwaluw van de KNVV een paar pagina's over het doel, de opzet en de praktijk van een SMP (zoals opgetuigd door Arcadis voor woningcorporaties in Brabant). Daar staat ook een samenvatting van de evaluatie van SMP Leystromen, zie SMP's uitgelegd en de praktijk bij Leystromen.

1. Evaluatie SMP Leystromen '18-'24, Arcadis, maart 2025

De gevonden deelrapportages:

2. Deelevaluatie en monitoring '22 complexen A en C, Arcadis, nov. 2023

3. Verslag interne inspectie (endoscoop) van 148 kasten in '22, Arcadis, 2023

4. Rapportage monitoring 2021, Arcadis, nov. 2021

436 'foutkasten' in Utrecht

update 23 juni 2025

In de gemeente Utrecht zijn voor seizoen 2025 minstens 3.000 (op 17-6-'25 vond ik de 3000-e!, ik heb ze nog steeds niet allemaal) kunstnesten voor gierzwaluwen beschikbaar. In 2023 was van 2.127 gecontroleerde kasten 7,5% bezet. Dat zal nu zeker niet meer zijn want het aantal kasten neemt sneller toe dan de bezetting. Het is waarschijnlijk een vrij normaal percentage maar er zijn nauwelijks gegevens van andere steden beschikbaar.

Het nogal lage percentage heeft o.a. te maken met het typische gedrag van gierzwaluwen (honkvast, semi-koloniebroeder) maar de leegstand is deels waarschijnlijk ook verklaarbaar door slecht uitgevoerde projecten. Ik heb het databestand voor Utrecht uitgeplozen en kom op 436 kunstnesten (15%) in 61 (deels) foute projecten die zo 'fout' zijn dat ze door gierzwaluwen niet benut zullen/kunnen worden.

Er zijn alleen problemen meegeteld die altijd vermijdbaar zijn. Het gaat om fouten met het vlieggat (te groot, te klein, foute positie t.o.v. kastbodem), met obstakels die in- of uitvliegen onmogelijk maken (bomen, struiken, klimop, gebouwdeel, te laag t.o.v. de ondergrond) en om de oriëntatie t.o.v. de zon (op zuid, zuidwest, west en noordwest). Maar er zijn natuurlijk nog vele andere aspecten die bezetting niet kansrijk maken zoals grote afstand tot bestaande broedplaatsen, geen 'daklozen' in de buurt of geen lokgeluid toegepast. Zie daarvoor het hoofdstuk  "succesfactoren", onderaan op de Utrechtse nestkastenpagina.

Bij de uitvoering worden erg veel fouten gemaakt met de zogenaamde onzichtbare 'inbouwstenen'. Die hebben een groot vierkant gat en worden in de spouw geplaatst. Er komt een steenstrip of een hele/halve steen voor waar een vlieggat in gemaakt moet worden.

Maar de juiste uitvoering hangt helemaal af van een goede instructie van de metselaar. Die gaat kennelijk vaak mis want het gat wordt vaak veel te groot gemaakt, of zo klein dat er alleen een huismus of mees in kan of de positie is veel te hoog t.o.v. de kastbodem zodat de gierzwaluwjongen er niet uit kunnen, vooral als ook het oppervlak van de binnenkant niet ruw genoeg is. Bij grote afstand tot de bodem hebben de invliegende ouders problemen met inkomen, ze "ploffen op hun bek", omschreef een kastenexploitant met camerabewaking.

Hiernaast een Deense variant waarbij veel fouten voorkomen worden door de bijlevering van een standaard ovaal vlieggat in een steen. De voorkant van de neststeen ontbreekt en wordt gevormd door de buitenmuur.

We vonden zelfs een project waar de kastvoorkant gelijk met de gevel kwam en dus de voorsteen met gat onmogelijk werd (of was het met opzet om de huismus te  gerieven?).

