Gierzwaluwnieuws 2025

Gestrand bij de nestkasten op het balkon van Louis-Philippe Arnhem in Leuven.

Gierzwaluwpagina's

100 soorten   Bescherming

Aankomst- en vertrek 2014-2025

Broedvogelbestand  Camera in nestkast

Fenologie van 1e aankomst  GBN

KNNV, werkgroep gierzwaluwen

Kunstnesten

Kunstnestprojecten NL (306)

 Leefwijze Lokgeluiden 

Maarssen, broedbestand 2016-2021

Nachtvliegen  Nesten zoeken 

Opvang  SMP's en Pre-SMP's

  Tillen  Trekroutes

Utrecht, nestkastbezetting '18 - '25  Utrecht, kolonie Rivierenwijk

Utrecht, Leidsche Rijn   Utrecht overig  

Webcams   Weblinks  Wet- en regelgeving

Woudsend, broedbestand 2007-2015

Contact: jaaplangenbach@ziggo.nl   06 -3849 7474.

Willemstraat 38, 3511 RK, Utrecht. 

BlueSky: https://bsky.app/profile/kortemozart.bsky.social

Minstens 500 nesten in gemeente Westland, waarvan 66+ in nestkasten

10 september 2025

In de gemeente met 11 dorpskernen wordt sinds 2021 door Natuurlijk Westland (KNNV-afd.) intensief naar gierzwaluwnesten gezocht. Ook de beschikbare nestkasten worden gedocumenteerd en jaarlijks op bezetting gecontroleerd. In 2025 werden er 362 'natuurlijke' nesten gevonden. En er waren 1.127 nestkasten en neststenen beschikbaar waarvan er 66+ bezet waren. In het voorjaar van 2025 kwamen er 204 kasten bij.

Nesten zoeken van 2021 t/m 2025

In 2021 fietste Aad van Uffelen al een 400 kilometer lange nestenzoektocht door de elf dorpen van gemeente Westland. Hij vond er toen 73 en gaf aan in welke gebieden in de jaren daarna verder gezocht zou moeten worden. Een ploegje van 6-9 mensen van Natuurlijk Westland heeft in 2022 t/m 2025 de elf dorpskernen opnieuw onderzocht. Uit de verslagen blijkt maar weer eens dat hoe langer je zoekt, hoe meer je vindt (als ze er zijn). In 2022 werden er 189 gevonden, in 2023 al 343 en in 2024 kwam de teller op totaal 468 (waarvan 68 in 923 beschikbare nestkasten).

In 2025 was de zoekcapaciteit wat minder met acht tellers die alle 11 dorpskernen van eind april t/m eind augustus meerdere malen bezochten. Er was onvoldoende tijd om alle gevonden nesten in 2024 te controleren. Toch werden er nog een respectabele 428 gevonden, dus 40 minder dan in 2024. Het totaal voor de gemeente wordt op meer dan 500 geschat.

Het belangrijkste doel van de zoektochten en de aandacht voor de resultaten is betrokken partijen (ecologen, woningeigenaren, gemeente en woningcorporaties) attent te maken op de nesten zodat die bij renovaties en sloop volgens de regels van de wet beschermd kunnen worden.

Nestkasten aan huis

In een actie van tellers, bewoners en gemeente is in maart 2025 in Naaldwijk gestart met het ophangen van de eerste van 204 nestkasten, waarvoor 100 bewoners zich hadden aangemeld. Zie bericht WOS-nieuws-20-3-2025.

De kasten hangen op 87 verschillende adressen, gemiddeld dus 2,3 kasten per adres, en maximaal 6 stuks op een enkel pand. De kasten zijn ook geschikt voor huismussen. De vraag is of dit veel bezettingen door gierzwaluwen gaat opleveren. Elders blijkt dat hier en daar een paar kasten verspreid door dorp of wijk niet goed werkt. Maar de organisatie doet het vooral ook om mensen wat directer bij de bescherming te betrekken, hetgeen naar eigen zeggen goed is gelukt met infobijeenkomsten en onderling contact.   

In 2025 werden 66 van de 428 nesten in nestkasten gevonden (2 minder als in 2024) op een totaal van 1.127 beschikbare kasten. Er is een nestkast met camerabewaking waar drie jongen zijn uitgevlogen.

In het jaarverslag staat per dorp een kaartje met de locaties en adressen van de gevonden nesten in 2024 en 2025 en een grote overzichtstabel met gegevens van alle 1.127 kunstnesten.

Broedplaatsen en nestkasten in dorpskernen gemeente Westland

Niet alle nestkasten zijn even intensief onderzocht. Maar er zijn waarschijnlijk weinig bezettingen gemist, misschien 10 of hooguit 20 is de inschatting van coördinator Marco Verschoor.

