436 'foutkasten' in Utrecht

update 23 juni 2025

In de gemeente Utrecht zijn voor seizoen 2025 minstens 3.000 (op 17-6-'25 vond ik de 3000-e!, ik heb ze nog steeds niet allemaal) kunstnesten voor gierzwaluwen beschikbaar. In 2023 was van 2.127 gecontroleerde kasten 7,5% bezet. Dat zal nu zeker niet meer zijn want het aantal kasten neemt sneller toe dan de bezetting. Het is waarschijnlijk een vrij normaal percentage maar er zijn nauwelijks gegevens van andere steden beschikbaar.

Het nogal lage percentage heeft o.a. te maken met het typische gedrag van gierzwaluwen (honkvast, semi-koloniebroeder) maar de leegstand is deels waarschijnlijk ook verklaarbaar door slecht uitgevoerde projecten. Ik heb het databestand voor Utrecht uitgeplozen en kom op 436 kunstnesten (15%) in 61 (deels) foute projecten die zo 'fout' zijn dat ze door gierzwaluwen niet benut zullen/kunnen worden.

Er zijn alleen problemen meegeteld die altijd vermijdbaar zijn. Het gaat om fouten met het vlieggat (te groot, te klein, foute positie t.o.v. kastbodem), met obstakels die in- of uitvliegen onmogelijk maken (bomen, struiken, klimop, gebouwdeel, te laag t.o.v. de ondergrond) en om de oriëntatie t.o.v. de zon (op zuid, zuidwest, west en noordwest). Maar er zijn natuurlijk nog vele andere aspecten die bezetting niet kansrijk maken zoals grote afstand tot bestaande broedplaatsen, geen 'daklozen' in de buurt of geen lokgeluid toegepast. Zie daarvoor het hoofdstuk  "succesfactoren", onderaan op de Utrechtse nestkastenpagina.

Bij de uitvoering worden erg veel fouten gemaakt met de zogenaamde onzichtbare 'inbouwstenen'. Die hebben een groot vierkant gat en worden in de spouw geplaatst. Er komt een steenstrip of een hele/halve steen voor waar een vlieggat in gemaakt moet worden.

Maar de juiste uitvoering hangt helemaal af van een goede instructie van de metselaar. Die gaat kennelijk vaak mis want het gat wordt vaak veel te groot gemaakt, of zo klein dat er alleen een huismus of mees in kan of de positie is veel te hoog t.o.v. de kastbodem zodat de gierzwaluwjongen er niet uit kunnen, vooral als ook het oppervlak van de binnenkant niet ruw genoeg is. Bij grote afstand tot de bodem hebben de invliegende ouders problemen met inkomen, ze "ploffen op hun bek", omschreef een kastenexploitant met camerabewaking.

Hiernaast een Deense variant waarbij veel fouten voorkomen worden door de bijlevering van een standaard ovaal vlieggat in een steen. De voorkant van de neststeen ontbreekt en wordt gevormd door de buitenmuur.

We vonden zelfs een project waar de kastvoorkant gelijk met de gevel kwam en dus de voorsteen met gat onmogelijk werd (of was het met opzet om de huismus te  gerieven?).

Het vlieggat met de twee geboorde gaten noemen we de "buiksnijder'. Maar meestal is het gat veel te groot gemaakt (steendikte plus twee voegen), zodat er kauwen, gaaien en andere rovers bij de jongen kunnen. Gierzwaluwen zullen die kasten nooit in gebruik nemen. Ze willen ook in het donker nestelen; daarom zit het vlieggat bij goede kasten altijd links en het vlieggat rechts, of andersom.

De klimop op de foto heeft al bijna alle 30 huismuskasten bedekt en bedreigt nu ook de eerste gierzwaluwkasten.

Deze twee stenen zijn 'op de kop' geplaatst. Het vlieggat zit niet in het midden zodat nu de afstand tot de kastbodem te groot is. De jongen kunnen er misschien niet uit of pas nadat er eerst spreeuwen in hebben genesteld die de bodem flink ophogen.