Het vlieggat met de twee geboorde gaten noemen we de "buiksnijder'. Maar meestal is het gat veel te groot gemaakt (steendikte plus twee voegen), zodat er kauwen, gaaien en andere rovers bij de jongen kunnen. Gierzwaluwen zullen die kasten nooit in gebruik nemen. Ze willen ook in het donker nestelen; daarom zit het vlieggat bij goede kasten altijd links en het vlieggat rechts, of andersom.

De klimop op de foto heeft al bijna alle 30 huismuskasten bedekt en bedreigt nu ook de eerste gierzwaluwkasten.

Deze twee stenen zijn 'op de kop' geplaatst. Het vlieggat zit niet in het midden zodat nu de afstand tot de kastbodem te groot is. De jongen kunnen er misschien niet uit of pas nadat er eerst spreeuwen in hebben genesteld die de bodem flink ophogen.

Ondeugdelijke bevestiging komt ook voor. Voetgangers onder deze kasten dienen bedacht te zijn op de tweede kast die naar beneden kan komen.

Maar het kan nog 'erger'. Deze staat rechtop; misschien kan een koolmees of huismus er wat mee. Locatie onbekend, ik denk UK.

Voorschriften voor de eigenschappen en uitvoering van kunstnesten staan in het Kennisdocument Gierzwaluw van BIJ12.

Veel meer details over de kenmerken van 3.009 kunstnesten gierzwaluw in de gemeente Utrecht op de Utrechtse kunstnestenpagina.  Bij de projectbeschrijvingen zijn problemen/gebreken en andere bijzonderheden gemakkelijk te vinden met de rode tekstgedeelten.

Alle projectlocaties staan met wat basisgegevens ook op Google Maps.

Op de pagina "Utrecht Overig" staat info over het Soortmanagementplan van de gemeente en ander gemeentelijk gierzwaluwbeleid.

250.000 gierzwaluwen in een grot

13 juni 2025

Gisteren was op TV de film Asia van David Attenborough te zien. Daarin kwamen o.a. beelden voor van de gierzwaluwen in een van de grootste kolonies ter wereld in de Tham Nam Lot grot in Noord Thailand. De gierzwaluwen daar, de Himalayan Swiftlet, Collocalia brevirostris, gebruiken in het donker echolocatiegeluid dat ook voor mensen hoorbaar is. Er staat water in de grot. Regelmatig belanden vechtende gierzwaluwen erin die daar door vissen worden verslonden. In het filmpje o.a. de strijd van een gierzwaluw die weet te ontsnappen.

Met dank aan Evert Pellenkoft voor zijn berichtje op het Engelse gierzwaluwforum met de link naar het filmpje op Youtube.

Bij de BBC staat hier informatie over de gierzwaluwgrot.

Dode partner binnen 4 dagen vervangen

10 juni 2025

In Stuttgart is met een webcam op 18 mei een uniek sterfgeval gedocumenteerd. We zien een gierzwaluw in het bijzijn van de partner zwaar ademhalen en sterven. OP de voorgrond op de foto is de vogel dood. Oorzaak onbekend. De partner werkt het lichaam uit het nest en vindt al op 21 mei een nieuw maatje. De al gelegde eitjes worden uit het nest gewerkt en ze beginnen opnieuw. Op 1 juni werd een eerste ei gelegd.

Compositiefilmpje van 7 minuten op Youtube.

Webcams gierzwaluwen

9 juni 2025

Dit jaar is er geen webcam van de gierzwaluw op Beleef de Lente. Maar er zijn er meer. Ik heb de lijst weer eens geactualiseerd.

Er zijn diverse cams met geweldig mooie beelden.

Het broedseizoen is al gevorderd naar het uitkomen van de eitjes. Meer dan de helft van de nesten heeft nu jongen.

Het beeld van het nest in Engeland door de RSPB is ook bijzonder fraai zie webcam RSPB. In Italië, nr. 23, zijn 4 eitjes gelegd maar op 9 juni waren er maar 2 jongen te zien.

In Halle, DE, nr. 16 wordt op 9-6 nog gebroed op 4 eitjes.

Op nr. 15 in de tabel gaat het om een natuurlijk nest; een project sinds 2016 op een school in Tsjechië.