 

Dorpskern	Gevonden nesten				Waarvan nestkasten / neststenen
	2022	2023	2024	2025	Beschikbaar '22 - '23 - '24 - '25	Bezet '22-'23-'24-'25
De Lier	15	20	34	25	1 - 7 - 10 - 29	0 - 0 - 0 -  0
's-Gravenzande	14	54	69	74	0 - 0 - 0 - 33	0 - 0 - 0 -  0
Heenweg	4	4	3	3	0 - 0 - 2 - 6	0 - 0 - 0 - 0
Honselersdijk	18	10	14	15	0 - 0 - 2 - 6	0 - 0 - 0 - 0
Kwintsheul	2	8	9	8	80 - 80 - 137 - 143	? - 0 - 1 - 1
Maasdijk	7	6	11	9	0 - 0 - 0 - 9	0 - 0 - 0 - 0
Monster	29	44	88	94	12 - 16 - 39 - 91	? - 2 - 2 - 2
Naaldwijk	28	64	70	44	137 - 137 - 137 - 189	0 - 0 - 0 - 0
Poeldijk	18	20	30	36	51 - 51 - 51 - 63	0 - 0 - 0 - 0
Ter Heijde	31	42	56	57	52 - 94 - 128 - 126	18-22-25-26
Wateringen	23	71	84	64	375 - 417 - 417 - 432	12- 34-39-35
Totaal	189	343	468	428	678 - 802 - 923 - 1.127	30 - 58 - 68 - 66

- Artikel in Trouw over zoektochten Westland, 7 - 6 - 2022

- Verslag zoekseizoen 2023 in Naaldwijk

- Verslag zoekseizoenen Westland 2021-2023

- Verslag broedseizoen Westland 2024

- Verslag broedseizoen Westland 2025

We zijn verder ook nog benieuwd welke kolonie nu de op twee na grootste is. Ecogroen en de gemeente reageerden nog niet op vragen.

Vale gierzwaluw giert met apus in Leuven

26 juli 2025

De vale gierzwaluw (Apus pallidus) broedt in het Middellandse zeegebied maar wordt steeds vaker noordelijker gezien en sinds 2013 jaarlijks in Nederland, vooral in het najaar. Maar gierzwaluwspecialist Louis-Philippe Arnhem ontdekte er eentje al op 20 juli.  Niet een eenzame zwerver langs de kust maar als deelnemer aan giervluchten van 'onze' gierzwaluw Apus apus in het centrum van Leuven, bij het Kolveniershof. Een primeur voor België. Hij werd herkend aan het geluid en nadien is hij door vele anderen waargenomen, voor het laatst op 26 juli. Zie de meldingen op waarneming.be. (met diverse geluidopnames. Klik op de datum vooraan de waarnemingsregel voor details).

Het broedgebied breidt zich heel langzaam uit naar het noorden tot in Frankrijk, Toulon en in Zwitserland. In Duitsland, Regensburg is de vale in 2024 in een nestkast gefilmd, samen met een apus. Daar is duidelijk het kleurverschil te zien. De vale werd er overigens snel uitgewerkt, zie filmpje op Youtube.

Op Corsica en ook elders broedt de vale wel gemengd met Apus apus. De splitsing tussen pallidus en apus vond waarschijnlijk 2 miljoen jaar geleden plaats.

- Melding Louis-Philippe op Gierzwaluwforum-NL

- Meer over de vale gierzwaluw in Nederland

- Meer over de vale in Zuid-Europa

- Broed- en overwinteringsgebied

Vele honderden slachtoffers door hittestress

Update 1 augustus 2025

De vroege hittegolf van 29 mei t/m 3 juli (De Bilt) en de erg hoge temperaturen in vooral het zuiden tot 38 graden hebben erg veel slachtoffers onder gierzwaluwen gemaakt. De jongen ontvluchten vooral de nesten onder dakpannen waar het wel 50-60 graden kan worden. Maar ook nestkasten die teveel in de zon hangen in plaats van op noord of oost kunnen slachtoffers maken. Het leidde tot soms ongekende topdrukte bij de vogelopvangcentra.

Alleen al de opvang in Utrecht meldde 42 slachtoffers en gierzwaluwspecialist Elles (ze brengt al 19 jaar te jonge gierzwaluwen groot) kreeg er bij de 20 die ze al had, nog 28 bij uit Soest (29-6 t/m 3-7, vnl. uit Amersfoort).