Ondeugdelijke bevestiging komt ook voor. Voetgangers onder deze kasten dienen bedacht te zijn op de tweede kast die naar beneden kan komen.

Maar het kan nog 'erger'. Deze staat rechtop; misschien kan een koolmees of huismus er wat mee. Locatie onbekend, ik denk UK.

Voorschriften voor de eigenschappen en uitvoering van kunstnesten staan in het Kennisdocument Gierzwaluw van BIJ12.

Veel meer details over de kenmerken van 3.009 kunstnesten gierzwaluw in de gemeente Utrecht op de Utrechtse kunstnestenpagina.  Bij de projectbeschrijvingen zijn problemen/gebreken en andere bijzonderheden gemakkelijk te vinden met de rode tekstgedeelten.

Alle projectlocaties staan met wat basisgegevens ook op Google Maps.

Op de pagina "Utrecht Overig" staat info over het Soortmanagementplan van de gemeente en ander gemeentelijk gierzwaluwbeleid.

250.000 gierzwaluwen in een grot

13 juni 2025

Gisteren was op TV de film Asia van David Attenborough te zien. Daarin kwamen o.a. beelden voor van de gierzwaluwen in een van de grootste kolonies ter wereld in de Tham Nam Lot grot in Noord Thailand. De gierzwaluwen daar, de Himalayan Swiftlet, Collocalia brevirostris, gebruiken in het donker echolocatiegeluid dat ook voor mensen hoorbaar is. Er staat water in de grot. Regelmatig belanden vechtende gierzwaluwen erin die daar door vissen worden verslonden. In het filmpje o.a. de strijd van een gierzwaluw die weet te ontsnappen.

Met dank aan Evert Pellenkoft voor zijn berichtje op het Engelse gierzwaluwforum met de link naar het filmpje op Youtube.

Bij de BBC staat hier informatie over de gierzwaluwgrot.

Dode partner binnen 4 dagen vervangen

10 juni 2025

In Stuttgart is met een webcam op 18 mei een uniek sterfgeval gedocumenteerd. We zien een gierzwaluw in het bijzijn van de partner zwaar ademhalen en sterven. OP de voorgrond op de foto is de vogel dood. Oorzaak onbekend. De partner werkt het lichaam uit het nest en vindt al op 21 mei een nieuw maatje. De al gelegde eitjes worden uit het nest gewerkt en ze beginnen opnieuw. Op 1 juni werd een eerste ei gelegd.

Compositiefilmpje van 7 minuten op Youtube.

Webcams gierzwaluwen

9 juni 2025

Dit jaar is er geen webcam van de gierzwaluw op Beleef de Lente. Maar er zijn er meer. Ik heb de lijst weer eens geactualiseerd.

Er zijn diverse cams met geweldig mooie beelden.

Het broedseizoen is al gevorderd naar het uitkomen van de eitjes. Meer dan de helft van de nesten heeft nu jongen.

Het beeld van het nest in Engeland door de RSPB is ook bijzonder fraai zie webcam RSPB. In Italië, nr. 23, zijn 4 eitjes gelegd maar op 9 juni waren er maar 2 jongen te zien.

In Halle, DE, nr. 16 wordt op 9-6 nog gebroed op 4 eitjes.

Op nr. 15 in de tabel gaat het om een natuurlijk nest; een project sinds 2016 op een school in Tsjechië.

Alle 24 adressen met een of meer webcams en beeld van minstens 36 bezette nesten vindt je op de webcampagina.

Wereld Gierzwaluwdag op 7 juni 2025

Helaas, wegens te slecht weer ging mijn gierzwaluwpraatje bij de Lutherse kerk in Utrecht niet door.

7 juni 2025

Ook dit jaar wordt weer een wereld gierzwaluwdag georganiseerd door 'Swift Lady' Martine Wauters . Op de website kun je jouw activiteit aankondigen (excursie, lezing, film etc.), zie homepage WSD 2025.

De tot nu toe aangemelde activiteiten staan hier.