Alle 24 adressen met een of meer webcams en beeld van minstens 36 bezette nesten vindt je op de webcampagina.

Wereld Gierzwaluwdag op 7 juni 2025

Helaas, wegens te slecht weer ging mijn gierzwaluwpraatje bij de Lutherse kerk in Utrecht niet door.

7 juni 2025

Ook dit jaar wordt weer een wereld gierzwaluwdag georganiseerd door 'Swift Lady' Martine Wauters . Op de website kun je jouw activiteit aankondigen (excursie, lezing, film etc.), zie homepage WSD 2025.

De tot nu toe aangemelde activiteiten staan hier.

Dit jaar slechts twee activiteiten in Nederland, waaronder mijn praatje bij de 600+ jaar oude  kunstnestenkolonie in de Lutherse kerk aan de Hamburgerstraat 9 in Utrecht. Het is mogelijk de oudste nog steeds bezette kunstnestkolonie van Europa met ca. 24 bezette nesten in de kapel. Je ziet het spektakel van de langsvliegende en aanhakende nestzoekers en in- en uitvliegende broedvogels.

Verzamelen om 21.00 u. bij het hek van het Utrechts Archief, nr. 28, schuin tegenover de kerk. Meld je even aan op jaaplangenbach@ziggo.nl , dan weet ik hoeveel infofolders ik moet maken.

Ter gelegenheid van WSD-2025 maakte Jane Goodall een videobericht met beschermingsoproep voor onze "amazing masters of the sky".

Gierzwaluwforum

25 mei 2025

Op Google-Groups functioneert al vele jaren een gierzwaluwforum. Er zitten een flink aantal leden bij met vele jaren kennis en ervaring met gierzwaluwen. Er is er altijd wel eentje die een antwoord op een vraag heeft of een goede poging kan doen want we weten er nog lang niet alles van. Voor vragen dus een prima podium maar ook voor het melden van je ervaringen met nestkasten, problemen rond bescherming, leuke waarnemingen en uitwisseling van kennis. Er zijn 47 geregistreerde leden maar registratie hoeft nu niet meer. De berichten zijn voor iedereen leesbaar en iedereen kan berichten plaatsen (klik links boven op "nieuw gesprek") of reageren op berichten of vragen van anderen. Kijk eens rond op Gierzwaluwforum-NL.

Aankomsten 2025

Update 24 mei 2025

Op de trektelpost Falaise de Leucate, bij de oostelijke Pyreneeën is de aankomst redelijk goed te volgen. De aantallen nemen geleidelijk toe in de loop van april maar zo nu en dan is er een enorme piek gedurende 2-3 dagen, tot wel enige tienduizenden. Het dagrecord staat op 68.000 op 8 mei 2022.

Dit jaar ging het rond half april om enige tientallen tot honderden per dag. Op de 21e begon met ca. 8.000 vogels een duidelijk piek die opliep tot 33.000 op de 24e. Na de 27e t/m 4 mei nagenoeg niets meer met vervolgens weer een flinke opleving met 16.000 op 7 mei. Na 8 mei t/m 15 mei ook bijna niets meer en op 21 en 23 mei weer een flinke piek met ruim 8.000 stuks.

Ze kunnen vanaf Zuid-Frankrijk binnen twee dagen in Nederland zijn en dus  verklaart de Franse piek waarschijnlijk ook de piek van 5.710 stuks op 26 april langs trektelpost Breskens in Zeeuwsch Vlaanderen. Ook daar stagneerde de doorkomst daarna. Slecht weer in Noord-Frankrijk hield ze o.a. op. Drie dagen na de piek van ruim 16.000 in Zuid-Frankrijk op 7 mei was er ook bij Breskens weer een piek van rond de 8.000. Het grafiekje geeft het beeld.

In Breskens werd op 16 april en op 3 t/m 8 niet geteld.

Na 13 mei alleen nog op de 19e en de 24e, (een paar vogels) Bij Leucate wordt op alle dagen geteld.