(filmpje rtv-Utrecht met medewerkers)

Bij vogelopvang de Mikke in Middelburg werden 40 jongen bezorgd, zie bericht Omroep Zeeland.  Wildopvang Someren (Br.) heeft er al 120 in huis, in Nieuw Bergen (Li) werden er 30 bezorgd en bij Noach in Halle bij Doetinchem 50 slachtoffers. Op 6 juli kwamen er nog steeds bij die nu pas gevonden/bezorgd werden. De opvang in Zundert werd "overspoeld". Voor 30 juni waren er al 69 binnen, tijdens de hittegolf kwamen er 111 bij en van 4 juli t/m 14 juli nog eens 37, zie ook bericht Zuidwestupdate, 6 juli. In Midwoud (NH) 40 stuks van 30-6 t/m 6-7 uit de wijde regio.  In Axel, onder Terneuzen werden er 25 onder een project met 70 nestkasten gevonden die het niet overleefden, zie bericht zva-online. In Gouda werden 27 jonge gierzwaluwen binnengebracht (16 nagenoeg volgroeid en 11 erg jonge) en ook nog 19 (veelal uitgeputte) volwassen vogels. Voor de hittegolf waren er nog maar 2 binnen. Daarna kwamen er nog 9 binnen, waaronder een aantal door een kat gevonden. Bij de wildopvang in Den Helder kwamen er 14 binnen waarvan negen het niet overleefden.

Totaal dus ruim 560 slachtoffers bij deze tien locaties

Het moet landelijk om wel een paar duizend slachtoffers gaan. De jongen die het nest ontvluchten worden meestal niet gevonden omdat ze snel wegkruipen om in de struiken te sterven. Of ze worden door een kat of gaai 'weggewerkt'.

Ook in België was het recorddruk. In Natuurhulpcentrum Oudsbergen werden er dagelijks 20-30 binnengebracht, totaal 356 jonge gierzwaluwen. Op 20 juli waren er nog 70 in huis, zie bericht VRT. Rond 20 juni begon de ellende al in Spanje met hier en daar honderden jonge gierzwaluwen op de troittors, zie bericht Animals Today.

Deze hittegolf was vroeg in het jaar en de jongen (foto) zijn dan nog erg klein. De gemiddelde uitvliegdatum is 21 juli (maar de spreiding is vrij groot), dus nog bijna 3 weken voeren te gaan.

Extra verontrustend is dat zelfs oostelijk georiënteerde nestkastprojecten bij deze extreme hitte niet veilig lijken. De kasten in het genoemde project in Axel hangen op het oosten. Henk Haans in Tilburg heeft zijn jongen in een op het oosten georiënteerde kast na 4 juli niet meer gezien. Ze waren ca. 3 weken oud en hij had een sterk vermoeden dat ze de kast waren ontvlucht. Maar bij kastcontrole op 11 augustus trof hij er drie dode jongen aan, zie Projecten Tilburg.

Bij vrij laten niet opgooien maar van de vlakke hand zelf laten wegvliegen, hier door opvangster Judith Wakelam  (†). Als ze fit zijn vertrekken ze.

Op 12 juli kwam ik een bewoonster tegen die op ca. 4 juli een dood jong vond op de parkeerplaats voor de gevel met 20 neststenen aan de Arthur van Schendelstraat, gericht op het zuidwesten. Hier meer over dit project.

De fout komt veel voor. In Utrecht ken ik 455 kunstnesten (15% van totaal) op Z, ZW, W of NW, zonder extra bescherming door bijvoorbeeld een dakoverstek, dakgoot of dubbel (wit geverfd!) dak. Bijna allemaal in projecten van professionele organisaties zoals gemeente, woningcorporatie of projectontwikkelaar (zie kastoriëntaties Utrecht ).

- Hongerig jong in opvang eet gretig een worm, Youtube

- Meer over hittestress

- Vogelasiels in Nederland

Goed resultaat met SMP Leystromen in Brabant

Maar hoe gaat het elders?

30 juni 2025

In mei 2025 verscheen een evaluatie van de resultaten van het Soortmanagementplan (SMP) van woningcorporatie Leystromen voor ca. 10.000 woningen in Brabant, voornamelijk (85%) in Gilze, Rijen, Hilvarenbeek, Goirle en Oisterwijk. Het SMP, opgesteld (2017) en geëvalueerd door adviesbureau Arcadis, loopt nog t/m september 2025.

Er zijn totaal 2.345 kasten, neststenen of sleuven in dakranden/overstekken voor de gierzwaluw gerealiseerd, 2.610 nestkasten voor de huismus en 1.642 verblijfplaatsen voor vleermuizen. In het gemonitorde gebied met 702 voorzieningen voor de gierzwaluw is het aantal broedplaatsen van de gierzwaluw toegenomen van 43 'natuurlijke' nesten in 2018/2019 naar 208 bezette nesten ('natuurlijk' en in kunstnesten) in 2024.

Ik bespreek hieronder alleen de gierzwaluwresultaten.

In 2019 werd op basis van het SMP een ontheffing verleend voor het overtreden van verboden in de Wet natuurbescherming (Wnb) en voorschriften vastgelegd voor de uitvoering van de renovaties en het monitoren van de bezetting van de aan te brengen kunstnesten voor gierzwaluw en huismus en verblijfplaatsen voor vier soorten vleermuizen.