Dit jaar slechts twee activiteiten in Nederland, waaronder mijn praatje bij de 600+ jaar oude  kunstnestenkolonie in de Lutherse kerk aan de Hamburgerstraat 9 in Utrecht. Het is mogelijk de oudste nog steeds bezette kunstnestkolonie van Europa met ca. 24 bezette nesten in de kapel. Je ziet het spektakel van de langsvliegende en aanhakende nestzoekers en in- en uitvliegende broedvogels.

Verzamelen om 21.00 u. bij het hek van het Utrechts Archief, nr. 28, schuin tegenover de kerk. Meld je even aan op jaaplangenbach@ziggo.nl , dan weet ik hoeveel infofolders ik moet maken.

Ter gelegenheid van WSD-2025 maakte Jane Goodall een videobericht met beschermingsoproep voor onze "amazing masters of the sky".

Gierzwaluwforum

25 mei 2025

Op Google-Groups functioneert al vele jaren een gierzwaluwforum. Er zitten een flink aantal leden bij met vele jaren kennis en ervaring met gierzwaluwen. Er is er altijd wel eentje die een antwoord op een vraag heeft of een goede poging kan doen want we weten er nog lang niet alles van. Voor vragen dus een prima podium maar ook voor het melden van je ervaringen met nestkasten, problemen rond bescherming, leuke waarnemingen en uitwisseling van kennis. Er zijn 47 geregistreerde leden maar registratie hoeft nu niet meer. De berichten zijn voor iedereen leesbaar en iedereen kan berichten plaatsen (klik links boven op "nieuw gesprek") of reageren op berichten of vragen van anderen. Kijk eens rond op Gierzwaluwforum-NL.

Aankomsten 2025

Update 24 mei 2025

Op de trektelpost Falaise de Leucate, bij de oostelijke Pyreneeën is de aankomst redelijk goed te volgen. De aantallen nemen geleidelijk toe in de loop van april maar zo nu en dan is er een enorme piek gedurende 2-3 dagen, tot wel enige tienduizenden. Het dagrecord staat op 68.000 op 8 mei 2022.

Dit jaar ging het rond half april om enige tientallen tot honderden per dag. Op de 21e begon met ca. 8.000 vogels een duidelijk piek die opliep tot 33.000 op de 24e. Na de 27e t/m 4 mei nagenoeg niets meer met vervolgens weer een flinke opleving met 16.000 op 7 mei. Na 8 mei t/m 15 mei ook bijna niets meer en op 21 en 23 mei weer een flinke piek met ruim 8.000 stuks.

Ze kunnen vanaf Zuid-Frankrijk binnen twee dagen in Nederland zijn en dus  verklaart de Franse piek waarschijnlijk ook de piek van 5.710 stuks op 26 april langs trektelpost Breskens in Zeeuwsch Vlaanderen. Ook daar stagneerde de doorkomst daarna. Slecht weer in Noord-Frankrijk hield ze o.a. op. Drie dagen na de piek van ruim 16.000 in Zuid-Frankrijk op 7 mei was er ook bij Breskens weer een piek van rond de 8.000. Het grafiekje geeft het beeld.

In Breskens werd op 16 april en op 3 t/m 8 niet geteld.

Na 13 mei alleen nog op de 19e en de 24e, (een paar vogels) Bij Leucate wordt op alle dagen geteld.

Het is bij diverse kolonies nog erg stil. Het lijkt erop dat nog niet alle broedvogels binnen zijn en ook de bangers (niet-broeders die altijd 2-3 weken later aankomen) laten op zich wachten. Komende week wordt het drukker.

Jochum Kuhnen in Beek-Ubbergen vermoedt op 9 mei de nodige stagnatie bij de bezetting van zijn kolonie aan huis: "Het lijkt er een beetje op dat een deel van de gierzwaluwen vroeg was dit seizoen, maar dat een ander deel juist later arriveert. Dat kan tot gevechten gaan leiden als de als eerste teruggekeerde vogels al snel met een nieuwe partner aan de gang gaan en de oorspronkelijke partner later toch nog terugkomt. Ik zal het zien...". Zie zijn dagboek.