Het is bij diverse kolonies nog erg stil. Het lijkt erop dat nog niet alle broedvogels binnen zijn en ook de bangers (niet-broeders die altijd 2-3 weken later aankomen) laten op zich wachten. Komende week wordt het drukker.

Jochum Kuhnen in Beek-Ubbergen vermoedt op 9 mei de nodige stagnatie bij de bezetting van zijn kolonie aan huis: "Het lijkt er een beetje op dat een deel van de gierzwaluwen vroeg was dit seizoen, maar dat een ander deel juist later arriveert. Dat kan tot gevechten gaan leiden als de als eerste teruggekeerde vogels al snel met een nieuwe partner aan de gang gaan en de oorspronkelijke partner later toch nog terugkomt. Ik zal het zien...". Zie zijn dagboek.

Op waarneming.nl werden op 26 april (viering Koningsdag) ruim 1.400 meldingen (dus niet aantal vogels) geplaatst, een fors nieuw record, o.a. dankzij mooi weer maar waarschijnlijk ook door een tamelijk vroege aankomst van veel vogels. Vorig jaar 'maar' 775. De ontwikkeling illustreert ook dat er steeds meer waarnemers zijn. De dip in 2022 was o.a. aan erg koud weer te wijten maar vooral ook aan een erg late aankomst, zie late aankomst in 2022.

Op 14 april zag Henk Schreuders in Hattem er eentje na een paar rondjes boven het dorp onder een dakpan schieten; de eerste melding van een bezet nest. Harm Peeters zag bij zijn nestkastenkolonie (25+ bezet) in Arcen aan de Maas op 26 april de eerste naar binnen vliegen. Bekijk hier de gierzwaluwwaarnemingen, code "bezet nest" van 2025. 

In Leuven (B) is het seizoen voor de nestkastenkolonie van Louis-Philippe Arnhem op 21 april begonnen. Hij meldt op het int. gierzwaluwforum: "First screaming party with 3 participants. Two boxes occupied, one with a couple. The season has started here in Leuven."

Op de internationale site is te zien dat er in Spanje per 4-4-25 al heel wat zijn.  Zie: Observation.org-Gierzwaluw.

Op waarneming.nl verscheen de eerste melding al op 25 maart, in Wanssum, Midden-Limburg. Met bewijsfoto! Dat is voor Nederland de op een na vroegste waarneming 'ooit' (sinds 1973). Bij Breskens kwamen op 6 april de allereersten langs. De vroegste 'ooit' was 21 maart 2010. De 1e waarneming valt vooral steeds vroeger doordat er steeds meer waarnemers zijn.

Volgens de datum van de eerste eileg vervroegde de aankomst echter slechts een dag of vier sinds 1996. Maar dat beeld wordt wellicht ook nog vertekend door een toenemend aantal waarnemingen met camera's (waarmee ze eerder worden opgemerkt). Misschien is er wel helemaal geen vervroeging, zie Sovon - gierzwaluw en ook  komen ze echt eerder aan?

Ga voor aankomst- en vertrekpatronen in  de jaren 2015-2024 naar de pagina: gierzwaluwfenologie.

Veel meer over de trek: Migratie gierzwaluw.

Cursus gierzwaluw, huismus en ruimtelijke ontwikkeling

april 2025

Ook dit jaar verzorgen Sovon en Vogelbescherming weer eendagscursussen voor professionals over de bescherming van huismus en gierzwaluw.  Hoe werkt de Omgevingswet bij sloop en renovatie van panden met nesten ? En veel meer. De eerstvolgende is op 11 september 2025 bij Vogelbescherming in Zeist en kost € 450,-  excl btw.

Alle info: Cursus gierzwaluw en huismus.