In 2018/2019 en met latere aanvullingen (een nulmeting is drie jaar geldig) is een nulmeting gedaan. Die vond plaats in alle woningclusters waar t/m 2024 gerenoveerd werd. Er is 5 jaar onderzoek gedaan naar de benutting van de voorzieningen en andere broed- en verblijfplaatsen. De resultaten zijn samengevat in dit rapport (in opdracht van Leystromen) en hebben vooral ten doel om vast te stellen (voor de provincie Gelderland als bevoegd gezag) of de woningcorporatie heeft voldaan aan de provinciale voorschriften in het SMP en de ontheffing en voorts om vast te stellen wat de effecten van de maatregelen zijn op de populatietrend, op het behoud van belangrijke verblijfplaatsen (vleermuizen) en op de functionaliteit van de maatregelen.

Meer voorzieningen dan vereist

Er zijn voor de gierzwaluw in het hele SMP-gebied 12% meer kasten (totaal 2.345) geplaatst dan volgens de taakstelling die voortvloeit uit de voorschriften in de ontheffing. Daarin werd per woning en per complex bepaald hoeveel kasten geplaatst moeten worden.

Het aantal gerealiseerde voorzieningen is ook nog vergeleken met de aantallen die gerealiseerd zouden zijn bij een "reguliere aanpak" , dus zonder SMP en volgens afzonderlijke ontheffingen Wet natuurbescherming (met compensatieverhouding 1:3). Dat resulteert in een factor 4,7 meer kasten en maar liefst een verhouding van 14 : 1 t.o.v. het aantal "gesaneerde" nesten (167) volgens de nulmeting (p. 19). In het monitoringsgebied (een steekproef uit het totaal) was het aantal kasten (702) nog wat groter: 5,44 x het "regulier" vereiste aantal (3x43=129) en maar liefst 16,3 maal het aantal verdwenen nesten (43).

Aan het saldo (realisering t.o.v. taakstelling/reguliere aanpak) wordt erg veel aandacht besteed, maar meer kasten is, zeker bij gierzwaluwen, beslist niet altijd ook beter. Toch wordt dit door de provincie in de ontheffingswaarden als een belangrijke "meerwaarde" aangemerkt die dus geëvalueerd moet worden.

Gunstige populatietrend volgens MUS?

Veel aandacht gaat ook uit naar de trendontwikkeling van de populatie volgens MUS-tellingen (Meetnet Urbane Soorten van Sovon). Dat moet volgens de voorschriften van de provincie. Ook daarvoor een groen vinkje. Ze wordt voor de gierzwaluw op basis van (erg schaarse, vlgs het rapport zelfs te schaars voor een trend op lokaal niveau) MUStellingen in het gebied over 2007-2024 toch "stabiel" genoemd (Sovon, 2025) en landelijk is dat matig afnemend, p. 27.

Deze positieve trend is volgens het rapport "mede het gevolg van de SMP-uitvoering" (p.59). Daarbij wordt dus aangenomen dat deze telling van rondvliegende vogels een betrouwbare maat is voor "de populatie". Daar bestaan echter flinke twijfels over die de auteur zelf, Rick Wortelboer, overigens al eens uitgebreid heeft aangegeven in een artikel in het  Gierzwaluwbulletin-2012, zie MUS-trendevaluatie. De positieve trend volgens MUS schept dus verwarring over de waarde ervan en is ook volstrekt overbodig. De toename van het aantal nesten is overtuigend genoeg.

Nota bene: in de bespreking op de KNVV-site van Wortelboer stelt hij dat er voor het Leystromengbied en voor Brabant inn tegenstelling tot het Sovonoordeel geen toe- of afname volgens de MUStrend is vast te stellen.

Broedbestand geschat met drie typen onderzoek

De gemonitorde woningcomplexen omvatten 1.160 woningen (ca. 9% van het totale woningbestand) en 702 (30%) van het totaal aantal geplaatste gierzwaluwkasten (2.345). Ze zijn representatief naar type woningbestand (appartementen, grondgebonden) voor het totale bestand en de renovaties vonden in het begin van de monitoringsperiode plaats.

Over de aard van de zoekinspanning bij de nulmeting en de monitoring is de samenvatting erg sober. Het wordt in deelrapportages aangegeven maar die kon ik niet vinden. Er is voor 'kwantitatief onderzoek' ('gangbaar protocolonderzoek', spotten van in- en uitvliegers) 3x onderzoek gedaan in het broedseizoen en eenmaal 'kwalitatief onderzoek' in juni (gericht op grotere kolonies binnen het gebied).  Aanvullend zijn 487 kasten intern onderzocht met een endoscoop. In een bericht van de auteur over het rapport op het Nederlandse gierzwaluwenforum (Google-groups-gierzwaluwen) schrijft hij: "Door de gegevens van de drie verschillende typen monitoring te combineren kon een schatting van de broedpopulatie van de gierzwaluwen gemaakt worden".