Op waarneming.nl werden op 26 april (viering Koningsdag) ruim 1.400 meldingen (dus niet aantal vogels) geplaatst, een fors nieuw record, o.a. dankzij mooi weer maar waarschijnlijk ook door een tamelijk vroege aankomst van veel vogels. Vorig jaar 'maar' 775. De ontwikkeling illustreert ook dat er steeds meer waarnemers zijn. De dip in 2022 was o.a. aan erg koud weer te wijten maar vooral ook aan een erg late aankomst, zie late aankomst in 2022.

Op 14 april zag Henk Schreuders in Hattem er eentje na een paar rondjes boven het dorp onder een dakpan schieten; de eerste melding van een bezet nest. Harm Peeters zag bij zijn nestkastenkolonie (25+ bezet) in Arcen aan de Maas op 26 april de eerste naar binnen vliegen. Bekijk hier de gierzwaluwwaarnemingen, code "bezet nest" van 2025. 

In Leuven (B) is het seizoen voor de nestkastenkolonie van Louis-Philippe Arnhem op 21 april begonnen. Hij meldt op het int. gierzwaluwforum: "First screaming party with 3 participants. Two boxes occupied, one with a couple. The season has started here in Leuven."

Op de internationale site is te zien dat er in Spanje per 4-4-25 al heel wat zijn.  Zie: Observation.org-Gierzwaluw.

Op waarneming.nl verscheen de eerste melding al op 25 maart, in Wanssum, Midden-Limburg. Met bewijsfoto! Dat is voor Nederland de op een na vroegste waarneming 'ooit' (sinds 1973). Bij Breskens kwamen op 6 april de allereersten langs. De vroegste 'ooit' was 21 maart 2010. De 1e waarneming valt vooral steeds vroeger doordat er steeds meer waarnemers zijn.

Volgens de datum van de eerste eileg vervroegde de aankomst echter slechts een dag of vier sinds 1996. Maar dat beeld wordt wellicht ook nog vertekend door een toenemend aantal waarnemingen met camera's (waarmee ze eerder worden opgemerkt). Misschien is er wel helemaal geen vervroeging, zie Sovon - gierzwaluw en ook  komen ze echt eerder aan?

Ga voor aankomst- en vertrekpatronen in  de jaren 2015-2024 naar de pagina: gierzwaluwfenologie.

Veel meer over de trek: Migratie gierzwaluw.

Cursus gierzwaluw, huismus en ruimtelijke ontwikkeling

april 2025

Ook dit jaar verzorgen Sovon en Vogelbescherming weer eendagscursussen voor professionals over de bescherming van huismus en gierzwaluw.  Hoe werkt de Omgevingswet bij sloop en renovatie van panden met nesten ? En veel meer. De eerstvolgende is op 11 september 2025 bij Vogelbescherming in Zeist en kost € 450,-  excl btw.

Alle info: Cursus gierzwaluw en huismus.

Erich Kaiser overleden

28 februari 2025

Gierzwaluwliefhebber en onderzoeker Erich Kaiser (1937-2025) is overleden. Iedereen die ook maar een beetje wilde weten over gierzwaluwen kende hem. Vooral via zijn publicaties over het onderzoek naar zijn nu 60 jaar oude nestkastkolonie in zijn huis aan de Margrethenstraase in Kronberg (D). Maar anders wel door zijn vele tientallen andere publicaties over deze  vogel. Hein Verkade, onderzoeker van de gierzwaluwen in Noordwijk, bracht evenals diverse andere Nederlandse liefhebbers ook een bezoek aan de kolonie. Lees hier zijn verslag.

In 2003 was de gierzwaluw vogel van het jaar in Duitsland. Erich schreef naar aanleiding daarvan een artikel dat vertaald werd opgenomen in Het Vogeljaar, afl. 2 van 2004.

Erich vertelt over de gierzwaluwen van zijn kolonie in de film A silent spring, over Gierzwaluw, Koekoek en Visarend. (16 min.). (Het boek "Silent Spring", over de bedreiging door insecticiden van Rachel Carson, dateert van 1962).