Erich Kaiser overleden

28 februari 2025

Gierzwaluwliefhebber en onderzoeker Erich Kaiser (1937-2025) is overleden. Iedereen die ook maar een beetje wilde weten over gierzwaluwen kende hem. Vooral via zijn publicaties over het onderzoek naar zijn nu 60 jaar oude nestkastkolonie in zijn huis aan de Margrethenstraase in Kronberg (D). Maar anders wel door zijn vele tientallen andere publicaties over deze  vogel. Hein Verkade, onderzoeker van de gierzwaluwen in Noordwijk, bracht evenals diverse andere Nederlandse liefhebbers ook een bezoek aan de kolonie. Lees hier zijn verslag.

In 2003 was de gierzwaluw vogel van het jaar in Duitsland. Erich schreef naar aanleiding daarvan een artikel dat vertaald werd opgenomen in Het Vogeljaar, afl. 2 van 2004.

Erich vertelt over de gierzwaluwen van zijn kolonie in de film A silent spring, over Gierzwaluw, Koekoek en Visarend. (16 min.). (Het boek "Silent Spring", over de bedreiging door insecticiden van Rachel Carson, dateert van 1962).

(foto van Ulrich Tigges)

Beroerd seizoen 2024 in Oisterwijk

24 februari 2025

Het broedseizoen 2024 in de 24 met camera bewaakte nestkasten in de Joanneskerk van Oisterwijk is door de gierzwaluwliefhebbers onder leiding van Hannie Nilsen weer goed in de gaten gehouden. Het was niet best. Kauwen en het usutovirus maakten veel slachtoffers. In de 24 broedsels werden 67 eitjes gelegd waarvan er maar 40 uitvlogen. Zes jongen gingen dood. Een gemiddeld broedsucces van slechts 1,5 uitvliegers per broedsel. In slechts 7 van de 24 kasten waren er geen problemen. In het verslag ook de details per kast en links naar filmpjes op Youtube.

- Jaarverslag 2024 nestkasten Oisterwijk

- Bericht Oisterwijknieuws, 22-3-2025

Minister voert "nestkastenmotie" niet volledig uit

19 februari 2025

Minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting deelde in een overleg met de Tweede Kamer op 18 februari mee dat zij de aangenomen motie voor een verplichting voor het aanbrengen van voorzieningen voor gierzwaluw, huismus en vleermuizen in alle nieuwbouw en bij ingrijpende verbouw niet volledig zal uitvoeren. Eerder werd al op de Woontop afgesproken dat gemeenten die verplichting ook niet mogen opleggen (kon tot voor kort nog wel).

In een brief aan de Kamer van 18-2 zegt de minister wel te werken aan een verplichting voor deze voorzieningen in alle andere gebouwen dan woningen (utiliteitsbouw zoals kantoren, scholen e.d.). Daarvoor wordt een regeling ontworpen die wordt opgenomen in de Omgevingsregeling van de Omgevingswet en zou na het doorlopen van de procedure per 1 juli 2026 van kracht kunnen worden.

- Bericht en documenten 18-2-25 bij Volkshuisvesting.

- Bericht van Niels de Zwarte 19-2 op Linkedin met reacties.

- 52.000 handtekeningen voor verplichting, 6-3 voor Keijzer.

Eerder bericht hierover van 4 januari 2025

Eind vorig jaar besloot minister Keijzer om toch geen verplichting voor nestkasten in alle nieuwbouw vast te leggen. Die was door haar voorganger Hugo de Jonge al tot in detail voorbereid. Er kwam echter flink protest tegen het voornemen en op 17 december nam de Tweede kamer een motie aan (71 tegen 70) waarin gevraagd werd de verplichting toch in te voeren. Er is in ieder geval nu nog geen verplichting actief. Zie bericht NOS: toch verplichting ?

De minister maakte op 28 november 2024 in een brief aan de Tweede Kamer bekend dat de voorgenomen regelgeving voor het verplicht aanbrengen in alle nieuwbouw en bij ingrijpende renovatie van kasten voor gierzwaluw, huismus en vleermuizen per 1-1-2025 niet wordt opgenomen in de Omgevingswet. Het besluit is gebaseerd op het regeerprogramma waarin staat dat in de bouwregelgeving voor woningen geen nieuwe duurzaamheidseisen worden opgenomen. Ook zou het schrappen van de verplichting passen bij het programma STOER van het ministerie (Schrappen van Tegenstrijdige of Overbodige Eisen en Regelgeving). Daar worden de vele regelingen Trumpiaans aangeduid als "het drama van de goede bedoelingen".