Broedbestand fors toegenomen

Het derde groene vinkje betreft de toename van het broedbestand: "sterke toename, positieve trend" (p.37). In de complexgroepen A t/m D met 702 gierzwaluwkasten werden in 2023/2024 totaal 208 zekere gierzwaluwbezettingen gevonden (p. 37). Dat is het totaal van kastbezettingen en 'natuurlijke' nesten  (vastgesteld als in- of uitvlieger) aangevuld met de resultaten van het endoscooponderzoek. De verhouding tussen 'natuurlijke' en kastbezettingen wordt niet genoemd, maar dus minimaal 157 in kasten, volgens het endoscooponderzoek.

Op p. 45 worden 157 zekere en 117 onzekere kast bezettingen gemeld volgens de interne inspectie van 487 kasten met een endoscoop. Die inspectie vond plaats in 70% van het kastenbestand (buiten het broedseizoen). Er wordt aangenomen dat de gevonden bezettingsgraad in de overige kasten even groot is (p.33) maar die worden aangemerkt als 'onzeker'.

Met deze inspectie bleek het erg lastig om de vogelsoort vast te stellen. (Dat is ook mijn ervaring, zie verslag over inspectie 30 kasten). In 2022 bijvoorbeeld bleken slechts 13 (9%) van de 148 intern geïnspecteerde kasten  aantoonbaar bezet door gierzwaluw (verslag 3, p.6). Totaal waren toen 105 kasten door een of andere vogel (vaak huismus, spreeuw of mees) bezet. Het verslag meldt dan ook dat "aanvullend onderzoek tijdens het broedseizoen meer duidelijkheid moet geven".

In onderstaande figuur staat de ontwikkeling van het totaal aantal bezette nesten in projecten A en C. De totale bezetting nam toe van 11 'natuurlijke' nesten in 2018/2019 (nulmeting) naar 96 zekere nesten in 2023.

En hieronder de ontwikkeling van het totaal aantal bezettingen in complexen van B en D. De totale bezetting nam toe van 32 'natuurlijke' nesten in 2018 (nulmeting) naar 112 zekere nesten in 2024.

In bijna alle complexen is over de vijf jaar een geleidelijke toename van het broedbestand gezien. Op diverse plaatsen zijn ook weer 'natuurlijke' nesten gevonden (aantallen niet genoemd) waarbij van belang was of de 'natuurvrij' gemaakte locaties weer tijdig toegankelijk werden gemaakt. Dit was bij veel complexen niet gebeurt. Het aantal 'natuurlijke nesten' had dus nog flink groter kunnen zijn want gierzwaluwen blijven soms wel twee jaar naar hun oude plekken zoeken.

Een belangrijke verklaring voor de toename is natuurlijk de aanwezigheid van 43 door de renovatie dakloos geraakte paartjes. Maar misschien waren het er wel meer want bij elke zoektocht naar nesten wordt wel wat, soms veel, gemist. In een van de deelrapportages wordt verder opgemerkt dat er ook sprake kan zijn van een 'aanzuigende werking' vanuit andere gebieden waar paartjes dakloos werden of waar geschikte broedplaatsen schaars zijn. Een dergelijk effect wordt (door mij) ook verondersteld bij het succesvolle project in de Utrechtse Rivierenwijk. Dat is een mitigatieproject volgens voorschriften in een ontheffing Wet Natuurbescherming. In 2023, vijf jaar na realisatie, waren daar al meer dan 50 van de 95 neststenen bezet. Voor de renovatie waren er maar 19 nesten volgens het ecologische onderzoek vooraf. Zie renovatieproject Rivierenwijk, Utrecht.

Meer evaluaties nodig

Erg mooi natuurlijk dat een SMP prima resultaten kan boeken. Maar gaat het overal zo goed?  Het is een behoorlijk gecompliceerd bureaucratisch systeem en het kost dus een paar centen. Alleen al het Rijk stelde 54 miljoen Euro subsidie beschikbaar voor de opstelling van de eerste helft van de gemeente die voor 2030 allemaal een SMP moeten hebben. En dan komt nog de uitvoering, monitoring en evaluatie. Het tekort aan ecologen loopt op. Maar we weten nog steeds erg weinig van het gemiddeld resultaat van de vele 10-tallen SMP's die nu al vele jaren van kracht zijn. Het eerste voor de binnenstad van Tilburg dateert van 2016. Het is dus hoog tijd dat er na deze evaluatie ('een van de eerste" vlgs. Arcadis), op basis van een flinke steekproef een totaalbeeld komt van de effectiviteit van het SMP-systeem.

Rick Wortelboer plaatste op de website van de werkgroep gierzwaluw van de KNVV een paar pagina's over het doel, de opzet en de praktijk van een SMP (zoals opgetuigd door Arcadis voor woningcorporaties in Brabant) en een samenvatting van de evaluatie van SMP Leystromen, zie SMP's uitgelegd en de praktijk bij Leystromen.