(foto van Ulrich Tigges)

Beroerd seizoen 2024 in Oisterwijk

24 februari 2025

Het broedseizoen 2024 in de 24 met camera bewaakte nestkasten in de Joanneskerk van Oisterwijk is door de gierzwaluwliefhebbers onder leiding van Hannie Nilsen weer goed in de gaten gehouden. Het was niet best. Kauwen en het usutovirus maakten veel slachtoffers. In de 24 broedsels werden 67 eitjes gelegd waarvan er maar 40 uitvlogen. Zes jongen gingen dood. Een gemiddeld broedsucces van slechts 1,5 uitvliegers per broedsel. In slechts 7 van de 24 kasten waren er geen problemen. In het verslag ook de details per kast en links naar filmpjes op Youtube.

- Jaarverslag 2024 nestkasten Oisterwijk

- Bericht Oisterwijknieuws, 22-3-2025

Minister voert "nestkastenmotie" niet volledig uit

19 februari 2025

Minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting deelde in een overleg met de Tweede Kamer op 18 februari mee dat zij de aangenomen motie voor een verplichting voor het aanbrengen van voorzieningen voor gierzwaluw, huismus en vleermuizen in alle nieuwbouw en bij ingrijpende verbouw niet volledig zal uitvoeren. Eerder werd al op de Woontop afgesproken dat gemeenten die verplichting ook niet mogen opleggen (kon tot voor kort nog wel).

In een brief aan de Kamer van 18-2 zegt de minister wel te werken aan een verplichting voor deze voorzieningen in alle andere gebouwen dan woningen (utiliteitsbouw zoals kantoren, scholen e.d.). Daarvoor wordt een regeling ontworpen die wordt opgenomen in de Omgevingsregeling van de Omgevingswet en zou na het doorlopen van de procedure per 1 juli 2026 van kracht kunnen worden.

- Bericht en documenten 18-2-25 bij Volkshuisvesting.

- Bericht van Niels de Zwarte 19-2 op Linkedin met reacties.

- 52.000 handtekeningen voor verplichting, 6-3 voor Keijzer.

Eerder bericht hierover van 4 januari 2025

Eind vorig jaar besloot minister Keijzer om toch geen verplichting voor nestkasten in alle nieuwbouw vast te leggen. Die was door haar voorganger Hugo de Jonge al tot in detail voorbereid. Er kwam echter flink protest tegen het voornemen en op 17 december nam de Tweede kamer een motie aan (71 tegen 70) waarin gevraagd werd de verplichting toch in te voeren. Er is in ieder geval nu nog geen verplichting actief. Zie bericht NOS: toch verplichting ?

De minister maakte op 28 november 2024 in een brief aan de Tweede Kamer bekend dat de voorgenomen regelgeving voor het verplicht aanbrengen in alle nieuwbouw en bij ingrijpende renovatie van kasten voor gierzwaluw, huismus en vleermuizen per 1-1-2025 niet wordt opgenomen in de Omgevingswet. Het besluit is gebaseerd op het regeerprogramma waarin staat dat in de bouwregelgeving voor woningen geen nieuwe duurzaamheidseisen worden opgenomen. Ook zou het schrappen van de verplichting passen bij het programma STOER van het ministerie (Schrappen van Tegenstrijdige of Overbodige Eisen en Regelgeving). Daar worden de vele regelingen Trumpiaans aangeduid als "het drama van de goede bedoelingen".

Bouwend Nederland deed op 15 november nog een dringend beroep op de minister om de regeling wel in te voeren. Zij vindt vooral de bijbehorende standaardisatie van de uitvoering van de voorzieningen belangrijk. Daarbij worden nog veel fouten gemaakt en moet nu voor elk (vrijwillig uit te voeren) project apart worden voorgeschreven.

De belangrijkste voorschriften waren:

Elk gebouw moet voor elke 110 vierkante meter gevel + dak tenminste een verblijfsvoorziening voor de gierzwaluw en een voor de huismus krijgen, met een minimum van 1 voorziening per soort als het oppervlak kleiner is. Oppervlakten boven 25 meter hoogte tellen niet mee.  Voorzieningen voor meerdere woningen/gebouwen mogen geclusterd worden als het geheel als bouwwerk wordt aangemerkt.