Bouwend Nederland deed op 15 november nog een dringend beroep op de minister om de regeling wel in te voeren. Zij vindt vooral de bijbehorende standaardisatie van de uitvoering van de voorzieningen belangrijk. Daarbij worden nog veel fouten gemaakt en moet nu voor elk (vrijwillig uit te voeren) project apart worden voorgeschreven.

De belangrijkste voorschriften waren:

Elk gebouw moet voor elke 110 vierkante meter gevel + dak tenminste een verblijfsvoorziening voor de gierzwaluw en een voor de huismus krijgen, met een minimum van 1 voorziening per soort als het oppervlak kleiner is. Oppervlakten boven 25 meter hoogte tellen niet mee.  Voorzieningen voor meerdere woningen/gebouwen mogen geclusterd worden als het geheel als bouwwerk wordt aangemerkt.

De onderlinge afstand tussen gierzwaluwvoorzieningen bedraagt minimaal 1 meter en de afstand tot opengaande ramen e.d. is minimaal 50 cm. Er is jaren voor de regeling gelobbyd en aan gesleuteld door ambtenaren, ecologen en belangenorganisaties.

Bescherming - verplichte kasten in alle nieuwbouw

Kamerbrief 28-11-24 over toch geen verplichte nestkasten in Bbl van Omgevingswet.

Bericht bij Vogelbescherming.

Brandbrief van Bouwend Nederland aan de minister, 15-11-2024

Reactie en oproep van Zoogdiervereniging, 4-12-2024

Vorig jaar april werd o.a. wegens te weinig actieve leden de landelijke vereniging GBN (Gierzwaluw Bescherming Nederland) opgeheven (zie bericht). De landelijke natuurvereniging KNVV bleek bereid om te bezien of binnen haar organisatie een landelijke werkgroep gierzwaluwen kan functioneren. De restanten van GBN, waaronder een financieel fonds van ca. 25.000,- Euro , werden al overgedragen aan KNVV. Belangstellenden worden nu opgeroepen om deel te nemen aan een online ZOOM bijeenkomst op 13 februari 19.30 u. om over zo'n werkgroep van gedachten te wisselen.

Zie voor info en aanmelding de oproep op de website van KNVV.

De KNVV is een landelijke natuurvereniging met meer dan 40 regionale afdelingen, zie https://knnv.nl/ .

Update 28 februari 2025

De bijeenkomst op 13-2 werd door ca. 50 liefhebbers gevolgd.

Inmiddels is de verhuizing van de website van GBN naar KNVV bijna voltooid, zie de website van de werkgroep gierzwaluwen KNNV.

Er is alvast gestart met het inventariseren van aanvragen voor financiering van (nestkast)projecten. Je kunt al een aanvraag indienen met projectomschrijving. Bijdragen van 500-1.000 Euro zijn mogelijk. Neem contact op met Paulus Kosters (bestuurslid KNVV) op info add gierzwaluw.knvv.nl , ook voor andere suggesties en vragen. Een groepje van negen deelnemers komt op 28-2 bijeen om e.e.a. verder vorm te geven.

Update 11 april

De werkgroep organiseert op 14 juni v.a. 10.30 bij de kolonie van familie Koenraadt in Standaardbuiten de eerste landelijke dag. Geef je op via de adressen hierboven. Er is plaats voor maximaal 50 personen.

Elk jaar vernemen we op het internationale gierzwaluwforum (zie :  gierzwaluwforum-ww (Google Groups) begin februari het eerste teken van terugkerende gierzwaluwen uit de overwinteringsgebieden in zuidelijk Afrika. Nestkastenexploitant Amnonn Hahn in Israël meldde op 30 januari om 17.25 de eerste aankomst in zijn met camera bewaakte nestkast nr. A6 in Givatayim. Zeker 's avonds is de vogel te zien via de webcam op webcams Givatayim . Vanmiddag zat ie al om 16.40 op het nest. De aankomst is op dit stukje film te zien: 1e aankomst in A6.