1. Evaluatie SMP Leystromen '18-'24, Arcadis, maart 2025

De gevonden deelrapportages:

2. Deelevaluatie en monitoring '22 complexen A en C, Arcadis, nov. 2023

3. Verslag interne inspectie (endoscoop) van 148 kasten in '22, Arcadis, 2023

4. Rapportage monitoring 2021, Arcadis, nov. 2021

436 'foutkasten' in Utrecht

update 23 juni 2025

In de gemeente Utrecht zijn voor seizoen 2025 minstens 3.000 kunstnesten voor gierzwaluwen beschikbaar (op 17-6-'25 vond ik de 3000-e!, ik heb ze nog steeds niet allemaal). In 2023 was van 2.127 gecontroleerde kasten 7,4% bezet. Dat percentage zal nu zeker niet hoger zijn want het aantal kasten neemt sneller toe dan de bezetting. Het is waarschijnlijk een vrij normaal percentage maar er zijn nauwelijks gegevens van andere steden beschikbaar.

Het nogal lage percentage heeft o.a. te maken met het typische gedrag van gierzwaluwen (honkvast, semi-koloniebroeder) maar de leegstand is deels waarschijnlijk ook verklaarbaar door slecht uitgevoerde projecten. Ik heb het databestand voor Utrecht uitgeplozen en kom op 436 kunstnesten (15%) in 61 (deels) foute projecten die zo 'fout' zijn dat ze voor gierzwaluwen ongeschikt zijn.

Er zijn alleen problemen meegeteld die altijd vermijdbaar zijn. Het gaat om fouten met het vlieggat (te groot, te klein, foute positie t.o.v. kastbodem), met obstakels die in- of uitvliegen onmogelijk maken (bomen, struiken, klimop, gebouwdeel, te laag t.o.v. de ondergrond) en om de oriëntatie t.o.v. de zon (op zuid, zuidwest en west). Maar er zijn natuurlijk nog vele andere aspecten die bezetting niet kansrijk maken zoals grote afstand tot bestaande broedplaatsen, geen 'daklozen' in de buurt of geen lokgeluid toegepast. Zie daarvoor het hoofdstuk  "succesfactoren", onderaan op de Utrechtse nestkastenpagina.

Bij de uitvoering worden erg veel fouten gemaakt met de zogenaamde onzichtbare 'inbouwstenen'. Die hebben een groot vierkant gat en worden in de spouw geplaatst. Er komt een steenstrip of een hele/halve steen voor waar een vlieggat in gemaakt moet worden.

Maar de juiste uitvoering hangt helemaal af van een goede instructie van de metselaar. Die gaat kennelijk vaak mis want het gat wordt vaak veel te groot gemaakt, of zo klein dat er alleen een huismus of mees in kan of de positie is veel te hoog t.o.v. de kastbodem zodat de gierzwaluwjongen er niet uit kunnen, vooral als ook het oppervlak van de binnenkant niet ruw genoeg is. Bij grote afstand tot de bodem hebben de invliegende ouders problemen met inkomen, ze "ploffen op hun bek", omschreef een kastenexploitant met camerabewaking.

Hiernaast een Deense variant waarbij veel fouten voorkomen worden door de bijlevering van een standaard ovaal vlieggat in een steen. De voorkant van de neststeen ontbreekt en wordt gevormd door de buitenmuur.

We vonden zelfs een project waar de kastvoorkant gelijk met de gevel kwam en dus de voorsteen met gat onmogelijk werd (of was het met opzet om de huismus te  gerieven?).

Het vlieggat met de twee geboorde gaten noemen we de "buiksnijder'. Maar meestal is het gat veel te groot gemaakt (steendikte plus twee voegen), zodat er kauwen, gaaien en andere rovers bij de jongen kunnen. Gierzwaluwen zullen die kasten nooit in gebruik nemen. Ze willen ook in het donker nestelen; daarom zit het vlieggat bij goede kasten altijd links en het vlieggat rechts, of andersom.

Bij deze onzichtbare neststeen in Neede ging het wel alles goed, gezien het jong in de opening.

De klimop op de foto heeft al bijna alle 30 huismuskasten bedekt en bedreigt nu ook de eerste gierzwaluwkasten.

Deze twee stenen zijn 'op de kop' geplaatst. Het vlieggat zit niet in het midden zodat nu de afstand tot de kastbodem te groot is. De jongen kunnen er misschien niet uit of pas nadat er eerst spreeuwen in hebben genesteld die de bodem flink ophogen.

Ondeugdelijke bevestiging komt ook voor. Voetgangers onder deze kasten dienen bedacht te zijn op de tweede kast die naar beneden kan komen.

Niet in Utrecht, maar rechtop plaatsen kan ook nog. Misschien kan een koolmees of huismus er wat mee. Locatie onbekend.

En als het materiaal niet deugt gaat o.a. het dak rafelen. Hier in Zaltbommel aan de Rembrandtstraat al na 2-3 jaar.  

Voorschriften voor de eigenschappen van kunstnesten staan in het Kennisdocument Gierzwaluw van BIJ12.