De onderlinge afstand tussen gierzwaluwvoorzieningen bedraagt minimaal 1 meter en de afstand tot opengaande ramen e.d. is minimaal 50 cm. Er is jaren voor de regeling gelobbyd en aan gesleuteld door ambtenaren, ecologen en belangenorganisaties.

Bescherming - verplichte kasten in alle nieuwbouw

Kamerbrief 28-11-24 over toch geen verplichte nestkasten in Bbl van Omgevingswet.

Bericht bij Vogelbescherming.

Brandbrief van Bouwend Nederland aan de minister, 15-11-2024

Reactie en oproep van Zoogdiervereniging, 4-12-2024

Vorig jaar april werd o.a. wegens te weinig actieve leden de landelijke vereniging GBN (Gierzwaluw Bescherming Nederland) opgeheven (zie bericht). De landelijke natuurvereniging KNVV bleek bereid om te bezien of binnen haar organisatie een landelijke werkgroep gierzwaluwen kan functioneren. De restanten van GBN, waaronder een financieel fonds van ca. 25.000,- Euro , werden al overgedragen aan KNVV. Belangstellenden worden nu opgeroepen om deel te nemen aan een online ZOOM bijeenkomst op 13 februari 19.30 u. om over zo'n werkgroep van gedachten te wisselen.

Zie voor info en aanmelding de oproep op de website van KNVV.

De KNVV is een landelijke natuurvereniging met meer dan 40 regionale afdelingen, zie https://knnv.nl/ .

Update 28 februari 2025

De bijeenkomst op 13-2 werd door ca. 50 liefhebbers gevolgd.

Inmiddels is de verhuizing van de website van GBN naar KNVV bijna voltooid, zie de website van de werkgroep gierzwaluwen KNNV.

Er is alvast gestart met het inventariseren van aanvragen voor financiering van (nestkast)projecten. Je kunt al een aanvraag indienen met projectomschrijving. Bijdragen van 500-1.000 Euro zijn mogelijk. Neem contact op met Paulus Kosters (bestuurslid KNVV) op info add gierzwaluw.knvv.nl , ook voor andere suggesties en vragen. Een groepje van negen deelnemers komt op 28-2 bijeen om e.e.a. verder vorm te geven.

Update 11 april

De werkgroep organiseert op 14 juni v.a. 10.30 bij de kolonie van familie Koenraadt in Standaardbuiten de eerste landelijke dag. Geef je op via de adressen hierboven. Er is plaats voor maximaal 50 personen.

Elk jaar vernemen we op het internationale gierzwaluwforum (zie :  gierzwaluwforum-ww (Google Groups) begin februari het eerste teken van terugkerende gierzwaluwen uit de overwinteringsgebieden in zuidelijk Afrika. Nestkastenexploitant Amnonn Hahn in Israël meldde op 30 januari om 17.25 de eerste aankomst in zijn met camera bewaakte nestkast nr. A6 aan zijn huis in Givatayim. Zeker 's avonds is de vogel te zien via de webcam op webcams Givatayim . Vanmiddag zat ie al om 16.40 op het nest. De aankomst is op dit stukje film te zien: 1e aankomst in A6.

Op 4 maart kwam de (kennelijk wat vertraagde) echtgenoot aan. Op dit filmpje zie je ze vlak na elkaar de kast invliegen.

Hier in Nederland moeten we nog drie maand geduld hebben. De allereersten worden meestal begin april gemeld maar de hoofdmoot arriveert pas begin mei. Hier veel meer over de trekroutes van gierzwaluwen.

Dolgelukkige pensionhouder lukte het eindelijk om een uitvliegend jong te filmen. Uitvliegend jong bij Louis Philippe-Arnhem in Leuven.

jaaplangenbach@ziggo.nl

Willemstraat 38, 3511 RK, Utrecht

06 - 3849 7474

  Begin pagina