Op 4 maart kwam de (kennelijk vertraagde) echtgenoot aan. Op dit filmpje zie je ze vlak na elkaar de kast invliegen.

Hier in Nederland moeten we nog drie maand geduld hebben. De allereersten worden meestal begin april gemeld maar de hoofdmoot arriveert pas begin mei. Hier veel meer over de trekroutes van gierzwaluwen.

14 januari 2025

In de gemeente Westland wordt in 2025 voor het vierde jaar veel onderzoek en bescherming gedaan aan dakbroeders en vleermuizen. De natuurlijke gierwaluwnesten en de nestkastbezetting wordt in alle dorpen in kaart gebracht.

Op woensdag 22 januari 2025 is er in Wijkcentrum 't Anker een tweede infoavond (de 1e was op 14-1 in Naaldwijk) voor iedereen die er meer van wil weten en/of mee wil helpen bij de werkzaamheden en/of zelf een kast aan huis wil hebben. Zie info over de avond.

Op de projectenpagina staat een samenvatting van de telresultaten en andere bevindingen in de voorgaande jaren.

Toch minder gierzwaluwen ?

20 december 2024

In de gisteren verschenen Vogelbalans 2024 meldt Sovon over de gierzwaluw dat "we via MUS voor het eerst een betrouwbare trend hebben kunnen berekenen, welke licht afnemend is". Ik zet er eigenlijk nog steeds een vraagteken bij want de gierzwaluw is vliegend, en al helemaal broedend, een notoir lastig te tellen vogel. De trend, ook die in andere landen, is uitsluitend gebaseerd op tellingen van rondvliegende vogels. Vaak zijn dat tuinvogeltellingen zoals die ook in Nederland gedaan worden.

Gierzwaluwtrends in een aantal landen, 2007 = 100%

Maar in Nederland is de trend gebaseerd op de stadsvogelindicator MUS die sinds 2007 wordt uitgevoerd op 12 telpunten in totaal ruim 800 gebiedstellingen. In 2024 was de score erg laag. Mogelijk had dat te maken met o.a. het extreem natte voorjaar waar ook andere insecteneters last van hadden. De trend is ook in veel andere landen licht dalend en daar moeten we het dan maar op houden. Maar ga vooral in eigen stad of dorp tellen hoe het daar zit want er zijn beslist dorpen en wijken waar het beter gaat.

In Noordwijk doen ze dat al sinds 1993 elke vijf jaar en in 2023 al voor de zevende keer! En ze vonden ook nog data uit 1967-1968 ! Uniek onderzoek, het broedbestand neemt toe in Noordwijk-Binnen, maar waarschijnlijk af in Noordwijk aan Zee! Zie Noordwijk, broedbestand 1967-2023.

Meer over telproblemen en broedbestand op broedbestand gierzwaluw.

Filmpjes om de winter door te komen

Over de visarend, koekoek en gierzwaluw

A silent spring. (16 min.). Engeland, met o.a. Erich Kaiser (D) en Edward Mayer (UK). (Het boek "Silent Spring", over de bedreiging door insecticiden van Rachel Carson, dateert van 1962).

Terug in het wild

De NPO maakte met Menno Bentveld van o.a. Vroege Vogels de film "Terug in het wild", waarin een aantal diersoorten wordt behandeld dat met succes aan een nieuw voortbestaan wordt geholpen. Vanaf minuut 13.30 is de gierzwaluw aan de beurt met een verhaal over de succesvolle nestkasten in de Amsterdamse Oranjekerk. Thea Dammen van de Amsterdamse gierzwaluwwerkgroep en gierzwaluwonderzoeker Gert de Jong vertellen, begeleid door schitterende beelden, over de vogel en de dramatische achteruitgang in de stad. "Terug in het wild 2" op NPO start.