Veel meer details over de kenmerken van 3.132+ kunstnesten gierzwaluw in de gemeente Utrecht op de Utrechtse kunstnestenpagina.  Bij de projectbeschrijvingen zijn problemen/gebreken en andere bijzonderheden gemakkelijk te vinden met de rode tekstgedeelten.

250.000 grotgierzwaluwen

13 juni 2025

Gisteren was op TV weer een deel van de film Asia van David Attenborough te zien. Daarin kwamen o.a. beelden voor van de gierzwaluwen in een van de grootste kolonies ter wereld in de Tham Nam Lot grot in Noord Thailand. De gierzwaluwen daar, de Himalayan Swiftlet, Collocalia brevirostris, gebruiken in het donker echolocatiegeluid dat ook voor mensen hoorbaar is. Er staat water in de grot. Regelmatig belanden vechtende gierzwaluwen erin die daar door vissen worden verslonden. In het filmpje o.a. de strijd van een gierzwaluw die weet te ontsnappen.

Met dank aan Evert Pellenkoft voor zijn berichtje op het Engelse gierzwaluwforum met de link naar het filmpje op Youtube.

Bij de BBC staat hier informatie over de gierzwaluwgrot.

Dode partner binnen 4 dagen vervangen

10 juni 2025

In Stuttgart is met een webcam op 18 mei een uniek sterfgeval gedocumenteerd. We zien een gierzwaluw in het bijzijn van de partner zwaar ademhalen en sterven. OP de voorgrond op de foto is de vogel dood. Oorzaak onbekend. De partner werkt het lichaam uit het nest en vindt al op 21 mei een nieuw maatje. De al gelegde eitjes worden uit het nest gewerkt en ze beginnen opnieuw. Op 1 juni werd een eerste ei gelegd.

Compositiefilmpje van 7 minuten op Youtube.

Webcams gierzwaluwen

9 juni 2025

Dit jaar is er geen webcam van de gierzwaluw op Beleef de Lente. Maar er zijn er meer. Ik heb de lijst weer eens geactualiseerd.

Er zijn diverse cams met geweldig mooie beelden.

Het broedseizoen is al gevorderd naar het uitkomen van de eitjes. Meer dan de helft van de nesten heeft nu jongen.

Het beeld van het nest in Engeland door de RSPB is ook bijzonder fraai zie webcam RSPB. In Italië, nr. 23, zijn 4 eitjes gelegd maar op 9 juni waren er maar 2 jongen te zien.

In Halle, DE, nr. 16 wordt op 9-6 nog gebroed op 4 eitjes.

Op nr. 15 in de tabel gaat het om een natuurlijk nest; een project sinds 2016 op een school in Tsjechië.

Alle 24 adressen met een of meer webcams en beeld van minstens 36 bezette nesten vindt je op de webcampagina.

Wereld Gierzwaluwdag op 7 juni 2025

Helaas, wegens te slecht weer ging mijn gierzwaluwpraatje bij de Lutherse kerk in Utrecht niet door.

7 juni 2025

Ook dit jaar wordt weer een wereld gierzwaluwdag georganiseerd door 'Swift Lady' Martine Wauters . Op de website kun je jouw activiteit aankondigen (excursie, lezing, film etc.), zie homepage WSD 2025.

De aangemelde activiteiten staan hier.

Dit jaar slechts twee activiteiten in Nederland: mijn praatje bij de 611 jaar oude  kunstnestenkolonie in de Lutherse kerk in Utrecht en die van Jochem Kühnen in Beek bij Nijmegen.

De kapelkolonie is mogelijk de oudste nog steeds bezette kunstnestkolonie van Europa met ca. 24 bezette nesten in de kapel. Op de foto zijn er 14 van te zien rondom de twee rode luiken. Ter gelegenheid van WSD-2025 maakte Jane Goodall een videobericht met beschermingsoproep voor onze "amazing masters of the sky".

Gierzwaluwforum

25 mei 2025

Op Google-Groups functioneert al vele jaren een gierzwaluwforum. Er zitten een flink aantal leden bij met vele jaren kennis en ervaring met gierzwaluwen. Er is er altijd wel eentje die een antwoord op een vraag heeft of een goede poging kan doen want we weten er nog lang niet alles van. Voor vragen dus een prima podium maar ook voor het melden van je ervaringen met nestkasten, problemen rond bescherming, leuke waarnemingen en uitwisseling van kennis. Er zijn 47 geregistreerde leden maar registratie hoeft nu niet meer. De berichten zijn voor iedereen leesbaar en iedereen kan berichten plaatsen (klik links boven op "nieuw gesprek") of reageren op berichten of vragen van anderen. Kijk eens rond op Gierzwaluwforum-NL.

Aankomsten 2025

Ga voor aankomst- en vertrekpatronen in  de jaren 2013-2025 naar de pagina: gierzwaluwfenologie.

Veel meer over de trek: Migratie gierzwaluw.

Cursus gierzwaluw, huismus en ruimtelijke ontwikkeling

april 2025

Ook dit jaar verzorgen Sovon en Vogelbescherming weer eendagscursussen voor professionals over de bescherming van huismus en gierzwaluw.  Hoe werkt de Omgevingswet bij sloop en renovatie van panden met nesten ? En veel meer. De eerstvolgende is op 11 september 2025 bij Vogelbescherming in Zeist en kost € 450,-  excl btw.

Alle info: Cursus gierzwaluw en huismus.

Erich Kaiser overleden

28 februari 2025

Gierzwaluwliefhebber en onderzoeker Erich Kaiser (1937-2025) is overleden. Iedereen die ook maar een beetje wilde weten over gierzwaluwen kende hem. Vooral via zijn publicaties over het onderzoek naar zijn nu 60 jaar oude nestkastkolonie in zijn huis aan de Margrethenstraase in Kronberg (D). Maar anders wel door zijn vele tientallen andere publicaties over deze  vogel. Hein Verkade, onderzoeker van de gierzwaluwen in Noordwijk, bracht evenals diverse andere Nederlandse liefhebbers ook een bezoek aan de kolonie. Lees hier zijn verslag.

In 2003 was de gierzwaluw vogel van het jaar in Duitsland. Erich schreef naar aanleiding daarvan een artikel dat vertaald werd opgenomen in Het Vogeljaar, afl. 2 van 2004.

Erich vertelt over de gierzwaluwen van zijn kolonie in de film A silent spring, over Gierzwaluw, Koekoek en Visarend. (16 min.). (Het boek "Silent Spring", over de bedreiging door insecticiden van Rachel Carson, dateert van 1962).

"Nestkastenmotie" wordt niet volledig uitgevoerd

19 februari 2025

Minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting deelde in een overleg met de Tweede Kamer op 18 februari mee dat zij de aangenomen motie voor een verplichting voor het aanbrengen van voorzieningen voor gierzwaluw, huismus en vleermuizen in alle nieuwbouw en bij ingrijpende verbouw niet volledig zal uitvoeren. Eerder werd al op de Woontop afgesproken dat gemeenten die verplichting ook niet mogen opleggen (kon tot voor kort nog wel).

In een brief aan de Kamer van 18-2 zegt de minister wel te werken aan een verplichting voor deze voorzieningen in alle andere gebouwen dan woningen (utiliteitsbouw zoals kantoren, scholen e.d.). Daarvoor wordt een regeling ontworpen die wordt opgenomen in de Omgevingsregeling van de Omgevingswet en zou na het doorlopen van de procedure per 1 juli 2026 van kracht kunnen worden.

Meer bij: Bescherming - verplichte kasten in alle nieuwbouw.

- Bericht en documenten 18-2-25 bij Volkshuisvesting.

- Kamerbrief 28-11-24 over toch geen verplichte nestkasten in Bbl van Omgevingswet.

Vorig jaar april werd o.a. wegens te weinig actieve leden de landelijke vereniging GBN (Gierzwaluw Bescherming Nederland) opgeheven (zie bericht). De landelijke natuurvereniging KNVV bleek bereid om te bezien of binnen haar organisatie een landelijke werkgroep kan functioneren. De restanten van GBN, waaronder een financieel fonds van ca. 25.000,- Euro , werden al overgedragen aan KNVV.

De KNVV is een landelijke natuurvereniging met meer dan 40 regionale afdelingen, zie https://knnv.nl/ .

Update 28 februari 2025

De startbijeenkomst op 13-2 werd door ca. 50 liefhebbers gevolgd.

Inmiddels is de verhuizing van de website van GBN naar KNVV bijna voltooid, zie de website werkgroep gierzwaluwen KNNV.

Update 11 april

De werkgroep organiseert op 14 juni v.a. 10.30 bij de kolonie van familie Koenraadt in Standaardbuiten de eerste landelijke dag. Geef je op via de adressen hierboven. Er is plaats voor maximaal 50 personen.

Filmpjes om de winter door te komen

Over de visarend, koekoek en gierzwaluw

A silent spring. (16 min.). Engeland, met o.a. Erich Kaiser (D) en Edward Mayer (UK). (Het boek "Silent Spring", over de bedreiging door insecticiden van Rachel Carson, dateert van 1962).

Terug in het wild

De NPO maakte met Menno Bentveld van o.a. Vroege Vogels de film "Terug in het wild", waarin een aantal diersoorten wordt behandeld dat met succes aan een nieuw voortbestaan wordt geholpen. Vanaf minuut 13.30 is de gierzwaluw aan de beurt met een verhaal over de succesvolle nestkasten in de Amsterdamse Oranjekerk. Thea Dammen van de Amsterdamse gierzwaluwwerkgroep en gierzwaluwonderzoeker Gert de Jong vertellen, begeleid door schitterende beelden, over de vogel en de dramatische achteruitgang in de stad. "Terug in het wild 2" op NPO start.